Issn №2078 6042 azərbaycan respublikasi кənd тəSƏRRÜfati naziRLİYİ аqrar elm məRKƏZİ
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ЯДЯБИЙЙАТ 1.
- Функции и структура современного рынка труда Исаев
- Ключевые слова
- Key words
- Az ə rbaycanda h ə yata ke ç iril ə n vergi siyas ə tinin ə sas x ü susiyy ə tl ə ri
- Ə D Ə B İ YYAT 1.
- Bazar iqtisadiyyatında tikinti müəssisələrinin dövriyyə kapitalının formalaşması mexanizmi Şirinov Bəşər Həbib oğlu
|
3. Ямяк базарынын функсийаларынын цмумилəшдирилмяси. Belÿlèklÿ, nÿzÿrdÿn ke÷èrdèyèmèz mÿnada ÿmÿk ö÷qat funksèya daøûyûr. ßvvÿldÿn o, ÿmÿk ehtèyatlarûnûn bötön qabèlèyyÿtlÿrèndÿn maddè vÿ mÿnÿvè èstehsal prosesèndÿ èstèfadÿ edèlÿcÿk vÿ ya artûq èstèfadÿ edèlmÿkdÿ olan qabèlèyyÿtlÿrè se÷mÿk meyarûdûr. Èkèncèsè, mÿqsÿdyþnlö fÿalèyyÿt prosesè olan ÿmÿk èstehlak dÿyÿrèndÿn vÿ dÿyÿrdÿn èbarÿt olan ÿmtÿÿ yaradûr. Ö÷öncösö, èstehsal amèlè olmaq etèbarèlÿ ÿmÿk èø÷ènèn yaratdûüû dÿyÿrèn bèr qèsmènè vÿ ya ÿmtÿÿnèn satûøûndan ÿldÿ edèlÿn gÿlèrèn fÿalèyyÿtdÿ olan èø÷è qövvÿsènèn (ÿmÿyèn) dÿyÿrè (vÿ ya qèymÿtè) hÿcmèndÿ hèssÿsènè mÿnèmsÿmÿk höququnu tÿmèn edèr. Demÿlè, muzdlu èø÷è qövvÿsèndÿn èstèfadÿ edèlmÿsènèn øÿrtlÿrè baxûmûndan “ÿmÿk bazarû’’ termènè mövafèq mönasèbÿtlÿr kompleksènèn mahèyyÿtènè daha dÿqèq, daha adekvat ÿks etdèrèr. Hÿmèn mönasèbÿtlÿr kompleksènÿ èø÷è qövvÿsè èlÿ baülû tÿlÿb vÿ tÿklèf, ÿmÿyèn qèymÿtè, aylûq ÿmÿk haqqû, èø vaxtûnûn möddÿtè, þdÿnèølè mÿzunèyyÿtèn möddÿtè, èø vaxtûndan ÿlavÿ vaxtda gþrölmöø èølÿrèn þdÿnèlmÿsè, èøsèzlèyÿ gþrÿ möavènət vÿ dègÿr analojè mönasèbÿtlÿr daxèldèr. Buna gþrÿ dÿ hÿmèn mönasèbÿtlÿr kompleksènè èø÷è qövvÿsè bazarû vÿ ÿmÿk ehtèyatlarû bazarû deyèl, mÿhz ÿmÿk bazarû adlandûrmaq olar. ЯДЯБИЙЙАТ 1. Mÿmmÿdov A.È. Kÿnd tÿsÿrröfatûnûn èqtèsadèyyatû. Bakû, 1992-cè èl 2. Qulèyev T.ß. ßmÿyèn sosèologèyasû. - Bakû, “Maarèf” nÿørèyyatû, 1998. 3. Ìåùáàëûéåâ Ñ.Ñ., Èñýÿíäÿðîâ Ñ.Ê. ßìÿê áàçàðû âÿ ÿùàëèíèí ñîñèàë ìöäàôèÿñè. Áàêû-2002, ñ. 543. Функции и структура современного рынка труда Исаев Турал Тофик оглы РЕЗЮМЕ В статье повествуется о структуре и функциях рыночного труда. Отмечается, что рыночный труд играет существенную роль в стабилизации экономики. Это характеризуется как его стабилизирующая функция. Рыночный труд также выполняет социальную функцию. Социальная функция рыночного труда тесно взаимосвязано с сохранением социальной стабильности общества. В статье также нашли свое отражение теоретические подходы к труду и рыночному труду. Ключевые слова: рынок труда, труд, структура рынка труда, занятость, рабочая сила The structure and functions of labor market in modern in conditions Isayev Tural Rafiq SUMMARY The article discusses the structure and functions of the labor market. It is argued that labor market plays a crucial role in stabilization of the economy. This is characterized as the stabilization function of the market. The labor market has also a social function. The social function of the labor market is closely related with protection of the social stability of the society. Theoretical discussions on labor and labor market are also presented in the article. Key words: labor market, work, labor market structure, employment, labor force Rəyçi: Abbasov A.F. Az.ETKTİ və Tİ, elmi işlər üzrə direkror müavini i.e.n. Az.ETKTİ və Tİ, Elmi Əsərləri 2012/3 səh.70-75 _____________________________________________________________________ MALİYYƏ VƏ UÇOT UOT 336.02(479.24) Azərbaycanda həyata keçirilən vergi siyasətinin əsas xüsusiyyətləri Salahov Fariz Rafiq oğlu Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası , İqtisadiyyat İnstitunun doktorantı
Məqalədə siyasət, qanun və hüquqi aktları üzrə dövlət büdcəsi, eləcə də uzaqgörənliyi və planlaşdırma, nəzarət məqsədilə vergi siyasətinin təkmilləşdirilməsi ünvanları, büdcə vergi siyasətinin əsas xüsusiyyətləri, iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi göstərilib. Açar sözlər: vergi siyasəti, vergitutma bazası, investisiya fəalığı, mütərəqqi sistem. Dövlətin səmərəli vergi siyasətinin fəaliyyət göstərməsi ölkənin iqtisadi inkişafı və siyasi sabitliyinin ən mühüm şərtlərindən biridir, çünki o, eyni zamanda həm ümumiqtisadi islahatların keçirilməsinin əsası, həm də bütün vətəndaşların iqtisadi rifahının təmin edilməsi vasitəsidir. Optimallaşdırılmış vergi siyasətinin qurulması cəmiyyətin iqtisadi həyatında köklü dəyişikliklər dövrlərində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin əksəriyyətində sosialist təsərrüfatçılığın əsaslarının dağılması dövlət vergi siyasətinin kəskin qeyri-tarazlığına gətirib çıxarmış, bu isə öz növbəsində, mürəkkəb vergi mexanizminin yeni iqtisadi və siyasi şəraitə tezliklə uyğunlaşa bilməməsi ilə izah olunur. Lakin, yetkin formalaşmış iqtisadi sistemə malik olan cəmiyyətdə də tarazlaşdırılmış vergi sisteminin yaradılması məsələləri öz əhəmiyyətini itirmir, çünki cəmiyyət inkişaf etdikcə artıq nizamlaşdırılmış maliyyə sisteminə düzəlişlərin edilməsinə ehtiyac yaranır. Bu, onunla izah olunur ki, maliyyə sistemi iqtisadiyyatın və dövlət mexanizminin normal işləməsindən ötrü çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Vergi siyasətini dövlətin maliyyə siyasətinin bir hissəsi kimi qiymətləndirsək, onda dövlət vəsaitlərinin ən perspektiv istiqamətlər üzrə səmərəli bölüşdürülməsi zərurəti dövlətin cəlb etdiyi vəsaitlərin yenidən bölgüsü sahəsində ən kəskin məsələlərdən biridir. Sosial proqramlara həddən artıq diqqət yetirilməsi əhalinin bir hissəsində öz həyat səviyyəsini yüksəltmək marağını zəiflədir və bu da ölkədə istehsalın ümumi səviyyəsinə mənfi təsir göstərir. Vergilərin ən yüksək dərəcələrinin müəyyən edilməsində olduğu kimi, burada da optimal orta səviyyəni axtarıb tapmaq tələb olunur. Bu səviyyədən bu və ya digər tərəfə ciddi kənara çıxmalar dövlətin ümumi iqtisadi və siyasi vəziyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Vergi siyasəti həyata keçirilərkən dövlət büdcəsinin tənzimlənməsi, planlaşdırılması və ona nəzarətin qanunla müəyyən edilmiş hüquqi normaları reallaşdırılır. İqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış vergi siyasəti vəsaitlərin vergi sistemi vasitəsilə toplanmasının optimallaşdırılması və vergi yükünün müəyyən edilməsi məqsədini güdür. Vergi siyasəti ən çox müzakirə edilən və eyni zamanda daha çox tənqidə məruz qalan obyektdir. Optimal vergi siyasəti milli iqtisadiyyatın dinamik inkişafının vacib amillərindən biri sayılır. Azərbaycanda eyni zamanda tam şəkildə həm tənzimləyici, həm də fiskal funksiyaları yerinə yetirən səmərəli vergi siyasətinin həyata keçirilməsi istiqamətində görülən işlərə baxmayaraq, hələ də bu məqsədə istənilən səviyyədə nail olunmamışdır. Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərindən başlayaraq ötən müddətdə respublikanın vergi sistemi mühüm nailiyyətlər əldə olunsada milli iqtisadiyyatın dinamik inkişafına imkan verən «məqbul vergitutma səviyyəsi»nin müəyyən edilməsi bir problem məsələ kimi qarşıda durur. Vergi siyasəti cəmiyyətin ayrı-ayrı sosial qruplarının və dövlətin maliyyə vəsaitlərinə olan ehtiyacının ödənilməsi, maliyyə ehtiyatlarının yenidən bölüşdürülməsi hesabına ölkə iqtisadiyyatının inkişafının təmin edilməsi məqsədilə ölkənin vergi sisteminin formalaşdırılması sahəsində dövlətin həyata keçirdiyi iqtisadi, maliyyə və siyasi tədbirlərin məcmusudur. İqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış vergi siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri vergi ödəyicilərindən vergilərin tutulmasının hüquqi qaydalarını təmin etməklə bərabər vergitutmanın təsiri altında formalaşan iqtisadi münasibətlərin hərtərəfli qiymətləndirilməsidir. Vergi siyasətinin məqsəd və vəzifələri konkret iqtisadi şəraitdən asılıdır. Məqsəd və vəzifələr müəyyən edildikdən sonra dövlət onların həyata keçirilməsi üsullarını işləyib hazırlayır. Vergi siyasətinin məqsədləri heç də dayanıqlı və sabit deyildir. Bu və ya digər üsullardan istifadə edilməsi konkret vəziyyətdən asılıdır. Vergi siyasətinin həyata keçirilməsi üsulları dövlətin nail olmağa çalışdığı məqsədlərdən asılıdır. Müasir dünya təcrübəsində vergi ödəyicilərinin vergi yükünün dəyişdirilməsi, vergitutmanın bir formasının digəri ilə əvəz edilməsi, bu və ya digər verginin təsir dairəsinin dəyişdirilməsi, vergi güzəştlərinin tətbiqi və ya ləğvi, diferensial vergi dərəcələrinin tətbiqi geniş yayılmışdır. Onlar bir sıra amillərin təsiri altında formalaşır ki, bunlardan da ən mühümü ölkədəki iqtisadi və sosial şəraitdir. Adətən ölkədə aparılan vergi siyasətinin məqsəd və vəzifələri konkret iqtisadi konyunkturadan asılı olaraq müəyyənləşir. Vergi siyasətinin əsasları hər il qəbul edilən dövlət büdcəsində öz əksini tapır. Müasir şəraitdə inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələr vergi siyasətini aşağıdakı əsas məqsədlərə nail olmaq üçün aparırlar:
Vergi siyasətinin əsas məqsədi vergi ödəyicilərindən vergilərin tutulmasının hüquqi qaydalarını təmin etməklə bərabər vergitutmanın təsiri altında formalaşan iqtisadi münasibətlərin hərtərəfli qiymətləndirilməsidir. Vergi siyasətinin həyata keçirilməsinin digər forması iqtisadi inkişaf siyasətidir. Bu halda dövlət sahibkarlar üçün vergi məngənəsini zəiflədir, öz xərclərini, ilk növbədə isə sosial xərcləri azaldır. Bu siyasətdə məqsəd ondan ibarətdir ki, investisiya aktivliyi artsın. Belə siyasətin həyata keçirilməsi nəticəsində iqtisadiyyatda stoqnasiya meyilləri müşahidə olunur, iqtisadi böhran təhlükəsi yaranır. Vergi siyasəti həyata keçirilən zaman dövlətin iqtisadiyyatı tənzimləməsinin vergi alətləri olan vergi dərəcəsi, vergi güzəşti, vergitutma bazası və s. vasitəsilə baş verir. Dövlət bu zaman həm birbaşa, həm də vasitəli vergi alətlərindən istifadə edir. Azərbaycan Respublikasında aparılan vergi siyasəti vergi dərəcələrinin aşağı salınması və vergi güzəştlərinin azaldılması hesabına vergitutma bazasının genişləndirilməsinə, iqtisadiyyata investisiya qoyuluşunun stimullaşdırılmasına, hüquqi şəxslərlə fərdi sahibkarlar arasında, rezident və qeyri-rezident vergi ödəyiciləri arasında vergi yükünün bərabərləşdirilməsinə, kiçik və orta sahibkarlıq, biznes fəaliyyəti üçün əlverişli şəraitin formalaşmasına və son nəticədə mövcud iqtisadi potensialın artırılmasına və əhalinin maddi rifahının yüksəldilməsinə yönəldilmişdir. Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən vergi siyasətinin əsas istiqamətlərini özündə birləşdirən Vergi Məcəlləsi iqtisadi bazisin inkişafını stimullaşdırmaq, rəqabətə davamlı məhsullar istehsal edən müəssisələrin vergi yükünü azaltmaq, müxtəlif üsullarla kapital qoyuluşunu cəlbedici etmək istiqamətində islahatların həyata keçirilməsi üçün geniş imkanlar açır. Vergi Məcəlləsinin əsas məqsədi aşağıdakı mühüm vəzifələrin həyata keçirilməsidir: -ədalətli, sabit, vahid vergi sisteminin bərqərar olunması, vahid vergi məkanında onun bütün elementlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin hüquqi mexanizmlərinin yaradılması; -sahibkarların və dövlətin balanslaşdırılmış maraqlarının nəzərə alınması; -vahid vergi hüququ bazasının formalaşdırılması, vergi hüquqpozmalarına görə məsuliyyət sisteminin təkmilləşdirilməsi. Vergi Məcəlləsində nəzərdə tutulan vergilərdən başqa digər növ vergilər tətbiq edilə bilməz. Dövlət vergilərinin hər il üçün tətbiq olunan dərəcələri Vergi Məcəlləsində müəyyən edilən dərəcələrdən yüksək ola bilməz.(1) Azərbaycanda son illərdə həyata keçirilən səmərəli büdcə-vergi siyasətinin nəticəsi olaraq gəlirlərin göstəricilərində dinamik artım qeydə alınmış, eyni zamanda sosial iqtisadi inkişaf təmin olunmuşdur. Statistikaya nəzər salanda dövlət büdcəsində vergi daxilolmalarının xüsusi çəkisi ilbəil artmışdır. Lakin 2009-cu və 2010-cu ildə 2008-ci ilə nisbətən daxilolmalarda azalmalar olmuşdur. Bunuda dünyada baş verən qlobal maliyyə böhranının nəticəsi kimi qiymətləndirmək olar. Belə ki 2008-ci ildə 5746 mln., 2009-cu ildə 4113 mln., 2010-cu ildə 4292 mln., 2011-ci ildə 5475 mln., 2012-ci ildə 6025 mln.manat olmuşdur. (Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2011) Nəzərə alsaq ki vерэиляр, илк нювбядя, игтисадиййатын дювлят тяряфиндян тянзимлянмясинин ən мцщцм аляти вя бцдъя эялирляринин формалашмасы мянбяйи кими гиймятляндирilir, eyni zamanda азад сащибкарлыьын, еляъя дя зяиф инкишаф етмиш тясяррцfат сащяляринин дiръялдилмясиндя, юлкянин ихраъ потенсиалынын артырылмасында стимуллашдырыъы васитя щесаб олунур. Малиййя системинин тяркиб щиссяси олан верэи системинин сямяряли фяалиййят эюстярмяси юлкянин игтисади инкишафы вя сийасы сабитлийинин ян мцщцм шяртляриндян биридир, щям дя бцтцн вятяндашларын игтисади рифащынын тямин едилмяси васитясидир. Сямяряли верэи системинин йарадылмасы вя базар истигамятли мцвафиг верэи сийасятинин апарылмасы юлкядя сащибкарлыьын щяртяряфли инкишафына тясир едян ясас амиллярдян биридир. Щазырда верэитутма игтисадиййатын идаря едилмясинин сямяряли дяrяъядя чевик верэитутма системиндян асылыдыр. Бу сащядя дцнйа тяърцбяси эюстярир ки, сямяряли верэи системи олан дювлятлярдя малиййя сабитлийи щюкм сцрцр ки, бу да дювлятин игтисади вя сийаси сабитлийини тямин едян ясас амиллярдян биридир. Буну нязяря алараг, Азярбайъан Республикасында верэи системинин тякмилляшдирилмяси сащясиндя бир чох тябдирляр щяйата кечирилмиш вя верэи ганунвериъилийиндя ящямиййятли дяйишикликляр едилмишдир. Щяр бир юлкянин бцдъясинин эялир щиссясинин формалашмасында верэиляр хцсуси йер тутур, кечид дюврцндя ися онун ящямиййяти даща да артыр. Дцнйа тяърцбясиндя бир нечя нюв верэи системиндян истифадя олунур ки, бунлар да ясасян ашаьыдакылардыр:
Игтисади тянзимлямя сийасятинин верэи системи иля апарылмасынын ясас истигамятляриндян бири аграр базарын кянд тясяррцфаты мящсuллары иля тямин олунмасыны стимуллашдырмаг мягсяди иля ямтяя истесаhлчыларыnıн инвестисийа фяаллыğы иля онлардан тутулан верэилярин дяряъяляри арасында мцяййян щяддин эюзлянилмясидир. Якс тягдирдя, йяни щямин щяддин позулмасы ишэцзар фяаллыьын ашаьы дцшмясиня, нятиъядя базара чыхарылаъаг мящсулларын истещсалын азалмасына сябяб ола биляр. Бязи щалларда дювлят верэидян даща чох юз бцдъясинин хяръляринин малиййяляшдирилмяси мянбяйи кими истифадя едир. Бу мягсядля мцхтялиф верэи нювляри тятбиг едир. Беля бир вязиййят ися малиййя проблемляри иля цзляшян мцяссисялярин игтисади марагларына мянфи тясир эюстярир. Йухарыда гейд едилдийи кими, верэи юлкянин игтисади дурумунун вя эяляъяк инкишафынын тямин едиъи мянбяйидир. Бу бахымдан юлкядя игтисадиййатын нормал фяалиййят эюстярмяси цчцн ялверишли верэи шяраитинин йарадылмасы, базар мцнасибятляринин тялябляриня ъаваб верян сямяряли верэи сийасятинин мцяййян едилмяси дювлятин башлыъа вязифяляриндян биридир. Щазырда республиканын игтисадиййатында ящямиййятли дяйишикликляр баш вермишдир. Лакин игтисади инкишаф цзря мцяййян проблемляр дя мювъуддур. Мцяссисялярин мянфяяти чох лянэ артыр. Бцдъя кясири вя инфлйасийа азалсада, онун игтисади просесляря тясири щяля давам едир. Бу эцн республикамызда игтисади йцксялиши тямин етмяк цчцн фактики олараг, реал механизмин тятбигиня шяраит йаранмышдыр. Беля ки республика президенти Азярбайъан Республикасында кичик вя орта сащибкарлыьын инкишафы иля баьлы чох мцщцм фярманлар имзаламышдыр. Бу фярманларда дювлятин кичик вя орта сащибкарлыьын инкишафына кюмяк эюстярмяси цчцн ялверишли верэи мцщитинин йарадылмасы истигамятиндя реал аддымлар атылмышдыр. Верэи системи аграр мцнасибятляря дювлятин мцщцм тясир васитясидир. Она эюря дя аграр бюлмядя мцяссисялярин верэийя ъялб олунмасы гайдасынын тякмилляшдирилмясиня хцсуси диггят йетирилмялидир. Оптимал формада вя щяъмдя (дяряъядя) тяйин едилмиш верэиляр дювлятин диэяр малиййя васитяляриня нисбятян даща тясирли олур вя игтисади йцксялишя кюмяк едир. Хцсусиля кянд тясяррцфатына верэи васитясиля эюстярилян тясир макросявиййядя гиймятин долайы йолла тянзимлянмяси методу кими чыхыш едир. Буну нязяря алараг, дювлят аграр бюлмядя верэи системинин тякмилляшдирилмясиня даим гайğы эюстярир. Инкишаф етмиш юлкялярдя кянд тясяррцфаты мясуллары истещсалчылары диференсиал (фяргли) гайдада верэийя ъялб олунурлар. Мясялян, Франсада бир нечя верэи нювц мювъуддур, лакин сянайе фяалиййяти вя пяракяндя тиъарятля мяшьул олмайан кянд тясррцфаты мцяссисяляриня имкан верилир ки, ялавя дяйяр верэисинин щяр щансы бир юдянилмя гайдасыны сярбяст сечсинляр. Бу ону эюстярир ки, кянд тясəррцфаты мцяссисяляри цчцн əн оптимал верэи эцзяштляри тятбиг едилмялидир. Аграр бюлмядя верэи системи тятбиг едиляркян ашаьыдакы амилляри нязяря алмаг лазымдыр.
стимуллашдырылмасы;
Кянд тясяррцфаты истещсалынын артырылмасы вя сямярялилийинин йцксялдилмясиня верэи васитясиля тясир эюстярилмясинин ясас цсулу верэи эцзяштляринин тятбиг едилмясидир. Республикамызда торпаг верэисиндян башга бцтцн диэяр верэи нювляринин тятбиг едилмясиня 2013-ъц иля гядяр мющлят верилмяси тягдирялайигдир вя кянд тясяррцфаты истещсалынын илдян-иля артырылмасына мцсбят тясир эюстярир. Аграр бюлмядя верэи эцзяштляри даща эениш тясиря маликдир. Беля ки, капитал гойулушунун щяъмини артырмаьа, елми-техники тяряггинин инкишафына, йени технолоэийаларын тятбигиня ялверишли шяраит йарадыр, кянд ящалисинин сосиал тяминатынын йахшылашдырылмасына ящямиййятли тясир эюстярир. Тясəррцфат тяърцбясиндя верэи эцзяштлярини ярзаг мящсулларынын майа дяйяриня вя гиймятини ашаьы салан, сосиал вя истещсал инфраструктурунун инкишаф етмясиня тясир эюстярян диэяр игтисади васитялярля ялагяли шякилдя тятбиг етмяк лазымдыр. Истещсалын йенидян гурулмасына, торпаьын йахшылашдырылмасына йюнялдилян вясаитя гойулан верэинин азалдылмасы бу сащяйя айрылан инвестисийасынын артырылмасы цчцн мцщцм стимул ола биляр. Инкишаф етмиш юлкялярдя (мясялян, АБШ-да) фермер тясяррцфатларына ихтийар верилир ки, мянфяятин 25%-я гядярини верэидян азад етмякля, щямин вясаит кянд тясяррцфатынын ваъиб сащяляринин инкишафына йюнялдилсин. Авропа игтисади ямякдашлыьы юлкяляриндя дювлят аграр програмларынын щяйата кечирилмясиня инвестисийалар цзря верэи юдянишляринин бир щиссяси дювлят бцдъясиндян юдянилир. Диэяр игтисади васитялярдян дя истифадя едилир. Мясялян, сурятляндирилмиш амортизасийа тятбиг едилир вя алынмыш техниканын дяйяринин 50%-я гядяри щямин техниканын алындыьы илин вя сонракы 2 илин мясряфляриня силинмякля, мянфяят вя еляъя дя верэи мябляьи азалдылыр. Бу ъцр верэи сийасяти кянд тясяррцфаты мцяссисяляриня имкан верир ки, конкрет истещсал шяраитиндя вя фяалиййят нювцндян асылы олараг ъари хяръляря гойулан инвестисийа вя капитал гойулушуну нязяря алмагла, верэи базасыны формалашдырыр. ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan Respublikasının vergi məcəlləsi Bakı-2012, səh.28 2. Vergilər və Vergitutma Bakı- 2010 F.Ə.Məmmədov, A.F.Musayev, M.M.Sadıqov, Y.A.Kəlbiyev, Z.H.Rzayev, səh.30 3. Vergilər və iqtisadiyyatın vergi tənzimlənməsi. L.Q.XodovBakı-2008 ADİU-da tərcümə olunmuş dərsliklər,səh.3-50 4. “Qlobal maliyyə böhranı: İqtisadi təhlükəsizliyin Azərbaycan modeli və dünya təcrübəsi” mövzusunda beynəlxalq elmi-praktiki konfransın materialları, 21-22 dekabr 2009, Bakı Azərbaycan, ADİU, Babı-2010 5. Azərbaycanın statistik göstəriciləri Bakı-2010, səh.409 The main features of tax policy in the development of Azerbaijan Salahov Fariz Rafiq SUMMARY The main purpose of the Tax policy is the formation of the budqet profit Formation of the budqet profit providinq the social infrastructure creation Which promotes the stable socioeconomic development of the Azerbaijan Republic. From this point of view the judicial norms providinq the control and planwinq of the state budqet reqnlation which assists to the realization of the tax policy are worked out in the article. The main characteristics of the tax policy application and the role of the taxes in the development of the aqriculture are investiqated at the present article. Key words: tax policy, the basis of taxation, investment activity, a progressive system Основные особенности налоговой политики в развитии Азербайджана Салахов Фариз Рафик оглы РЕЗЮМЕ Совершенствование экономического развития Азербайджанской Республики связано с формированием бюджетных доходов вследствие правдимой налоговой политики. В данной политике рассматриваются совершенствование налоговой политики с целью регулирования государственного бюджета, а также провидение и планирование и контроль в соответствии законодательство и правами-юридическими нормативными документами одним из основных бюджетом налоговой политики является в совершенствование сильного хозяйства налогами, это нашло отражение в данной статье.
Müəssisənin maliyyələşdirilməsinin əsas mənbəyi xüsusi kapitaldır. Onun tərkibinə nizamnamə kapitalı, əlavə kapital, ehtiyat kapitalı, bölüşdürülməmiş mənfəət və s. daxilolmalar aiddir. Beləliklə, əmtəə-maddi dəyərliləri adı altında ssudaların verilməsi istehlakçıya tədavül sferasını genişləndirməyə imkan verir. Belə kreditin verilməsi resursların yaradılması hesab olunur. Burada təmin etmə, müddətlilik və qaytarılma prinsipinə riayət edilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Onların hər hansı birinin pozulması inflyasiya tendensiyasına səbəb olur. İstehsal fondlarının formalaşmasına kredit xərcləri əvvəlcədən planlaşdırılan resurslar həddində sərf oluna bilər. Burada kreditin vahid funksiyasının yenidən bölünmə tərəfi əmələ gəlir. Bu və ya digər halda kreditləşdirmə resurslara, yəni pullar, əmtəə-maddi dəyərlilərin ekvivalenti kimi çıxış edir, ancaq birinci halda onlar əmtəə-material dəyərliləri tədavül sferasına ekvivalent kimi daxil olurlar, ikinci halda əmtəə-maddi dəyərliləri ekvivalent formasında tədavül sferasından çıxarılır. Ssudaların ayrıca növlərinin hərəkətinin təhlili nəticə çıxartmağa imkan verir ki, pul vəsaitləri dövriyyədə həm tədarükçü, həm də alıcı kimi çıxış edirlər. Əməyin cəminin reallaşdırılması kredit vasitəsilə Ə’– P’ mərhələsində tədarükçüyə verilir. Ancaq həmin ssudalarla pul vəsaitləri məhsulun maya dəyərinin bir hissəsinin əvəz edilməsi ilə avans verilir, çünki pul formasını bütün məhsulun cəmi özünün tam dəyəri üzrə tam qəbul etməlidir, ancaq burada P – Ə mərhələsinə alıcıların təqdim etdikləri, müxtəlif ssudalar istifadə edilirlər. Həm sənaye müəssisələri, həm də tikinti müəssisələrinin (yerinə yetirdiyi işlər, materiallar) hazırladıqları, əmtəə - maddi dəyərliliyinin pul ekvivalentinin təmin edilməsi qaydasında mühüm fərqlər mövcuddur. Müxtəliflik ondan ibarətdir ki, sənaye müəssisələrinə, verilən ssuda istehsalçılar tərəfindən tsiklin üçüncü mərhələsində dəyərin hərəkətinin ifadəsi kimi məhsulun istehsalı və göndərilməsi xərclərini artırmayan, həcmdə istehsal olunur. Tikinti məhsulunun pul ekvivalenti, onun mənfəəti kimi çıxış edənləri daxil etməklə üçüncü mərhələdə kreditin bank idarələri tərəfindən təqdim edilməsi prosesində əmələ gəlir, onunla izah olunur ki, məhsul reallaşdırılmış hesab edilir, tsiklin tam başa çatmasına qədər alınan mənfəət isə, yəni tikinti məhsulu qəbul edildikdən sonra avans verilən dəyər aşağıdakı mərhələləri keçir: P − Ə...M−..Ə’. Aydındır ki, dövranın üçüncü mərhələsi qurtarmayıb, belə ki o formal olaraq qurtarmış hesab edilir və tikinti müəssisəsi öz pul hesablamalarını aparmalıdır, onda həmin məqsəd üçün pullar Ə’ – P’ mərhələsində ssudanın verilməsi yolu ilə tam smeta dəyəri üzrə məhsulun kreditləşdirilməsinə təqdim edilir. Sxem üzrə həmin dövranı belə vermək olar: P D M D’ P’ Bu arada: P – tikinti materialları və digər dövriyyə fondlarının əldə edilməsinə sərf edilən ilk pul vəsaitləri; D – tikinti materialları, detalları və konstruksiyalarının əldə edilməsi dəyəri; M – tikinti məhsulunun və ya işlərin ayrıca növlərinin istehsalı mərhələsi; D’ – yerinə yetirilən işlər və ya son tikinti məhsulu; P’ – tikinti məhsulu reallaşdıqdan sonra alınan (əldə edilən) pul vəsaitləri; Beləliklə, tikinti müəssisələrinin dövriyyədə olan vəsaitlərinin həll edici elementi istehsal mərhələsidir. O nə qədər tez başa çatırsa, pul vəsaitlərinin dövriyyəsi o qədər sürətli olacaq və deməli tikinti müəssisələrinin normal istehsal – təsərrüfat fəaliyyəti üçün az miqdarda pul vəsaiti tələb olunacaqdır. Formalaşmanın maliyyə mənbələrinin xarakteri üzrə dövriyyə aktivləri aşağıdakı kimi təsnifatlaşdırılır.
Dövriyyə aktivləri növləri üzrə aşağıdakı kimi təsnifatlaşdırılır: 1. Xammalın, materialların və yarımfabrikatların ehtiyatları. Dövriyyə aktivlərinin bu növü müəssisənin istehsal fəaliyyətini təmin edən ehtiyatlar formasında onların axınlarına daxil olan materialların həcmini xarakterizə edir. 2. Hazır məhsul ehtiyatları. Dövriyyə aktivlərinin bu növləri reallaşdırma üçün nəzərdə tutulan, istehsal edilən məhsulun ehtiyatlar formasında onların axınlarına daxil olan cari həcmini xarakterizə edir. 3. Debitor borcu. O verilən avanslar, xidmətlər, əmtəələrin hesablanması üzrə hüquqi və fiziki şəxslərin təqdim etdikləri maliyyə öhdəliklərini, müəssisənin xeyrinə borcun məbləğini xarakterizə edir. 4. Pul aktivləri. Maliyyə menecmenti praktikasında onlara təkcə milli və xarici valyuta ilə pul vəsaitlərinin qalığını aid etmirlər, həmçinin qısa müddətli maliyyə qoyuluşlarının məbləğini, yəni pul aktivlərinin müvəqqəti sərbəst hissəsinin investisiyaya yönləndirilməsi kimi baxılır. 5. Dövriyyə aktivlərinin sair növləri. Onlara yuxarıda göstərilən növlərin tərkibinə daxil edilməyən dövriyyə aktivləri aiddir, əgər onlar ümumi məbləğdə (gələcək dövrlərin xərcləri və s.) əks edilərsə, əməliyyat prosesində iştirakının xarakterinə görə. Həmin əlamətlər müvafiq dövriyyə aktivləri üzrə aşağıdakı kimi diferensiasiya edilir:
3. Fəaliyyət dövrü üzrə dövriyyə aktivləri. Bu əlamət üzrə onların aşağıdakı növlərini ayırırlar:
İstehsal fəaliyyəti prosesində dövriyyə kapitalının ayrıca elementlərinin daimi dəyişilməsi baş verir. Müəssisə xammalı, materialları alır, məhsulu istehsal edir, sonra isə onları, adətən, kreditə satır, nəticədə kredit borcu əmələ gəlir və müəyyən müddətdən sonra pul vəsaitlərinə çevrilir. Həmin dövriyyə şəkil 1-də göstərilir. Nəzəriyyədə “daimi dövriyyə kapitalı” anlayışının iki əsas izahı vardır. Birinci izaha uyğun, daimi dövriyyə kapitalı (və ya cari aktivlərin sistem hissəsi), pul vəsaitlərinin, debitor borcunun və istehsal ehtiyatlarının o hissəsi təsəvvür edilir ki, bütün əməliyyat dövründə tələbat nisbi daimidir. Bu cari aktivlərin orta kəmiyyətidir və müəssisənin fəaliyyətində daima olur. İkinci izaha uyğun, daimi dövriyyə kapitalı istehsal fəaliyyətini həyata keçirmək üçün zəruri, cari aktivlərin minimumu kimi müəyyən edilir. Bu yanaşma deməkdir ki, öz fəaliyyətini həyata keçirmək üçün müəssisəyə hesablaşma hesabında ehtiyat kapitalına oxşar, minimum dövriyyə kapitalı lazımdır. Pul vəsaitləri İstehsal-material ehtiyatları hesablama Debitor borcu Hazır məhsul alma
reallaşdırma istehsal Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|