Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

 
 
Diaqram. 1. T.medium  L.- orta yonca növünün ontogenezinin dinamikası 
 
 
Cədvəl 1.  
T.medium    növünün ontogenezinin strukturası 2012-ci il 
         sp 
Ont. 
dövr. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
  10     ∑ 

 
c 
4 
6 
23 
3 
34 
23 
8 
3  - 
17 
121  12,21 
im 
6 
11 
29 
16 
23 
11  - 
11  - 
9 
116  11,78 
v 
9 
14 
33 
13 
16 
9 
4 
5  - 
10 
113  11,48 
g
1
 
17 
25 
44 
56 
11 
17 
17  - 
21 
23 
231  23,47 
g
2 
22 
46 
67 
65 
13 
5  - 
14  - 
11 
243  24,69 
g
3 
26 
39 
34 
39 
9 
6 
24 
26 
8 
14 
225  22,86 
Ss,s 
2 
12 
30 
21 
0 
0 
4 
6 
13  - 
88  8,94 
∑ 
86 
153 
 
260 
213 
106 
71 
57 
65 
42 
84 
984 
100% 
 
 
Cədvələ  nəzər  saldıqda  görürük  ki,  ontogenezin    təsviri  zamanı  bitki  fərdlərində  inkişaf 
mərhələləri  də  təyin  edilmişdir.  Bitkilərin  bütün  dövrlərində  qeydlər  apararaq    müqayisə  kriteriyası 
göstərilmişdir.  Nəticədə  10  populyasiyanın  hər  biri  qiymətləndirilmiş,  ontogenezin  strukturası 
hesablanmışdır. Hesablamaların nəticələrindən sübut  olunur ki, T.medium   - orta yonca növündə ən 
yüksək göstərici generativ inkişaf mərhələlərindədir (225-243 ədəd). 
Bitkilərin  yaş   və effektivlik indeksləri  öyrənilmişdir (cəd. 2). 
 
Cədvəldən  göründüyü  kimi  2,  3,  4  və  5-ci  populyasiyalarda  effektivlik  (
 54-77)  yüksək 
olmuşdur.  
 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
99 
Cədvəl 2. T.medium  L. senopopulyasiyasının stukturu 
 
SP №   SP  
tipi  
          Ontogenezin böyümə fazaları (%-lə) 
    Indekslər 
c 
im 
v 
g
1
 
g
2
 
g
3
 
ss, s 

 
ω 
7 
6 
10 
C  
 
 
50,2 
63,8 
14,1 
20,5 
13,7 
10 
11 
6,9 
26,2 
8,6 
4,2 
19,0 
6 
7,8 
11,7 
2,2 
3,6 
12,1 
1,5 
0 
6,9 
0,08 
0,09 
0,27 
0,22 
0,21 
0,46 
8 
9 
K  
 
41,1 
18,9 
24,6 
64,6 
20,1 
0,9 
4,5 
4,6 
6 
7,8 
2,2 
3,2 
1,5 
0 
0,08 
0,09 
0,22 
0,21 
2 
3 
4 
Y 
 
6,34 
8,40 
25,1 
21,7 
60 
20,9 
8,45 
6,70 
12,1 
19,9 
27,2 
21,2 
21,9 
26 
33,1 
25,8 
19 
33,3 
9,4 
7,7 
11,4 
0,41 
0,43 
0,58 
0,70 
0,71 
0,77 
5 
1 
T. y. 
4,5 
6,2 
2,9 
10,4 
19,1 
16,7 
12,7 
16,7 
13,6 
18,8 
31,8 
6,2 
18,2 
25 
0,53 
0,44 
0,61 
0,54 
 
 
Trifolium    növləri yem və silos kimi əhəmiyyətli olduğu üçün bölgələrdə ehtiyatı 
hesablanmışdır (cəd. 3). 
 
Cədvəl 3. Şirvan ərazisinin otlaq və biçənəklərində prioritet Trifolium  L.  növlərinin ehtiyatı 
(2012-2015) 
Növlərin adı 
Rayonların adı  
Bitkiləri 
yayıldığı sahə 
(h) 
Ehtiyatın 
sıxlığı (h/t) 
Bioloji ehtiyat 
(ton) 
İstismar ehtiyatı 
(ton) 
T. medium  L. 
Şamaxı 
 55 
30,8±1,54 
1694±84,7 
169,4±8,47 
Qoustan 
 80 
21±1,05 
1680±84 
168±8,40 
İsmayıllı 
 167 
22,5±1,12 
14400±144 
1440±72 
Ucar 
 10 
2,16±0,17 
21,6±1, 51 
2,16±0,15 
Zərdab 
 60 
33,6±1,68 
2016±8,06 
201,6±8,06 
Ağdaş 
 70 
30,5±1,52 
2137,15±85,5 
213,75±8,55 
Cəmi: 
 410 
33,2±1,65 
8399,5 
839,35 
T.caucasicum 
Tausch 
Şamaxı  
 853  
 8,13±0,40  
6935,8±208,7 
693,58±20,80 
Göyçay 
 60 
24±1,20 
1440±72,00 
144±7,20 
Zərdab 
 80 
21±1,05 
1680±117,6 
168±11,76 
Cəmi: 
 1500  
 8±0,4 
12000±360 
1200±36,00 
T.arvense  L. 
İsmayıllı 
 120 
28,5±1,99 
3420±171 
342±17,10 
Zərdab 
 15 
17,76±0,88 
266,5±13,32 
26,65±1,33 
Ucar 
 20 
 30±1,5 
 600±30 
60±3,00 
Göyçay 
 10 
 3±0,5 
 30±0,75 
3± 0,15 
Şamaxı 
 125 
 5,25±0,26  
657±32,83 
65,7±3,28 
 Cəmi: 
290 
84,51 
47973,5 
497,35 
T.campestre Schreb. 
Ağsu 
 25 
13,6±0,68 
340±17,00 
3,4±1,70 
Hacıqabul 
 30 
20±1,00 
600±24,00 
60±2,4 
Kürdəmir 
 45 
75±3,75 
3375±101,25 
337,5±1,25 
Cəmi: 
100 
108,6 
4315 
400,9 
T. pretense L.   
Ucar 
  50 
8,32±0,58 
374±187,20 
37,4±1,7 
Göyçay 
 45 
1,8±0,27 
360±144 
36±1,4 
Kürdəmir 
 50 
7,2±0,54 
81±40,5 
8,0±0,5 
Qobustan 
 40 
7,6±0,53 
304±152 
30±1,2 
Cəmi: 
185 
24,92 
1119 
111,4 
Т. Trichocephalum M.  Hacıqabul 
 16 
27±1,35 
432±21,6 
43,2±2,16 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
100 
Ucar 
 20 
35±1,75 
700±35,00 
70±3,5 
Kürdəmir 
 18 
1,8±0,5 
32,4±1,62 
3,24±0,22 
İsmayıllı 
 200  
10±0,5 
2000±60,00 
200±6,00 
Cəmi: 
254 
73,8 
3164,4 
316,44 
 
      3 saylı cədvəldən göründüyü kimi Şirvan ərazisində ən çox ehtiyata malik T.caucasicum 
Tausch növüdür (1200t), ikinci yerdə yüksək məhsuldarlıqla  T. medium  L. (839,35t) durur. Ən az 
yayılan və az məhsul verən növ isə T. pretense L.  növüdür (111,4 t).  
Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  tədqiqat  bölgəsində  yonca  növləri  populyasiya  yaradırlar  və 
fitosenoloji baxımdan zəngin botaniki qruplara daxildirlər. Hər bir fitosenoz 40-60 bitki ilə qruplaşma 
yaradır. 
 
ƏDƏBĠYYAT 
1.
 
İbadullayeva  S.C.,  N.V.  Mövsümova.  Duzdaq    fitosenoloji  kompleksində  köbəli    sürvə 
növünün populyasiyalarinin senoloji vəziyyəti və məhsuldarlığı. AMEA Xəbərlər, 2011, №1, 
səh. 106-111.   
2.
 
Бейдеман  И.Н.  Cезонный  ход  интенсивности  транспирации  некоторых  растений  в 
условиях полупустынного климата северной Мугани. ДАН Азерб. ССР,т.  III, 7, Баку.с. 
87. 1947 
3.
 
БейдеманИ.Н. Фенологические развитие растения и изменения  влаги и солей в почве. 
Л., пись 1954. с.120.  
4.
 
ГроссгеймА.А.  Введение  в  геоботанические  обследование  зимних  пастбищ  ССР 
Азербайджана.  Тр.  по  геобот.  обслед.  пастбищ  ССР  Азербайджана,  серия  А,  зимние 
пастбища, вып. 1 изд. Наркомзема, Баку. 1929. с.100.7 
5.
 
Гроссгейм  А.А.  Растительные  богатства  Кавказа  //Материалы  к  познанию  фауны  и 
флоры  СССР, новая серия, вып. 7 (XV). Изд. МОИП.М., 1952, с. 250. 
6.
 
ИбадуллаеваС. Дж.,  Н.В. Мовсумова, М.С.Сеидов, Т.Б. Мамедли,   М.Д.Шахмурадова. 
Структура ценопопуляций и урожайность вида Daucus carota L. (ApiaceaeLindl.) 
вофлореАзербайджана// Растительныересурсы, вып.2, , 2010, Санкт-Петербург № 3, 
стр.44-49 
7.
 
Крылова И.Л., Шретер А.И. Методические указания по изучению запасов дикорастущих 
лекарственных растений. М.: ВИЛР, 1971, 31 с. 
8.
 
Лавренко Е. М. Об изучение эдификаторов растительного покрова // Сов. Ботан., вып. 1. 
1947. 200 с. 
9.
 
Работнов  Т.А.  (1950)  Жизненный  цикл  многолетних  травянистых  растении  в  луговых 
ценозах. В кн.: Геоботаника. М.-Л.  
10.
 
Уранов  А.А.  (1975)  Возрастной  спектр  фитоценопопуляций  как  функция  времени  и  
энергетических  волновых процессов. Науч. докл. высш. шк. Биол.науки.2: 7-33. 
11.
 
Флора Азербайджана. АН Азерб. ССР, Баку, 1954, т. V. 
12.
 
Черепанов  С.К.  Сосудистые  растения  России  сопредельных  государств.  СП.б.:  Мир  и 
семья. 1995. 992 с. 
13.
 
Ценопопуляции растений (основы понятия и структура) (1976) М. 
14.
 
Ценопопуляции растений (очерки популяционный биологии) (1988).  М.  
15.
 
Шенников А.П. Экология растений. Изд. Сов.наука. М.-Л. 1950. 210  с. 
16.
 
Ibadullayeva S.J., Shahmuradova M.J., Mustafayev A.B. Protection of some rare and critically 
threatened medicinal plants in the Azerbaijan flora/ Journal of Biology and Life Science. ISSN 
2157-6076, 2013, vol. 4 N 1. P.145-152.  
17.
 
Gasimzade T.E. Fitocenological assessment and Reserve of Artemisia fragrans Willd in 
Shivan Region of Azerbaijan Republic. Intern. Journal of Current research in Biosciences and 
Plant Biology, ISSN: 2349-8080, Vol. 2,N5, pp.1-8 

---