Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

 
Cədvəl 2. NaCl və Pb duzlarının ayrılıqda və kompleks tətbiqi şəraitində becərilmiş 
balqabaq bitkilərinin kök və yarpaq orqanlarında PFF-nın paylanma dinamikası 
Təcrübənin 
variantı və bitki 
orqanları 
kontrol 
NaCl 
Pb(NO
3
)
2 
NaCl+Pb(NO
3
)
2
 
1 bitkidə 
mkq ilə 
1 bitkidə 
%-lə 
1 bitkidə 
mkq ilə 
1 bitkidə 
%-lə 
1 bitkidə 
mkq ilə 
1 bitkidə 
%-lə 
1 bitkidə 
mkq ilə 
1 bitkidə 
%-lə 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
170 
7 günlük bitkilər 
Kök 
87,1 
100,0 
295,0 
338,7 
58,3 
67,0 
291,0 
334,0 
Ləpə yarpaq 
603,2 
100,0 
362,3 
60,6 
1019,0 
169,0 
399,0 
66,2 
Əsl yarpaq 
111,6 
100,0 
194,0 
120,0 
116,3 
104,2 
50,3 
45,0 
14 günlük bitkilər 
Kök 
280,7 
100,0 
395,1 
140,7 
247,6 
88,2 
263,0 
93,7 
Ləpə yarpaq 
703,0 
100,0 
539,5 
76,7 
974,0 
138,5 
336,0 
47,8 
Əsl yarpaq 
931,0 
100,0 
893,4 
96,0 
412,0 
44,2 
339,0 
36,4 
21 günlük bitkilər 
Kök 
93,0 
100,0 
497,1 
534,5 
318,0 
342,0 
140,1 
150,6 
Ləpə yarpaq 
656,0 
100,0 
612,0 
93,3 
1101,6 
168,0 
643,0 
98,0 
Əsl yarpaq 
876,0 
100,0 
1691,5 
193,0 
901,0 
103,0 
256,0 
29,2 
 
Cədvəl 3. NaCl və Pb duzlarının ayrılıqda və kompleks tətbiqi şəraitində becərilmiş 
balqabaq bitkilərinin orqanlarında zülal azotunun kök/yarpaq nisbətində dəyişməsi 
Variantlar 
kontrol 
NaCl 
Pb(NO
3
)
2 
NaCl+Pb(NO
3
)
2
 
7 günlük bitkilər 
kök/əsl yarpaq 
0,234 
0,636 
0,200 
1.200 
kök/ləpə yarpaq 
0,135 
0,318 
0,125 
0,176 
14 günlük bitkilər 
kök/əsl yarpaq 
0,419 
0,437 
0,530 
0,267 
kök/ləpə yarpaq 
0,210 
0,875 
0,116 
0,180 
21 günlük bitkilər 
kök/əsl yarpaq 
0,190 
0,228 
0,224 
0,400 
kök/ləpə yarpaq 
0,315 
0,285 
0,155 
0,590 
 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bizi  ən  əsas  maraqlandıran  NaCl+Pb  variantında  digər  variantlarla 
müqayisədə  (14  gün)  zülal  azotunun  kök/yarpaq  nisbətində  azalmasına  həmin  bitkilərin  bütün 
orqanlarında  zülal  sintezinə  stressorların  birgə  mənfi  təsiri  səbəb  olmuş,  bu  bitkilər  böyümə  və 
inkişaflarına görə də mənfiliyə daha meylli olmuşlar.  
21 günlük (NaCl) bitkilərində kök/əsl yarpaqlar göstəricisi 14 günlük bitkilərlə müqayisədə 1,5-2,0 
dəfə azalmış, kontrol bitkilərə yaxınlaşmışlar ki, bunu həmin bitkilərin zülal sintezini həm də yarpaqlarda 
gücləndirməklə stressorların təsirinə məhz bu dövrdə (21 gün) adaptasiya oluna bilməsini göstəricisi hesab 
etmək olar.  
Beləliklə, NaCl və Pb duzlarının ayrılıqda və kompleks tətbiqi şəraitində becərilmiş balqabaq bitkisi 
ilə  aparılmış  təcrübələrdə  7,  14,  21  günlük  bitki  orqanlarında  azotlu  maddələrin  sintezində  və  PFF-da 
yaranan dəyişkənliklərin öyrənilməsindən aldığımız nəticələr göstərmişdir ki, NaCl almış köklər yerüstü 
hissələrdən  fərqli  olaraq  çox  yaxşı  inkişaf  etmiş,  biokütlə  2,0  dəfə  (köklərdə)  artmış,  zülal  sintezi 
güclənmişdir. Vegetasiyanın ilk həftəsindən stressorlar əsasən yerüstü orqanlara mənfi təsir etmişlər və 
biokütlənin  sintezini  zəiflətmişlər.  14  günlük  vegetasiya  müddəti  bitkilərdə  stressorlara  (NaCl,  Pb), 
xüsusən  də  NaCl+Pb  kompleksində  çox  dözümsüzlük  dövrü  olmuş,  zülal  sintezi  bütün  orqanlarda 
zəifləmişdir. NaCl+Pb bitkilərdən fərqli olaraq (fizioloji proseslər kəskin pozulmuşdur), Pb-u tək almış 
bitkilərin  orqanlarında  (21  gün)  (kök,  ləpə  yarpaq,  əsl  yarpaq)  PF-in  fəallaşması,  zülal  sintezinin 
yüksəlməsi,  zülal/qeyri-zülal  azotu  nisbətinin  artması  bu  AM-ın  stressor  təsirini  zəiflətmiş  və  Pb-a 
adaptasiya yaratmışdır.  
Pb-un NaCl-la birgə tətbiqi isə (NaCl+Pb), xüsusən yerüstü orqanlarda fizioloji proseslərin kəskin 
pozulmasına səbəb olmuş, yalnız köklərdə PFF-nı və zülal sintezini nisbətən yüksəltməklə təbii seçmə 
nəticəsində  bəzi  bitkilərin  yaşamasını  təmin  etsə  də  belə,  böyümə  və  inkişafa  mənfi  təsir  etmiş, 
adaptasiya və kross-adaptasiya yarada bilməmişdir.  
 

---