Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

Cədvəl 1. NaCl və Pb duzlarının ayrılıqda və kompleks tətbiqi şəraitində becərilmiş 
balqabaq bitkilərinin kök və yarpaq orqanlarında müxtəlif forma azotlu maddələrin  
paylanma dinamikası (bir bitkidə mq-la) 
 
Azot 
formaları 
Orqanlar 
7 gün 
14 gün 
21 gün 
kont.  NaCl  Pb 
NaCl
+Pb 
kont.  NaCl  Pb 
NaCl
+Pb 
kont.  NaCl  Pb 
NaCl
+Pb 
Ümumi 
N 
Kök 
0,7 
1,3 
0,5 
0,8 
1,5 
1,7 
1,1 
0,7 
1,3 
1,2 
1,3 
1,3 
Ləpə 
yarpaq 
4,8 
5,1 
3,7 
4,9 
6,6 
2,5 
7,1 
3,3 
4,2 
3,7 
7,7 
2,6 
Əsl 
yarpaq 
2,0 
1,4 
1,8 
0,7 
3,7 
3,9 
2,1 
1,7 
7,9 
4,6 
5,1 
3,1 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
169 
Qeyri-
zülal N 
Kök 
0,3 
0,6 
0,2 
0,2 
0,2 
0,3 
0,3 
0,3 
0,1 
0,4 
0,3 
0,3 
Ləpə 
yarpaq 
1,1 
3,0 
1,4 
1,5 
0,4 
0,9 
0,3 
1,1 
0,4 
0,9 
0,6 
0,9 
Əsl 
yarpaq 
0,4 
0,3 
0,2 
0,2 
0,6 
0,7 
0,6 
0,2 
1,6 
1,1 
0,2 
0,7 
Zülal N 
Kök 
0,5 
0,7 
0,3 
0,6 
1,3 
1,4 
0,8 
0,4 
1,2 
0,8 
1,1 
1,0 
Ləpə 
yarpaq 
3,7 
2,2 
2,4 
3,4 
6,2 
1,6 
6,9 
2,2 
3,8 
2,8 
7,1 
1,7 
Əsl 
yarpaq 
1,7 
1,1 
1,5 
0,5 
3,1 
3,2 
1,5 
1,5 
6,3 
3,5 
4,9 
2,5 
Zülal/qey
ri zülal N 
nisbəti 
Kök 
1,7 
1,2 
1,5 
3,0 
6,5 
4,7 
2,7 
1,3  12,0  2,0 
3,7 
3,3 
Ləpə 
yarpaq 
3,4 
0,7 
1,4 
2,3  15,5  1,8  23,0  2,00  9,5 
3,1  11,8  1,9 
Əsl 
yarpaq 
4,2 
3,7 
7,5 
2,5 
5,2 
4,6 
2,5 
7,5 
3,9 
3,2  24,5  3,6 
Zülal N, 
kontrolda
n %-lə 
Kök 
100,0 140,0  60,0  120,0 100,0 108,0  62,0  31,0  100,0  67,0  92,0  83,0 
Ləpə 
yarpaq 
100,0  60,0  65,0  92,0  100,0  26,0  111,0  36,0  100,0  74,0  187,0  45,0 
Əsl 
yarpaq 
100,0  65,0  88,0  30,0  100,0 103,0  48,0  48,0  100,0  56,0  78,0  49,0 
 
Məlum olmuşdur ki, (cədvəl 2) elə təcrübənin ilk həftəsində (7 gün) NaCl almış hər iki variantda 
(NaCl, NaCl+Pb) təsirindən PF bir bitkidə köklərdə 3 dəfədən çox fəallaşmış, ləpə yarpaqlarda isə 35,0-
40,0%  zəifləmişdir.  NaCl  və  Pb  stressorlarını  təklikdə  almış  bitkilərin  əsl  yarpaqlarında  PFF 
yüksəlmişdir. 2 stressorun birgə tətbiqi biri digərinin mənfi təsirini artırmış, hər iki yarpaq orqanında isə 
PF fəallığı zəifləmişdir. Vegetasiyanın 14-cü günü isə NaCl almış bitkilərin köklərində PFF yüksəlmiş, 
yoxlama  bitkilərdən  140,7%  təşkil  etmişdir.  Digər  təcrübə  variant  bitkilərinin  orqanlarında  isə  PFF 
zəifləmiş, xüsusən də NaCl+Pb variantında hər iki yarpaq orqanında kontroldan 52,2-63,6%-ə enmişdir. 
Vegetasiyanın  21-ci  günü  isə  demək  olar  ki,  bütün  təcrübə  variant  bitkilərinin  orqanlarında  vəziyyət 
dəyişmiş,  köklərdə  PFF  yüksəlmişdir.  Tək  Pb  təsirindən  hər  üç  orqanda  proteinazalar  fəallaşdıqları 
halda, hər iki NaCl almış (NaCl, NaCl+Pb) bitkilərin ləpə yarpaqlarında bu fəallıq zəifləmişdir.  
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bu  dövrdə  (21  gün)  NaCl+Pb-un  birgə  təsirindən  salamat  qalmış 
bitkilərdə bir dirçəliş yaransa da belə əsl yarpaqlarda quru biokütlənin toplanmasına paralel PFF-da 3,5 
dəfə  zəifləmişdir  (cədvəl  2).  Çox  mümkündür  ki,  bu  bitkilərin  (NaCl+Pb)  məhz    köklərində 
proteinazaların  1,5  dəfə  (150,6%)  fəallaşması  orada  dissimilyasiya  məhsulu  olan  amin  turşularından 
yeni zülalların sintezini yüksəldərək bu şəraitə bitkinin adaptasiyasını təmin edir. Bunu zülal azotunun 
kök/yarpaq  nisbətindən  aldığımız  rəqəmlər  də  təsdiqləyir  (cədvəl  3).  Belə  ki,  vegetasiyanın  ilk 
həftəsində  (7  gün)  tək  Pb  təsirinə  məruz  qalmış  bitkilərdə  zülal  azotunun  kök/yarpaq  nisbəti  həm 
yoxlama, həm də NaCl, NaCl+Pb almış bitkilərdən aşağı olmuşdur. Xüsusən də NaCl+Pb təsirindən (7 
gün)  kök/əsl  yarpaq  nisbəti  yüksəlmiş  və  1,2-yə  bərabər  olmuşdur.  Vegetasiyanın  müddəti  uzandıqca 
(14  gün)  NaCl  variantında  zülal  azotunun  kök/ləpə  yarpaq  nisbəti  yoxlama  ilə  müqayisədə  4  dəfə 
(0,210-a qarşı 0,875) artmışdır ki, buna həmin bitkilərin köklərində zülalların proteolizinin fəallaşması 
(140,7%),  hər  iki  yarpaq  (ləpə,  əsl)  orqanında  isə  zəifləməsi  (76,7%;  96,0%)  (cədvəl  2)  və  hidroliz 
məhsullarının –  amin turşularının  yerüstü  orqanlara nisbətən köklərdə  daha səmərəli  istifadə  olunması 
səbəb olmuşdur.