Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
168 
Alınmış  rəqəmlər  bir  bitkiyə  düşən    (mütləq  miqdar)  orqanda  toplanan  maddəyə  görə  hesablanmışdır. 
Təcrübələrdə həmçinin fenoloji müşahidələr aparılmışdır.  
 
NƏTĠCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKĠRƏSĠ 
Alınmış  nəticələr  göstərmişdir  ki,  stressorların  təsirindən  ən  çox  əziyyət  çəkən  əsl  yarpaqlar 
olmuş, bu orqanda toplanan quru maddənin miqdarı 21 günlük bitkilərdə kontrolla müqayisədə NaCl – 
97,4%,  Pb  –  72,0%,  NaCl+Pb  variantında  isə  44,4%,  köklərdə  isə  müvafiq  olaraq  207,1;  135,4  və 
114,3% təşkil etmişdir. 
Təcrübələrdə  bitki  orqanlarında  müxtəlif  forma  azotlu  maddələrin  sintezinin  tədqiqi  (cədvəl  1) 
göstərmişdir ki, vegetasiyanın ilk həftəsində (7 gün) yalnız NaCl variantında köklərdə ümumi azotlu 
maddələrin zintezi güclənmiş, stressorlar (NaCl, Pb, NaCl+Pb) qeyri-zülali azotlu maddələrdən fərqli 
olaraq zülal sintezinin, xüsusən də NaCl+Pb variantında əsl yarpaqlarda 3,4 dəfə zəifləməsinə səbəb 
olmuşlar.  14  günlük  vegetasiya  müddətində  isə  stressorlar  hər  üç  təcrübə  bitkilərinin  orqanlarında 
qeyri-zülali  azotlu maddələrin toplanmasını artırmış,  NaCl  variant  bitkiləri istisna olmaqla, Pb almış 
hər iki variantda köklərdə, həm də əsl yarpaqlarda zülalların sintezini zəiflətmiş, Pb variantında yalnız 
ləpə  yarpaqlarda  zülal  azotunun  zintezi  güclənmiş  və  kontroldan  110,0%  təşkil  etmiş,  NaCl+Pb 
variantında  isə  hər  üç  orqanda  bütün  azot  parametrləri  üzrə  sintez  prosesi  pozulmuşdur.  21  günlük 
vegetasiya  müddətində  isə  2  stressorun  birgə  təsirindən  salamat  qalmış  bitkilərdə  bir  dirçəliş  baş 
vermiş, onlar fiziki və fizioloji cəhətdən sanki bu mühitə adaptasiya olunmuşlar. 
 Bu dövrdə bütün təcrübə bitkilərinin köklərində kontrolla müqayisədə təxminən eyni miqdarda 
ümumi  azot  aşkarlanmış  olsa  da  (1,3  mq  bitki),  qeyri-zülali  azotlu  maddələrin  miqdarı  köklərdə  və 
ləpə  yarpaqlarda,  Pb  almış  ləpə  yarpaqlar  istisna  olmaqla,  3,0-4,0  dəfə  artmış,  zülal  sintezi  isə 
kontrolla  müqayisədə  zəifləmişdir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Pb-u  tək  almış  bitkilərin  yarpaqlarında 
azotlu  maddələrin  mütləq  miqdarı  kontrolla  müqayisədə  çox  yüksək  olmuş  və  bu  səbəbdən  də 
zülal/qeyri-zülal  azotu  nisbəti  əsl  yarpaqlarda  24,5-ə,  ləpə  yarpaqlarda  isə  11,8-ə  bərabər  olmuşdur 
(cədvəl  1).  Bu  21  günlük  Pb  variant  bitkilərində  dirçəlişin,  adaptasiyanın  təzahüründə-  ləpə 
yarpaqlarda baş verən fizioloji proseslərdə fəallaşmanın, azotlu maddələrin sintezinin yüksəlməsinin 
Pb-un  stressor  təsirini  zəiflətdiyinin  göstəricisidir.  Tək  Pb  almış  bitkilərdən  fərqli  olaraq,  NaCl+Pb 
almış  hər  iki  yarpaq  orqanında,  stressorların  biri  digərinin  mənfi  təsirini  gücləndirməsi  səbəbindən 
zülali maddələrin zintezi 2,0-3,0 dəfə zəifləmişdir (cədvəl 1). 
Xarici mühitin – bundan əvvəl apardığımız tədqiqatlarda [1, 2, 8, 9] və bu işdə isə NaCl və Pb 
stressorlarının  mənfi  təsirinə  bitkilərin  adaptasiya  olunmasında  PF  əhəmiyyətli  rol  oynadığı  aşkar 
edilmişdir.  Onlar  ehtiyat  zülalların  dissimilyasiyasını  həyata  keçirməklə  yanaşı,  yeni  zülalların  sintezi 
prosesində  və  bir  çox  vacib  həyati  proseslərin  nizamlanmasında  da  iştirak  edirlər  [4].  Təcrübələrdə 
vegetasiyanın elə ilk həftəsindən 7 gün və sonra orqanlarda toplanan quru biokütlənin mütləq miqdarının 
stressorların təsirindən gah müsbətə, gah da mənfiyə doğru dəyişməsi, digər tərəfdən isə PFF-nın həm 
variantlar,  həm  də  orqanlar  arasında  da  vahid  miqdar  quru  biokütlədə  artıb-azalması  onun  mütləq 
miqdara görə hesablanmasının vacib etmişdir.