DOÇ. DR. RECEP KARACAKAYA
86
miş, ayrıca devlet aleyhine faaliyette bulunan komitecileri hükümete
ihbar etmiştir.
Patrikin bu tarz tutum ve davranışları komiteci Ermenileri kızdırmış,
ona karşı saldırgan bir tavır almalarına yol açmıştır. Nitekim, 1890 yılı-
nın Temmuz ayında, Kumkapı Ermeni Patrikhanesi’nde ve kilisesinde
Pazar ayini yapılırken, Vanlı Artin Cangülyan, kilisede ruhani memur-
ların ayinlerini gerçekleştirdiği yere çıkarak daha önce hazırladığı kağıdı
okumaya başlamıştır. Başpapaz Sükyas Efendi onu kolundan tutup
indirmeye çalışmış, bu sırada iki el ateş etmiş, orada bulunan arkadaş-
larıyla beraber Patrikhaneye giderek, Patrik Efendi’nin odasını basmış,
patriğe hitaben “Şimdi önümüze düşüp bizi Yıldız Sarayı’na götürecek-
sin, yoksa biz de öleceğiz, seni de öldüreceğiz, elimden rovelvörü alan
Sükyas Efendi’yi de öldüreceğim” diye bağırıp çağırarak ve bir takım
hareketlerde bulunarak, Patrik Efendiyi aşağı itmiş ve bir arabaya bin-
dirip götürmekte iken asker ve polisin müdahalesiyle patrik ellerinden
alınarak kurtarılmıştır
17
.
Bu olaydan sonra Hınçak Komitesi devlete sadık olan İstanbul
Ermeni Patriği Horen Aşıkyan’a karşı olan düşmanlığının dozunu
arttırmıştır. Hınçak komitesi tarafından, Üsküdar, Galata, Beyoğlu,
Hasköy, Balat ve Ortaköy Ermeni kiliseleri baş rahiplerine, Ermeni
Patriği Horen Aşıkyan Efendi adının kilisede anılmaması, aksi takdirde
kendilerinin öldürülecekleri gibi diğer arkadaşlarının da mahv edileceği
ihtarını içeren mektuplar gönderilmiştir
18
.
Kayseri’den Gürünlü Şalcı Agop imzasıyle Ermeni patriği Horen
Aşıkyan’a gönderilen mektupta; Atina’da komite merkezinde Aşıkyan’ın
öldürülmesi için karar alındığı ve bu maksatla iki fedainin 20 gün evvel
İstanbul’a gönderildiği bildirilmişti.
Ermeni teröristler, Patrik Aşıkyan’ın peşini bırakmamışlar, nihayet
27 Mart 1894’te, ayinden sonra, patrikhaneye dönmek üzere Kumkapı
Kilisesi’ni terk ederken, on sekiz yaşlarında bir Ermeni genci, tabancası
ile nişan alarak üstüne birkaç defa ateş etmiştir. Silah bozuk olduğun-
dan, patriğe hiçbir kurşun isabet etmemiştir. Patrik bayılmış ve evinde
tedavi görmüştür. Genç Ermeni karakola götürülmüş ve cinayetin
sebebi konusunda sorguya çekilince, Aşıkyan’ın Ermenilerin düşmanı
olduğunu, sık sık hükümete ihbarlar yaptığını ve Ermenilerin de milleti
bu adamdan kurtarmak için and içtiklerini söylemiştir
19
.
İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923)
87
Yapılan yargılamalar sonunda suikastçılardan Agob Karabetyan 15
sene, onu teşvik eden Bedros Malumyan 10 sene, bunların işleyecekleri
cinayeti bildiği halde hükümete ihbar etmeyen Mazlumyan ise 5 sene
müddetle kürek cezasına çarptırılmıştır
20
.
Kendisine karşı yapılan suikast girişiminden gözü korkan İstanbul
Ermeni Patriği Horen Aşıkyan Efendi görevinden istifa etmiş, fakat
bu istifa Padişah tarafından kabul edilmemiştir. Hınçak Komitesi taraf-
tarlarınca, milletin dileklerini dinlemez diye ilan olunması ve patriğin
evinin yakılacağı söylentilerinin duyulması üzerine Patrik Efendi, bu
defa da sağlık nedeni ileri sürerek istifasında ısrar etmiştir
21
. Patrikhane
geçici kaymakamı da, hastalığını bahane ederek görevinden ayrılmış-
tır. Bu hususta gerekenlerin yapılması
22
, Adliye ve Mezahib Nezareti’ne
bildirilmiş
23
, meclis üyelerinin patrik kaymakamı seçmesi için emir
verilmişti
24
.
Hınçaklar, amaçlarına ulaşmışlar, patriği ortadan kaldıramamış
ama onu tedirgin edip yerinden uzaklaştırmayı başarmışlardır. Patrik
Aşıkyan’ın istifası, devlet hizmetindeki yüksek seviyeli Ermeni memur-
larının, Ermeni aristokrasisinin ve ılımlı Ermenilerin zor durumda kal-
masına yol açmıştır.
Horen Aşıkyan’dan sonra, komitelerin de desteğini alan, Bab-ı Ali
nezdinde itibarı olmayan, kavgacı ruhuyla bilinen eski Mısır murahha-
sası İzmirliyan Efendi, 1894 yılının sonlarına doğru, İstanbul Ermeni
Patriği seçildi
25
.
Dostları ilə paylaş: