Cədvəl 2
2012-ci ilin 6 ayı üzrə
Cədvəl 3
Sosial təminat sferası
tikintisində çalışanlara nisbətdə dəfələrlə az olduğu
məlumdur.
Digər bir göstərici kimi təhsil sahəsini göstərmək
olar. 2011-ci ilin göstəricilərinə görə təhsil sferasında
190 427 qulluqçu, 29 941 nəfər isə fəhlə peşələri üzrə
icbari sığortaya cəlb edilib (cəmi 220 368). Amma
Dövlət Statistika Komitəsinin 2010-cu ilin yekunları
üzrə məlumatına görə təhsil sahəsində 345 300 nəfər
çalışmışdır. Beləliklə, 2011-ci ildə ən azı 124 932
nəfər təhsil işçisi icbari sığortaya cəlb olunmamışdır.
2012-ci ilin 6 ay üzrə göstəriciləri ilə müqayisədə
bu rəqəm (əgər təhsil işçilərinin sayını 2010-cu il
səviyyəsində götürsək) 107 421 nəfər edəcəkdir.
Dövlət idarəetməsi və müdafiə; sosial təminat
sferasında çalışanların ümumi sayı 2010-cu ilin
göstəriciləri üzrə 52 400 nəfər təşkil etdiyi halda
2011-ci il üzrə icbari sığortaya cəlb olunma
göstəriciləri 41 345 nəfər, 2012-ci ilin 6 ayı üzrə isə
44 631 nəfər təşkil etmişdir.
Dövlət Statistika Komitəsinin 2010-cu il üzrə
hazırladığı “İqtisadi fəaliyyət növləri üzrə muzdla
işləyən işçilərin sayı”na dair məlumatda göstərilir ki,
ticarət sektorunda işləyənlərin sayı 286 800 nəfər
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
21
təşkil edir. 2012-ci ilin 6 ayının göstəriciləri üzrə bu sektor üzrə icbari sığorta olunan
qulluqçu və fəhlə heyətinin ümumi sayı 15686 nəfər təşkil edir.
Belə müqayisələri davam etmək mümkündür. Lakin demək olar ki, bütün iqtisadi fəaliyyət
sahələri üzrə vəziyyət oxşardır. Yalnız büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda, o cümlədən
dövlət orqanlarında işçilərin icbari sığortası üzrə göstəricilər nisbətən yüksəkdir.
1.8.Ödənişlər üzrə göstəricilər
“İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin
itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında” Qanunun 16-cı maddəsinə əsasən
istehsalatda bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətini tam
və ya qismən itirən şəxslər və ya onların bu səbəbdən vəfat etdiyi halda digər faydalanan
şəxslərə aşağıdakı növ sığorta ödənişləri həyata keçirilir:
•
Aylıq sığorta ödənişi;
•
Birdəfəlik sığorta ödənişi;
•
Əlavə sığorta ödənişi.
Sığorta hadisəsi baş verdikdə ödənişlər aşağıdakı qaydada ödənilir:
•
Aylıq sığorta ödənişi sığorta hadisəsi baş verdikdə sığorta olunanın peşə əmək
qabiliyyətinin itirilməsi ilə bağlı itirilmiş aylıq əmək haqqı əvəzində faydalanan
şəxsə verilən pul təzminatıdır.
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
22
•
Birdəfəlik sığorta ödənişi bu Qanunla müəyyən olunmuş qaydada aylıq sığorta
ödənişi məbləğlərinin cəm halda birdəfəlik ödənilməsidir. Birdəfəlik sığorta
ödənişi aşağıdakı hallarda verilir:
- sığorta hadisəsi nəticəsində zərərçəkmiş sığorta olunana əlillik növbəti müayinə müddəti
göstərilmədən təyin edildikdə;
sığorta hadisəsi nəticəsində sığorta olunanın öldüyü halda.
•
Əlavə sığorta ödənişi sığorta hadisəsi nəticəsində zərərçəkmişin sığorta olunan
müalicəsinə, əlavə qidalanmaya, dərman alınmasına, protezləşdirməyə, başqasının
qulluğuna, sanatoriya-kurort müalicəsinə, xüsusi nəqliyyat vasitələri əldə
edilməsinə, başqa peşəyə hazırlanmaya çəkdiyi xərclərinin əvəzinin ödənilməsinə
görə verilən pul təzminatıdır.
Belə ödənişlər sığorta hadisəsi müəyyən edildikdən və qanunvericilikdən nəzərdə tutulan
müvafiq hərəkətlər həyata keçirildikdən sonra verilir.
Bu qanunun tətbiqinin üstün cəhətlərindən biri də odur ki, iş yerlərində əməyin mühafizəsi
qaydalarına riayət olunmasında maraqlı olan daha bir tərəf – sığortaçı, yəni həyat
sığortasını həyata keçirən təsisat da vardır.
Qanunun tətbiqindən keçən 1,5 il ərzində istehsalatda baş verən bədbəxt hadisə və ya
peşə xəstəlikləri üzrə sığorta ödənişləri həyata keçirilməkdədir. Ödənişlər yalnız qanunun
tətbiq olunduğu dövrdən sonra baş verən bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəliklərinə görə
həyata keçirilir. Qanunun tətbiqindən əvvəl baş vermiş belə hallara görə müəyyən edilən
ödənişləri işəgötürən və ya qanunvericiliyin müəyyən etdiyi orqanlar həyata keçirir.
Ötən dövr ərzində 2011-ci il üzrə verilmiş sığorta haqları
267 384,77 manat
və 2012-ci ilin
6 ayı ərzində
212 148,35 manat təşkil etmişdir.
1.9. Qeyri Formal əmək sektoru üzrə vəziyyətin ümumi təhlili
İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin
itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında Qanunun 3.1.1. maddəsinə əsasən icbari
sığorta olunanlar “hüquqi şəxslə və ya hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti
ilə məşğul olan fiziki şəxslə qanunvericiliyə uyğun olaraq bağlanılmış əmək
müqaviləsi və ya mülki-hüquqi müqavilə əsasında əmək funksiyalarını yerinə
yetirən şəxslər” dir. Bu da o deməkdir ki, qeyri formal əmək sektorunun iştirakçılarının
hamısı istehsalatda bədbəxt hadisə və peşə xəstəliklərindən sığortalanmırlar. Yuxarıda
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
23
göstərilən rəqəmlərə nəzər salsaq onda icbari sığorta olunmadan kənarda qalan və faktiki
əmək fəaliyyəti həyata keçirən işçilərin sayının çox böyük olmasını müəyyən etmək olar.
Biz yuxarıda formal əmək sektorunda sığorta olunanların göstəriciləri ilə tanış olduq.
Burada illər üzrə artım tendensiyası olsa da əhatəlilik təmin olunmamışdır.
Qeyri formal əmək sektorunda isə vəziyyət daha mürəkkəbdir. Əmək münasibətlərinin
rəsmiləşdirilmədiyi halda işçinin icbari sığorta olunması mümkün deyildir. Bununla belə
işəgötürənin işçini icbari sığortaya cəlb etməməyi (icbari sığorta etməməyi) onu məsuliyyətdən
azad etmir. Yuxarıda göstərildiyi kimi işəgötürən hətta faktiki əmək münasibətində olduğu işçi
qarşısında onun sağlamlığına vurduğu zərərə görə tam maddi məsuliyyət daşıyır.
İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin
itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında Qanununun 7.3. maddəsinə görə “Bu
Qanunla sığorta etdirmək vəzifəsi daşıyan sığortalı həmin vəzifəni yerinə yetirmədikdə
və ya icbari sığorta müqaviləsini qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş şərtlərlə müqayisədə
sığorta olunanın vəziyyətini pisləşdirən şərtlərlə bağladıqda, sığorta hadisəsinin baş
verdiyi halda bu Qanuna uyğun olaraq xeyrinə sığorta müqaviləsi bağlanmalı şəxslər
qarşısında azı bu Qanunla müəyyən edilmiş sığorta təminatı həcmində öhdəlik daşıyır”.
Lakin, əmək müqaviləsi bağlanmadan muzdlu işə cəlb edilən, həmçinin qeyri-rəsmi
qaydada əmək haqqı alan şəxslə bağlı bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəliyi halı baş verdikdə
bir neçə ciddi problem ortaya çıxır. Bunlar:
● Belə hal mövcuddursa deməli işçi icbari sığorta olunmamışdır və maddi məsuliyyət
işəgötürənin üzərinə düşür;
● rəsmi əmək münasibətləri olmadığı üçün işəgötürənlər işçi ilə əmək münasibətində
olmadıqlarını bildirir və könüllü olaraq hər hansı maddi ödənişlər həyata keçirmək
istəmirlər;
● Məhkəməyə müraciət edərkən sağlamlığına zərər dəyən şəxs (və ya onun vərəsələri)
bir neçə halı sübut etməlidir. Əvvəla o həmin müəssisədə işləməsini, yəni faktiki olaraq
əmək münasibətlərində olmasını, daha sonra əmək haqqının miqdarını və ümumiyyətlə
hadisənin və ya xəstəliyin həmin iş yeri ilə bağlı olmasını.
Göründüyü kimi kifayət qədər mürəkkəb proseslərdən keçmək tələb olunur. Məhkəmə
praktikasına nəzər saldıqda nadir hallarda məsələ sağlamlığına zərər dəyən şəxsin və ya
onun vərəsələrinin xeyrinə həll olunur.
Hətta bu prosesləri uğurla başa çatdırdıqda, yəni məhkəmə zərərin əvəzinin ödənilməsi
ilə bağlı işəgötürən üzərində vəzifə qoyduqda belə bir çox hallarda zərərçəkən şəxs və
ya onun vərəsələri bu vəsaiti ala bilmirlər. Bunun da əsas səbəbi belə müəssisələrin bir
qayda olaraq müvəqqəti (Məsələn, bir bina tikmək üçün yaradılmış MMC) yaradılması,
iflas və ya süni iflas vəziyyətdə olması zərərin əvəzinin ödənilməsinə imkan vermir.
1.10. İkili (qara) mühasibat sistemi və işçilərin icbari sığortası ilə bağlı olan problem
Sığorta hadisəsi baş verdikdə sığorta olunana və ya digər faydalananlara verilən aylıq,
birdəfəlik kompensasiyalar işçinin aldığı orta aylıq əmək haqqına uyğun olaraq onun itirdiyi
peşə əmək qabiliyyətinə mütənasib olaraq verilir. Peşə əmək qabiliyyəti tam itirildikdə
ödəniş orta aylıq əmək haqqına mütənasib olur. Bu baxımdan əmək haqqı bədbəxt hadisə
və ya peşə xəstəlikləri hallarından sığorta edilən işçi üçün əsas göstəricilərdəndir.
İcbari sığorta sisteminə keçiddən əvvəlki dövrdə praktikada mövcud olan ən ciddi
problemlərdən biri sağlamlığına zərər dəymiş işçi ilə əmək münasibətlərinin
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
24
rəsmiləşdirilməməyi, digəri isə işçinin rəsmi əmək haqqı ilə faktiki əmək haqqının
arasında fərqlərin olması idi.
Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, icbari sığorta sisteminin tətbiqi bu problemlərin heç
birinin qarşısını ala bilmədi. Hazırda icbari sığorta əmək müqaviləsi (və ya mülki-hüquqi
müqaviləsi) olmayan heç bir işçini əhatə etmir. İkili (qara) mühasibatlığın mövcud olduğu
iş yerlərində vəziyyət bir qədər fərqlidir. Belə ki, faktiki əmək haqqı ilə rəsmi əmək
haqqı arasında dəfələrlə fərq olan iş yerlərində işçilərin sığorta olunması rəsmi əmək
haqqına uyğun həyata keçirilir. Təbii ki, sosial sığorta hadisəsi baş verdikdə bütün sığorta
ödənişləri də həmin rəsmi əmək haqqına müvafiq həyata keçirilir. Məsələn, bir işçinin
rəsmi əmək haqqı 100 manat, faktiki əmək haqqı isə 500 manatdırsa, sığorta hadisəsi baş
verdikdə işçiyə ödənişlər onun itirdiyi peşə əmək qabiliyyətinə mütənasib olaraq rəsmi
əmək haqqı üzrə hesablanacaqdır.
Bu halın mövcudluğu icbari sığorta sisteminin tətbiq olunmasında ən ciddi problemlərdən
biridir. İcbari sığorta sisteminin tətbiq olunmadığı vaxtlarda işçinin məhkəmə vasitəsi ilə faktiki
əmək haqqını müəyyən etmək üçün imkanları vardır. Düzdür praktikada bunu etmək o qədər
də asan olmurdu. Amma hər halda bu hüquq vardır və ondan istifadə edən işçilər olmuşdur.
Hazırda isə məhkəməyə müraciətin hər hansı perspektivi ümumiyyətlə yoxdur. Çünki sığorta
şirkəti işçiyə ikili mühasibatlıq üzrə əmək haqqı verilməsinə görə hər hansı məsuliyyət daşımır.
1.11. İcbari sığortaya cəlb olunmayan əsas qruplar
Qanunvericilikdə olan boşluqlar və qanunun tətbiqi praktikasında olan qüsurlar əmək
fəaliyyəti ilə məşğul olan xeyli işçinin bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəlikləri hallarından
icbari sığortadan kənarda qalmasına gətirir. Bu işçi qrupları əsasən aşağıdakılardır:
•
Formal əmək sferasında çalışmalarına baxmayaraq işəgötürənlərin məsuliyyətsizliyi
və səhlənkarlığı səbəbindən icbari sığortaya cəlb olunmayan işçilər. Yuxarıda
göstərilən rəqəmlərə nəzər saldıqda aydın görünür ki, əslində hüquqi baxımdan
hər hansı problem olmadığı halda işəgötürənlər məsuliyyətsizlik edərək işçiləri
icbari sığortaya cəlb etməmişdir. Bu hal hətta büdcə təşkilatlarında, o cümlədən
dövlət orqanlarında əhəmiyyətli göstəriciyə malikdir;
● Qeyri-formal əmək sektorunda çalışan bütün işçilər. Buraya əsasən aşağıdakı kateqoriya
işçilər aiddir:
- Ev qulluğu işlərində çalışanlar (dayələr, aşbazlar, şəxsi sürücülər, bağbanlar,
cangüdənlər və s. ev qulluğu işlərinə cəlb edilənlər);
- İctimai iaşə sferasında (restoranlar, şadlıq evləri, çayxanalar, klublar və s.);
- Ticarət sektorunda çalışanlar;
● Kəndli fermer təsərrüfatlarında çalışanlar;
● Mülkiyyətində torpaq sahələri olan və bu səbəbdən “Məşğulluq haqqında” Qanuna
əsasən məşğul hesab olunan əmək qabiliyyətli şəxslər;
● Qanunla icbari sığortaya cəlb olunması nəzərdə tutulmayan şəxslər.
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
25
1.12. İcbari sığorta üzrə Qanunvericiliyin tətbiqinə mane olan səbəblər
•
Qeyri formal əmək sektorunun mövcudluğu
Qeyri formal əmək sektorunun mövcudluğu on minlərlə faktiki olaraq muzdlu işdə çalışan
insanların bədbəxt hadisə və peşə xəstəlikləri hallarından icbari sığorta olunmasına imkan
vermir. Praktika göstərir ki, istehsalatda baş verən bədbəxt hadisələrin nəticəsində zərər
çəkənlərin əksəriyyəti də əmək müqaviləsi olmadan işləyən şəxslərdir.
•
İkili mühasibatlıq
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi ikili mühasibatlığın tətbiq olunduğu iş yerlərində
işçilər rəsmi olaraq aldıqları əmək haqqına müvafiq olaraq sığorta olunurlar. Belə
olan halda sığorta hadisəsi zamanı işçi və ya digər faydalananlar real kompensasiya
ala bilmirlər.
•
İşəgötürənlərin işçilər qarşısında korporativ sosial məsuliyyətinin kifayət qədər
olmamağı;
Ölkədə işəgötürənlərin cəmiyyət və işçi heyəti qarşısında korporativ sosial məsuliyyəti
olduqca aşağıdır. Bu baxımdan bir çox işəgötürənlər nəzarətdən yayınaraq işçilərini
bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəlikləri hallarından sığorta etmirlər. İşəgötürənlərin
müvafiq iş yerlərində əməyin mühafizəsi, o cümlədən təhlükəsizlik texnikası
qaydalarının təmin olunması üçün zəruri tədbirləri görməməyi, həmçinin işçiləri
icbari sığorta etməməyi Qanunun tətbiqini ciddi əngəlləyən amillərdəndir.
•
Qanunun icrası üzərində nəzarətin təmin olunması ilə bağlı problemlər;
Qanunun icrasına nəzarəti tam təmin etmək çox çətindir. Hazırda müəssisələrdə nəzarət
orqanlarının yoxlama sistemi vahid reyestr əsasında həyata keçirilir. Dövlət Əmək
Müfəttişliyi Xidməti də müəssisələrdə yoxlamaları yalnız əvvəlcədən reyestrdə qeydə
aldırdıqdan sonra həyata keçirir. Bu baxımdan işəgötürənlər icbari sığortanın tətbiqindən
tam və ya qismən yayına bilirlər. Bu hal xüsusən işçilərin əksəriyyəti ilə əmək müqaviləsi
olmayan iş yerlərində baş verir. Belə iş yerlərində işəgötürən yoxlama olacağı vaxtlarda
əmək müqaviləsi bağlamadan muzdlu əməyə cəlb etdiyi işçiləri iş yerinə buraxmır və
beləliklə yoxlayan orqan yalnız əmək müqaviləsi olan işçiləri qeydə ala bilir. Bu işçilərin
də əksəriyyəti icbari sığortaya cəlb olunmuş olurlar.
•
Maarifləndirmə işinin aşağı səviyyədə olması
İstehsalatda bədbəxt hadisə və ya peşə xəstəlikləri hallarından icbari sığorta ilə bağlı məlumatlılıq
olduqca aşağıdır. Bu tədqiqat çərçivəsində kiçik və orta sahibkarlıq subyekti olan 35 müəssisə
rəhbəri ilə strukturlaşdırılmamış intervülər aparılmışdır. Onlardan cəmi 5 nəfəri icbari sığorta
ilə bağlı tam məlumatlı olmuşdur. Daha 11 nəfər ümumi məlumata malik olduqlarını bildirmiş.
Qalanlar isə bu sığortanı icbari dövlət sosial sığortası ilə qarışdırmışdır.
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
26
1.13. Tövsiyələr
Qanunvericiliyə dair
“İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə
əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta haqqında”
Qanunun
Mövcud vəziyyət
Analiz
3.1.1. hüquqi şəxslə və ya hüquqi
şəxs yaratmadan sahibkarlıq
fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki
şəxslə qanunvericiliyə uyğun olaraq
bağlanılmış əmək müqaviləsi və ya
mülki-hüquqi müqavilə əsasında
əmək funksiyalarını yerinə yetirən
şəxslər, dövlət orqanında çalışan
dövlət qulluqçuları və digər işçilər
(hərbi və ya xüsusi rütbəsi olan
şəxslər istisna olmaqla);
Qanunun 3-cü maddəsində sığorta olunanlar
sırasında “mülki-hüquqi müqavilə əsasında
işləyənlər” də vardır. Əslində mülki-hüquqi
müqavilə əsasında işləyənlərlə münasibətlər
Əmək Məcəlləsi əsasında deyil Mülki Məcəllə
ilə tənzim olunur. Bu baxımdan bu cür
münasibətlərdə işəgötürən və işçi münasibətləri,
yəni əmək münasibətləri yoxdur. Qanun
dəqiq göstərmir ki, mülki hüquqi müqavilə
ilə işləyənləri kim sığorta etməlidir. Amma
mahiyyətdən belə alınır ki, sifarişçi tərəf bu
sığorta öhdəliyini daşıyır. Bu hal praktikada
qüsurlara gətirir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
2010-cu il 29 oktyabr tarixli 192 nömrəli qərarı
ilə təsdiq edilmiş “Xeyrinə istehsalatda bədbəxt
hadisələr və peşə xəstəlikləri nəticəsində peşə əmək
qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta
müqaviləsi bağlanılmalı olan şəxslərin bir illik
əmək haqqı fondunun hesablanması” Qaydasının
2.1. bəndində göstərilir ki, “Sığorta haqqının müəyyən
edilməsi üçün tətbiq edilən xeyrinə icbari sığorta
müqaviləsi bağlanan şəxsin bir illik əmək haqqı fondu
onun əmək müqaviləsində nəzərdə tutulan aylıq əmək
haqqının (mülki hüquqi müqavilədə nəzərdə tutulan
əmək funksiyasının yerinə yetirilməsinə görə muzdun
bir aya düşən hissəsinin) on iki mislinə bərabərdir”.
Mülki hüquqi müqavilə müddəti bir aydan az da ola
bilər. Ümumiyyətlə mülki hüquqi müqavilələrdə
vergilər və sosial ödəmələr bir qayda olaraq ödəmə
mənbəyindən həyata keçirilmir.
Tövsiyə
Mülki hüquqi müqavilə yalnız o zaman bağlanıla bilər ki, görülən işin və ya göstərilən
xidmətin xarakteri muzdlu əməyə uyğun deyildir və birdəfəlikdir. Bu baxımdan mülki
hüquqi müqavilələr üzrə icbari sığorta icraçının özü tərəfindən həyata keçirilməlidir.
Bu müddəa müvafiq qanunda imperativ şəkildə göstərilməlidir.Belə sığorta olmadıqda
məsuliyyət icraçının üzərinə düşməlidir.
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
27
Mövcud vəziyyət
Analiz
14.1. Sığorta haqqı bu Qanuna
uyğun olaraq xeyrinə icbari sığorta
müqaviləsi bağlanılmalı olan
şəxslərin müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən müəyyən olunmuş
qaydada hesablanan bir illik əmək
haqqı fondunun sığorta tarifinə hasili
əsasında müəyyən edilir.
Bu müddəanın tətbiqi ilə bağlı Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il
29 oktyabr tarixli 192 nömrəli qərarı ilə təsdiq
olunmuş
“İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri
nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi
hallarından icbari sığorta üzrə aylıq sığorta
ödənişi məbləğinin müəyyən edilməsi məqsədləri
üçün orta aylıq əmək haqqı miqdarının
hesablanması Qaydası” praktikada problemlər
yaradır. Belə ki, sığorta şirkətləri icbari sığorta üçün
12 aylıq əmək haqqının müvafiq risk qrupu üzrə
faizi miqdarında vəsaitin ödənilməsini tələb edirlər.
Əgər işçi ilə əmək müqaviləsi bir neçə ay üçün
bağlanmışdırsa belə halda da ödəniş illik əmək haqqı
fonduna müvafiq həyat keçirilir.
Tövsiyə
Müddətin az olması həmçinin sığorta hadisəsi riskinin azalması deməkdir və bu baxımdan
sığorta tarifləri müddətlərə uyğun hesablanması məqsədəuyğundur.
Mövcud vəziyyət
Analiz
13.2. Sığorta tarifləri hər təqvim ili
üçün müəyyən olunur.
13.3. Növbəti təqvim ili üçün sığorta
tarifləri cari ilin dekabr ayının 1-dək
müəyyən olunmalıdır.
İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəlikləri
nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi
hallarından icbari sığorta tariflərinin müəyyən
edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabinetinin 5 noyabr 2010-cu il tarixli 200 saylı
qərarı qəbul olunmuşdur.
Bu tariflər 2011-ci il ücün müəyyən edilmişdir.
Sonrakı il üçün belə qərarın qəbul olunmaması
praktikada problemlər yaradır.
Tövsiyə
Qanunun 13.2. və 13.3. maddələrinə dəyişiklik edilməlidir. Tariflər hər il üçün deyil
müddətsiz müəyyən olunmalıdır. Tariflərin dəyişdiriləməsi yalnız zərurət yarandıqda
həyata keçirilməlidir.
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
28
2. İŞ YERLƏRİNDƏ ƏMƏYİN MÜHAFİZƏSİNİN TƏMİN OLUNMA VƏZİYYƏTİ
2.1. İş yerlərində texniki təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunma
norma və qaydaları üzrə aparılan müşahidələrə dair göstəricilər
Müşahidə aparılan müəssisələrin sayı 32
№
Norma və qaydalara dair suallar
Hə
Yox
1. Obyekt müvafiq qaydada hasarlanaraq ərazisi təcrid olunubmu?
22
10
2. Obyektdə iş görülən sahəyə bu işlə əlaqəsi olmayan şəxslərin
daxil olmasına icazə verilirmi?
16
16
3. Obyektdə avadanlıqlar təhlükəsizlik qaydalarının tələblərinə
uyğun yerləşdirilibmi?
11
21
4. Obyektin ərazisində elektrik hava xəttlərinin altında hər hansı bir
iş görülürmü?
11
21
5. Obyektin ərazisində yeraltı komunikasiyalar keçən quyuların
(çalalar) möhkəm qapaqla bağlanması təmin edilibmi?
15
17
6.
Obyektin ərazisində yeraltı komunikasiyalar keçən quyulara
(çalalara) düşüb-çıxmaq üçün pilləkənlər və ya divara vurulmuş
dəmir pərçimlər (pillələr) quraşdırılması təmin edilibmi?
17
15
7.
Obyekt və sahəsi yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının
tələblərinə uyğun müvafiq yanğınsöndürən balonlarla və ilkin
yanğınsöndürən ləvazimatlarla təmin edilibmi?
16
16
8.
Obyektin ərazisində tikinti işləri aparılan zaman yeni tikilən bina
və s. təhlükəsizlik tələblərinə uyğun tor-setka örtüklə bağlanması
təmin edilibmi?
12
20
9.
Obyektin ərazisində istifadə olunan yükqaldırma maşın və
mexanizimlərin görünən yerində (oxunan) yükqaldırma
qabiliyyəti, növbəti texniki yoxlamanın tarixi qeyd olunubmu?
14
18
10.
Obyektin ərazisində təzyiq altında işləyən qablarda, buxar
qazanlarında icazə verilən təzyiq, növbəti texniki yoxlamanın
tarixi və qeydiyyat nömrəsi qeyd olunubmu?
9
23
11.
Obyektdə işləyənlər üçün təhlükə mənbəyi olan avadanlığın
elementləri, tərtibatlar, hissələr, habelə çəpər və mühafizə
qurğularının səthləri müvafiq siqnal rəngi ilə işarələnibmi?
13
19
12.
Obyektdə avadanlıqların (aparatlar , boru kəmərlərinin müvafiq
hissələri və s.) işə salınması və dayandırılması zamanı texnoloji
sistemdə partlayış təhlükəli qarışıqların, habelə hidrat əmələ
gəlməsinin və ya mayelərin donmasının qarşısını almaq üçün
tədbirlər görülübmü?
12
20
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
29
13. İşçilərin xidməti üçün rahat və təhlükəsiz olan zonada
yerləşdirilməsi təmin olunubmu?
16
16
14.
Obyektin boru kəmərlərində quraşdırılmış bağlayıcı armaturlarda
(siyirtmələrdə,) kranlarda “Açıqdır” və “Bağlıdır” vəziyyət
göstəriciləri ilə təmin edilibmi?
12
20
15.
Obyektdə İşəsalma qurğusunda təhlükəsizlik qaydalarının
tələblərinə uyğun “İşə Salmayın Adamlar İşləyir” müvafiq
plakatla təmin edilibmi?
12
20
16.
Obyektdə Tezalışan və yanar mayelərin vurulması üçün istifadə
edilən nasoslar (onların iş parametrlərinin pozulması haqqında
xəbərdaredici siqnalverici vasitələrlə təmin edilibmi?
11
21
17.
Obyektdə Bucurqadların, kranların və digər yükqaldırma
mexanizimlərin yükqaldırma mexanizimlərinin yükqaldırma
məhdudlaşdırıcıları ilə, habelə yükün və mexanizmin öz-
özünə hərəkətinə imkan verməyən etibarlı əyləc qurğuları və
təsbitləyicilərlə təmin edilibmi?
20
12
18. İşçilər xüsusi geyim, xüsusi ayaqqabı və digər Fərdi Mühafizə
Vasitələri (FMV) ilə təmin edilibmi?
18
14
19.
Obyektdə avadanlıqların, aparatların, mexanizimlərin və alətlərin
açıq hərəkət edən və fırlanan hissələrin cəpərlənməsi və ya
müvafiq örtüklə bağlanması təmin edilibmi?
10
22
20. İşçilərin isti yeməklə təmin edilmələri ilə bağlı müvafiq tədbirlər
görülübmü?
15
17
21.
Obyektin ərazisində bütün təhlükə potensiyalı olan yerlərində
(açıq tutumlar, transmissiyalar və s.) bütün istiqamətlərdən yolu
bağlayan çəpərlərlə təmin edilibmi?
12
20
22.
Obyektdə mexanizimlərin və aqreqatların hərəkət edən
hissələrinin çıxıntılı detalları ( o cümlədən valların işgiləri)
və hərəkət edən birləşmələr bütün hərəkətləri boyu müvafiq
qoruyucu örtüklə bağlanıbmı?
16
16
23.
Obyektin ərazisində hündürlükdə yerləşən işçi meydançaların
döşəmə səthi sürüşməni istisna edən metal təbəqədən və ya
qalınlığı 40 mm-dən az olmayan taxta döşəmə ilə təmin edilibmi?
12
20
24.
Obyektdə meydançalar pilləkənlər müntəzəm olaraq qış
mövsümündə qardan, büzdan və ya hər gün işə başlanmazdan
əvvəl çirkdən təmizlənirmi?
11
21
25.
Obyektin ərazisində hündürlükdə işləri yerinə yetirməzdən əvvəl
təhlükəli zonalar müəyyən edilibmi, cəpərlənibmi və “Təhlükəli
Zona”, “Yuxarıda İşləyirlər” xəbərdaredici nişanlarla asılması
təmin edilibmi?
17
15
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
30
26.
Obyektin ərazisində hündürlükdə işləri yerinə yetirməzdən əvvəl
hüdudlarında təhlükə baş verməsi etimal olunan təhlükəli zonalar
sərhəddi hündürlükdən əşya düşməsinin mümkün olması ilə
əlaqədar olaraq müvafiq təhlükəli zona rəngli ağ-qırmızı və ya
sarı-qırmızı lentlərlə işarələnməsi təmin edilibmi?
11
21
27.
Obyektin ərazisində hündürlükdə işləri yerinə yetirməzdən əvvəl
işçinin hündürlükdən düşmə təhlükəsi ilə əlaqədar olan müvafiq
qoruyucu kəmərlərlə təmin edilibmi?
16
16
28. Obyekt ərazisində yüngül çəkisi olan yüklərin daşınması üçün
işçilər əl-arabaları ilə təmin edilibmi?
8
24
29.
Obyekt ərazisində tikinti işləri aparılan zaman Qaldırıcı-Kranda
hər-hansı yük iş vaxtı qurtardıqdan sonra kranın qaldırıcı
mexanizimində hündürlükdə nizamsız vəziyyətdə saxlanılıbmı?
12
20
30.
Obyektin istehsalat sahəsində qaz təhlükəli və odlu işlər aparılan
zaman zərbədən qığılcım əmələ gətirməyən metaldan hazırlanmış
alətlərlə təmin edilibmi?
14
18
31.
Obyekt və ərazisi təhlükəsizlik qaydalarının tələblərinə uyğun
müvafiq təhlükəsizlik plakatları və xəbərdaredici nişanlarla təmin
edilibmi?
13
19
32. Obyektdə işçilər qoruyucu dəbilqə ilə təmin edilibmi?
14
18
33.
Obyektin ərazisində Elektrik cərəyanı ilə vurma (xəsarətalma)
təhlükəsi olan yerlərdə elektrik təhlükəsizliyi qaydalarının
tələblərinə üyğun təhlükəsizlik sərhəddi müəyyən edilibmi?
14
18
34.
Obyekt və ərazisi elektrik təhlükəsizliyi qaydalarının tələblərinə
uyğun olaraq gecə vaxtı işıqlandırması ilə quraşdırılması təmin
edilibmi?
14
18
35.
Obyektin ərazisində Avtomatlaşdırılmış maşın zallarının və
qazanxanaların girişlərində “Diqqət! Mexanizimlər Avtomatik İşə
Salınır” təhlükəsizlik plakatı ilə təmin edilibmi?
14
18
36. Obyekt ərazisində qaz, su və kommunikasiya xətləri müvafiq
təyinatı üzrə ğöstərici rənglərlə rənglənməsi təmin edilibmi?
16
16
37. Obyekt və ərazisi təyinatı üzrə tullantı qabları ilə təmin edilibmi?
11
21
38. Obyekt və ərazisində gündəlik cari təmizlik-yığışdırma işləri
müəyyən olunmuş vaxtda aparılıbmı?
9
23
39. Obyektin ərazisində avtomobillərin idarəolunması zamanı sürət
həddini müvafiq göstərici trafaret lövhələrlə təmin edilibmi?
17
15
40. Obyekt ərazisində quraşdırılan avadanlıqlar üçün torpaqlanma
işləri aparılıbmı?
12
20
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
31
41.
Obyekt ərazisində qaynaq işləri üçün qrup halında təyinatı üzrə
istifadə edilən yanar qaz balonları (Oksigen, Asetilen, Propan,
Hidrogen Etilen və s.) təhlükəsizlik qaydalarının tələblərinə
uyğun xüsusi dəmir barmaqlı yuvalara və ya cəpərlənməsi təmin
edilibmi?
19
13
42.
Obyekt ərazisində qaynaq işləri üçün qrup halında təyinatı üzrə
istifadə edilən yanar qaz balonları (Oksigen, Asetilen, Propan,
Hidrogen Etilen və s.) balonların xarici səthi hər bir qaz üçün
müəyyən edilmiş rəngə uyğun rənglənməsi təmin edilibmi?
9
23
43.
Obyekt ərazisində qaynaq işləri üçün qrup halında təyinatı üzrə
istifadə edilən yanar qaz balonları (Oksigen, Asetilen, Propan,
Hidrogen Etilen və s.) balonların yığılması sıra ilə 1,5 metrdən
artıq hündürlüyündən olmamalı, ventillərin müvafiq qoruyucu
qapaqlarla bağlanması təmin edilibmi?
9
23
44.
Obyektin ərazisində tikinti-quraşdırma və hər hansı təmir işləri
zamanı böyük külək (güclü, sürətli) 10m/san artıq olanda görülən
iş dayandırılırmı?
3
29
45.
Obyekt və ərazisində yanğına qarşı, fövqəladə hallar zamanı
və ilk tibbi yardım göstərilməsi üçün müvafiq orqanlara təcili
məlumat vermək üçün əlaqə telefon nömrələri görünən yerlərdən
yazılıb ramkalarda asılması təmin edilibmi?
12
20
46.
Obyekt və ərazisində ilin soyuq və isti hava şəraiti vaxtlarında
açıq havada, yaxud qızdırılmayan qapalı binalarda və isti sexlərdə
işçilərin isinməsi və ya istirahəti üçün müvafiq otaqlarla təmin
edilibmi?
11
21
47. Obyektin istehsalat sahələri qazlı və duzlu su ilə vaxtlı-vaxtında
təmin edilirmi?
13
19
48.
Qbyektin Fövqəladə hallar zamanı işçi personalın təhlükəsiz
köçürülməsi və qiymətli əşyaların çıxarılması üçün “Təxliyə
Planı” tərtib edilibmi və FHN-nin DYNX-lə razılaşdırılaraq
görünən yerdən ramkalarda asılması təmin edilmişdirmi?
15
17
49.
Obyektin bütün iş yerlərində mühafizə vasitələrindən işçilər
istifadə etməzdən əvvəl sazlığının yoxlanılması müvafiq qaydada
təmin edilirmi?
14
18
50.
Obyekt üzrə Maşın, mexanizimlər və xüsusi texnika iş xəttinə
buraxılmazdan əvvəl təhlükəsizlik tələblərinə uyğun sazlığının
müvafiq qaydada yoxlanılması təmin edilirmi?
13
19
51.
Obyektdə quraşdırılmış Cihazlar, manometrlər və s. təhlükəsizlik
tələblərinə uyğun dövlət nəzarəti yoxlamasından keçirilməsi
vaxtlı-vaxtında təmin edilirmi?
9
23
52.
Obyekt ərazisində quraşdırılmış yüksək təziqli qaz boru
xətlərində qaz sızmasının yoxlanılması üçün xüsusi qazanalizator
cihazları ilə təmin edilibmi?
12
20
HESABAT
İSTEHSALATDA BƏDBƏXT HADİSƏ VƏ PEŞƏ XƏSTƏLİKLƏRİ NƏTİCƏSİNDƏ
PEŞƏ ƏMƏK QABİLİYYƏTİNİN İTİRİLMƏSİ HALLARINDAN İCBARİ SIĞORTA
32
53.
Obyekt üzrə yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının tələblərinə uyğun
avtomatik yanğına qarşı tüstü xəbərverici siqnalizasiya sistemi ilə
quraşdırılması təmin edilibmi?
16
16
54. Obyektin istehsalat sahəsində güclü səs-küy və titrəyiş olan iş
şəraitində işləyən işçilər müvafiq “Qulaqcıqlarla” təmin edilibmi?
14
18
55.
Obyektin istehsalat sahəsində tozlu iş şəraitində işləyən işçilər toz
əleyhinə respiratorla, qoruyucu eynəklə müvafiq qaydada təmin
edilibmi?
15
17
56.
Obyekt və bütün istehsalat sahələrində iş prosesi zamanı
zərərçəkənə ilk tibbi yardımın vaxtında və keyfiyyətli
göstərilməsi üçün dərman preparatları və tibbi yardım qutuları ilə
təmin edilibmi?
15
17
57. Tikinti ərazisində maşın mexanizmlərin hərəkət sürətinə əməl
edilirmi?
13
19
58. Gecə vaxtı qaynaq işləri aparılırmı?
9
23
59. İsti hava şəraitində ( 40* -dən yuxarı ) işlər aparılırmı?
11
21
60. Tullantılar vaxtında atılırmı?
8
24
Dostları ilə paylaş: |