84
hokimiyat uchun kurash avj olgan. Bu kurashda muhojirlar yutib
chiqqanlar. Shuni ta’kidlash zarurki, islomdagi barcha xalifalar
makkaliklar avlodidan bo‘lgan. Xalifalik ulamolari Muhammad (s.a.v.)
payg‘ambarning avlodlari (Hoshimiylar), payg‘ambar sahobalari
(muhojirlar va ansorlar), Makkaning ayrim nufuzli qavmlari (ayniqsa,
ummaviylar)dan va oldingi qabila oqsoqollarining bir qismidan yetishib
chiqqanlar.
O‘sha davrda musulmonlar jamoasi va arab davlati o‘rtasida farq
bo‘lmagan. Jamoa Qur’on va sunna asosida boshqarilishi lozim, deb
hisoblangan. Xalifalik hokimiyatining diniy va dunyoviy (siyosiy)
vazifalari ham dastlab farqlanmagan, lekin keyinroq ular farqlana
boshlandi. Barcha musulmonlarning tengligi rasman tan olingan.
Uchinchi xalifa – Usmon davrida xalifalik to‘liq ummaviylar va
ularning izdoshlari, boshqacha aytganda, makkalik zodagonlar firqasi
qo‘liga o‘tdi. Keksa muhojir, payg‘ambarning kuyovi Usmon o‘ta
taqvodor musulmon sifatida dovruq qozongan edi. U o‘z atrofiga
ummaviylar urug‘i a’zolarini to‘pladi.
Xalifalikdagi barcha muhim lavozimlar, chunonchi, sarkarda va
viloyat noiblari lavozimlarini ummaviylar urug‘ining a’zolari yoki
ularning tarafdorlari egalladilar. Ular yerlarni bosib olish va boyishda o‘z
mavqeidan foydalandilar. Xususan, Muoviya ibn Abu Sufyon boy Suriya
noibi etib tayinlandi. Ijtimoiy tengsizlikning kuchaygani ummaning
ko‘pgina a’zolarining noroziligiga sabab bo‘ldi. Usmon hokimiyatiga
qarshi xalifalikda muxolifat yuzaga keldi. Qo‘shinda va viloyatlarda
yashovchi zodagonlar o‘rtasida xalifa Usmonning siyosatiga qarshi
norozilik kuchaydi. Aynan shu davrda Muhammad (s.a.v.)ning kuyovi,
uning suyukli qizi Fotimaning eri Ali ibn Abu Tolib tarafdorlari guruhi
yoki firqasi tashkil topdi. Uning tarafdorlari «Ali shiasi» yoki «Ali
firqasi» deb nomlandi. Shialik yo‘nalishining nomi shundan kelib
chiqqan.
Dostları ilə paylaş: