Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik

Ijodiy faoliyat
29
Turkiylarda qadimda 
bo‘ri ilohiylashtirilgan v
a 
ko‘plab nishonlarida bo‘ri 
tasviri mavjud bo‘lgan.
Turk 
xoqonligida 
e’tiqodlarning 
ko‘rinishi
Zardush­
tiylik
Moniy­
lik
Nasro­
niylik
Budda­
viylik
Tangri­
chilik
Shomonlik
Olamning ibtidosi ikki 
qarama-qarshi yara-
tuvchi – yorug‘lik va 
ezgulik ham da zulmat 
va yovuzlikdan ibo-
rat, deb hisoblangan. 
Ibo dat, ro‘za, sadaqa 
moniy dini ning arkoni 
hisoblangan.
Ezgu amal, ezgu fikr, 
ezgu so‘z
Bu din jon 
va ruhlarga, 
ota-bobolar 
ruhiga sig‘inish 
e’tiqodini tarbiya-
lagan. Qadimgi 
turklarda «shomon» so‘zi 
bo‘lmagani sababli o‘z dini-
ni «qam» deb yuritganlar.
Bu davrga oid Urxun-Yenisey yodgorliklari bitikla-
rida Tangri yagona, azaliy, abadiy, hayot beruvchi, 
yaratuvchi, o‘ldiruvchi, hukm qiluvchi, yordam be-
ruvchi, jazolovchi, bandaning duosini qabul qiluv-
chi, himoya qiluvchi, marhamatiga oluvchi, ham-
ma narsani biluvchi, insonlarga ilm beruvchi va 
yo‘l ko‘rsatuvchi kabi sifatlar bilan maqtalgan.

---

Tangrichilik ta’ li motiga ko‘ra, Tangri – bu moviy 
Os mon, buyuk Os mon sohibi. Uning doi miy 
makoni osmon dir. Shu sabab ko‘k rang ilohiy 
buyuklik ramzi hisoblangan.
Ma’lumot uchun
Turk xoqonligining maf
-
kuraviy asosi shomonlik – aj
-
dodlarga, Osmonga (Tangri) va yer-suv
-
ga sig‘inish bo‘lgan.
Turkiylar mutlaq o‘limga ishonma
-
ganlar. Hayot ma’lum doira ichida butun 
fazo bo‘ylab aylanib yuradi, deb e’tiqod 
qilganlar. Shundan kelib chiqib, ular in
-
sonning jismoniy o‘limidan qo‘rqmagan
-
lar va bu hayotning tabiiy davom etishi, 
deb qaraganlar. Ular o‘limni bir hayot-
dan ikkinchi hayotga o‘tish, deb ishon
-
ganliklari uchun jasad kiyim-kechagi va 
kundalik zarur bo‘ladigan ashyolari bilan 
birgalikda dafn etilgan. 
Turkiylar inson tiriklik chog‘ida bar
-
cha diniy marosimlarni to‘la ado etishi 
lozim, aks holda, ular yovuz ruhlar qa
-
toridan joy oladi, degan ta’limotga qattiq 
ishonganlar.