Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik

Bilasizmi?
Imomi A’zam 
maqbarasi. Bag‘dod
Kunya
— abu (arabcha «ota») so‘zining 
izofa qaratqichli birikma holatidagi shak-
li. Arablar va boshqa musulmon xalqlar-
da ko‘pchilik kunyalarning tarkibiy qismi. 
Masalan, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon 
Beruniy va boshqalar. «Abu» bilan kelgan 
ism shaxsning otasi, «ibn» bilan kelgan 
ism esa shaxsning o‘g‘li degan ma’noni 
bildiradi.

---

143
ISLOM DININING YOYILISHI
IX-XII asrlarda islom dini O‘rta Osiyo 
xalqlari davlatchiligi tarixida katta rol o‘y
-
nay boshladi. Movarounnahrda bu davr 
arab xalifaligidan mustaqil bo‘lgan dav
-
latlarning paydo bo‘lishi va rivojlani-
shi davri bo‘lgan. Islom bu vaqtda 
Sharqda keng tarqalib, jahon dini dara
-
jasiga ko‘tarildi, musulmon dunyosi
-
ning mafkurasiga aylandi. 
Arab tilida ilmiy asarlar yozildi. Azal
-
dan savodli bo‘lgan, madaniyati yuqori 
darajaga ko‘tarilgan Turon xalqi tez ora
-
da nafaqat arab tilini, balki islom ilmlarini 
ham chuqur o‘rganib, arab tili va shariat
masalalarida kitoblar yozadigan olim
-
larni yеtishtirib chiqara boshladi.
Shaharlarda masjid-u madrasalar 
qurilishiga e’tibor berila boshlandi. Man
-
balarning darak berishicha, Buxoroda 
dastlabki madrasalar VIII-IX asrlardan 
boshlab barpo qilingan.
Hatto qonunshunoslar uchun ham 
maxsus «Faqihlar madrasasi» degan ix
-
tisoslashtirilgan madrasa qurilgan. Bun
-
day bilim maskanlarida Qur’oni karim, 
hadis ilmi va shariat asoslari har tomon
-
lama mukammal o‘rganilgan.
O‘sha davr shaharlari orasida islom 
dini ta’limotini chuqur targ‘ib qilishda 
Buxoro shahri alohida o‘rinni egalladi. 
Yuqorida qayd qilinganidek, madrasa
-
yu, maktablarning borligi bu yerda ilo
-
hiyot fani bo‘yicha yirik olimlarning yеti-
shib chiqishiga xizmat qiladi. Shuning 
uchun bo‘lsa kerak, Buxoro shu davrdan 
boshlab «Qubbatul islom» – «Islom dini
-
ning gumbazi» nomi bilan shuhrat topa 
boshladi.
Sekin-asta islom dini markazlashgan 
davlatning asosiy mafkurasiga aylandi.
... Tilingni yaxshi hunar bilan o‘rgatgil va muloyim so‘zdan boshqa narsani odat 
qilmagil. Nedinkim, tilga har nechuk so‘zni o‘rgatsang, shuni aytur, so‘zni o‘z joyida 
ishlatgil, so‘z agar yaxshi bo‘lsa, ammo noo‘rin ishlatilsa, gar chand u har nechuk 
yaxshi so‘z bo‘lsa ham yomon, nobop eshitilur. Shuning uchun behuda so‘zlama-
gilki, foydasizdur. Bunday befoyda so‘z ziyon keltirur va har so‘zki undan hunar isi 
kelmasa, bunday so‘zni gapirmaslik lozim. 
Kaykovus, «Qobusnoma»

---

144
Ijmo - ilk islom 
davrida ulamolarning 
bir ovozdan qabul 
qilgan qarorlari.
Bugungi kunda Mar
-
kaziy Osiyo musulmon
-
larining aksari hanafiylik 
mazhabiga ergashadi. Ayni 
damda mazkur fiqhiy ta’li
-
mot Hindiston, Pokiston, 
Afg‘oniston, Iroq, Suriya, 
Turkiya va qator Afrika mam
-
lakatlarida keng tarqalgan.