Ix bob. Fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklari i-§. S h a X siy huquq va erkinliklar tushunchasi

3-§. Shaxsni a yb d o r deb topish. S u d d a him oya bilan
t a ’minlanish huquqi
K onstitutsiyaning 26-moddasida: “Jinoyat sodir etganlikda 
a y b lan ay o tg a n h ar bir s h a x s n in g ishi su d d a q o n u n iy tartibda, 
oshkora ko'rib chiqilib, u n in g aybi a n iq la n m a g u n c h a u aybdor 
hisoblanmaydi. Sudda ayb lanayotgan s h a x s g a o'zini himoya qilish 
uchun barcha sharoitlar t a ’minlab beriladi.
H ech kim qiynoqqa solinishi, zo'ravonlikka, shafqatsiz yoki in­
son qadr-qimmatini kam situvchi boshqa ta rz d a g i tazy iq q a duchor 
etilishi m um k in emas.
Hech kimda u n in g roziligisiz tibbiy yoki ilmiy tajribalar o'tka­
zilishi m um kin e m a s ”, — deb belgilab qo'yilgan.
H ar qanday kishini aybdor deb to p ish nin g faqat sud organ­
lari vakolatiga berilishi dem okratik huquqiy davlatga xos xususiyat 
bo'lib, bu shaxsni h im oyalashning m u h im vositasidir.
Jahon huquqshunoslik tajribasida “aybsizlik prezum psiyasi” de­
gan so'z ishlatiladi. Bu degani, s h ax sn in g aybi aniq isbotlanib, aybli 
ekanligi sud tomonidan e’tirof etilm aguncha u n g a hech qanday ayb 
qo'ymaslik va aybdor deb e’lon qilmaslikdir. S h ax sn in g aybi qonun­
larda belgilangan tartibda, sudda ko'rib chiqilib isbotlansagina u 
aybdor deb topilishi mumkin. Bunda yana bir m uhim sh art sudda 
ishning oshkora ko'rilishi hisoblanadi. Sudda ishni oshkora ko'rish 
deganda, manfaatdor tomonlarni oldindan sudda ish ko'rish vaqti va 
joyi haqida ogohlantirish, sud majlislarida ishtirok etishga to'sqinlik 
qilmaslik, sud majlislarida jamoatchilik vakillari, omm aviy axborot 
vositalarining ishtirokiga imkoniyat yaratish tushuniladi.
1 Karim ov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va 
fuqarolik ja m iya tin i rivojlantirish konsepsiyasi. - Т.: O'zbekiston, 2010. - 22-bet.
150
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Sudda ayblanayotgan shaxsga o'zini himoya qilish, aybsizli- 
gini isbotlash uchun barcha tegishli imkoniyatlar yaratiladi. Ular 
dalillar taqdim qilishi, suddan guvohlarni chaqirishni va boshqa 
harakatlar sodir etishni so'rashi mumkin.
Sudda ayblanayotgan shaxsning himoyaga bo'lgan huquqini 
ta minlashni K onstitutsiyaning 116-moddasi ham ko'zda tutgan, 
unga asosan “Ayblanuvchi himoyalanish huquqi bilan ta ’minlanadi. 
Tergov va sud ishini yuritishning har qanday bosqichida malakali 
yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi”.
“Aybsizlik prezum psiyasi” yana ayblanayotgan shaxsga o'z 
aybsizligini isbotlash majburiyatini yuklamaydi (bu tegishli organ- 
larning majburiyati), shuningdek gum onlar isbotlanmasa, bunda 
gum onlar ayblanuvchi foydasiga hal etilishini ko'zda tutadi.
Amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotining eng muhim ji- 
hatlaridan biri advokatlar rolini oshirish, ularning holatini davlat 
ayblovchilari bilan tenglashtirishga qaratilgan bo'lib, u shaxs man- 
faatlarini himoya qilishni kuchaytirishga to'g'ridan-to'g'ri ta’sir qiladi.
S h axsn in g aybini isbotlash uchun uni qiynoqqa solish, unga 
nisbatan zo'ravonlik qilish, insonning qadr-qimmatini kamsituvchi 
har qanday harakat sodir etish, tazyiq o'tkazish qat’iyan taqiqlanadi. 
O'zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi 206, 235-moddalarida 
shunday harakatlar uchun jinoiy javobgarlik belgilangan.
S hunday h arak atlar sodir etilgudek bo'lsa, aybdor shaxslar 
jazolanadi. S hunday harakatlarni sodir etmaslik jinoyat qonunla- 
rim izning m uhim prinsiplaridan biri deb belgilangan.
O'zbekiston Xalqaro huquqning um um e’tirof etilgan qoidalariga 
sodiqligini namoyon etib, 1995-yil 31-avgustda “Qiynoq hamda muo- 
mala va jazolashning qattiq shafqatsiz, insoniylikka zid yoki qadr- 
qimmatni kamsituvchi turlariga qarshi Konvensiya ’ga qo'shilgan.
Jahon tajribasida shaxsning roziligisiz tibbiy yoki ilmiy taj- 
ribalar o'tkazish shaxsning qadr-qimmatiga qaratilgan qonunsiz 
harakat deb e ’tirof etilgan. O'zbekistonda ham bunday tajribalar 
taqiqlanadi. S h ax sn in g roziligisiz unda turli tajribalar о tkazilishi 
natijasida insonlar naqadar xo'rlanganligini, hayotdan, sog liqdan 
m ahrum bo'lganligini Ikkinchi jahon urushida Konslagerlarda fa- 
shistlar qilgan ishlardan bilamiz. Shunday holatlar takrorlanmasli- 
gi uchun bizning mamlakatimizda kuchli huquqiy asoslar mavjud.
151
www.ziyouz.com kutubxonasi

---