Ix bob. Fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklari i-§. S h a X siy huquq va erkinliklar tushunchasi

K o'pincha 
inson 
sha ni, obro siga tuhm at natijasida zarar keltiriladi. Ko'ra 
olmaslik
hasad kabilar ham inson sha’ni, obro'siga tajovuzni tug'diradi.
152
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Jam iyat bir jamoa hisoblanib, un in g a’zolari um um iy man- 
faati, unda yashash qoidalariga amal qilish zarurligi bilan birga, 
har bir kishi o'z hayotini qonun doirasida o'zicha tashkil qilishi 
mumkin. S h u n in g uchun har bir sh ax snin g shaxsiy hayotiga ara- 
lashish taqiqlanadi.
H ar bir kishining normal hayot kechirishida turar joyi muhim 
rol o'ynaydi. Turar joy - insonlarning asosiy hayot makoni.
Kishilarning tu rar joyi daxlsizdir. Bu degani hech kimning turar 
joyiga uning roziligisiz kirish, tintuv o'tkazish, biror narsani olib 
ketish mum kin emas. Qonun xavfsizlikni ta ’minlash, jinoyatlarning 
oldini olish yoki unga qarshi kurashish uchun turar joylarga kirish, 
tintuv o'tkazishga ruxsat beradi va qanday hollarda, kimning rux- 
sati bilan shunday harakatlarni sodir etish tartibini belgilab qo'yadi.
Q o nu n g a asosan, zarurat bo'lganda, prokurorning sanksi- 
yasi (roziligi) bilangina, kishilarning turar joyiga kirish, tintuv 
o'tkazish m um kin.
Xuddi shuningdek, hech kim ning yozishmalari, telefonda so'z- 
lashuvlari oshkora qilinishiga yo'l qo'yilmaydi. Hech kim yozish- 
ma, te leg ram m alarn i o'qishga, telefonda so'zlashuvlarni eshitishga 
haqli emas. Chunki, bu narsalar har bir alohida shaxsning shaxsiy 
hayotiga taalluqlidir.
Ayrim hollarda, ya’ni qonunda belgilangan tartibda va tegishli 
o rg an lam in g roziligi bilan yozishmalar o'rganilishi, so'zlashuvlar 
eshitilishi m um kin. Bu ham xavfsizlikni ta ’minlash, jinoyatchilikka 
qarshi kurash maqsadida amalga oshiriladi.
5-§. Yashash joyini erkin tanlash huquqi
D em okratik m am lakatda shaxsning erkinligi e’lon qilinib 
qolinmasdan, u turli vositalar orqali ta ’minlanadi. Har bir kishiga 
yashash joyini erkin tanlash huquqining berilishi ham buning is- 
botidir. K onstitutsiyaning 28-moddasida “O'zbekiston Respublikasi 
fuqarosi respublika hududida bir joydan ikkinchi joyga ko'chishi, 
O'zbekiston Respublikasiga kelish va undan chiqib ketish huquqiga 
ega. Q onunda belgilangan cheklashlar bundan mustasnodir” deb 
m u stah k am lan gan norma erkin yashash huquqining Konstitutsi­
yaviy asosidir.
153
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

H a r kim y ash ash joyini ixtiyoriy tanlaydi. Respublikaning 
x o h la g a n yerida yash ash joyi tan lash i m u m k in . Bu huquq fuqa- 
ro larg a o'zi u ch u n y ash ash sharoiti, m e h n a t qilish imkoniyati qu- 
layroq joylarda istiqomat qilish uchun im koniyat yaratadi. Yashash 
joyini ta n la s h d a kishilarning s o g 'lig 'ig a mos tabiiy muhit bo'lishi 
h a m t a ’sir qiladi. Ayrim kishilarning so g 'lig 'i sh a h a r sharoitida 
y a s h a s h g a to'g'ri kelmasligi, ayrim k ish ilarn in g issiq joylarda 
yoki n am lik ko'p joylarda yashashi so g 'lig 'ig a to'g'ri kelmasligi 
m u m k in . S h u n d ay paytlarda yashash joylari o'zgartiriladi. Ayrim 
k is h ila rn in g m utaxassisligi, kasbi, hu n ari tegishli joylarda yashash 
joyini ta n la s h g a t a ’sir qilishi m um kin.
Xuddi shuningdek, chet ellarda y ash ay o tg a n O 'zbekiston fuqa- 
rolari m a m lak a tim izg a har qanday vaqtda qaytib kelib, doimiy ya­
sh a s h joyini erkin tanlashi m um kin.
O 'z b e k is to n fu q a ro la rin in g o'z xohishi b o 'y ich a ch et ellarda 
y a s h a s h u ch u n ketishi ham taqiqlanmaydi. Tegishli huquqiy huj- 
jatlarda O 'zbekiston fuqarolarining chet ellarga shaxsiy, jamoat 
ishlari bilan doimiy y ashashga, sayohatga, o'qishga, ishga, davo- 
lanishga chiqishi erkin huquq ekanligi belgilangan.
Faqat K onstitutsiyaning yuqoridagi moddasida ko'rsatib o'til- 
ganidek, yashash joyini tanlashda, chet ellarga yashash, o'qish, 
ishlash u ch u n ketishda, O'zbekiston hududiga kirishda qonun 
bilan ba’zi cheklashlar o'rnatiladi. Bu cheklashlar xavfsizlik, ish- 
chi kuchlari ortiqcha bir yerda to'planib qolishining oldini olish, 
boshqa fuqarolarga yashash uchun normal sharoit yaratish nuqtai 
nazaridan hal qilinadi.