İXTİsasa giRİŞ
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
I. Müasir mühəndisə olan tələbat
yeni profilli mütəxəssislərin hazırlanmasına başlanmışdır. Onlar yeni, son illərdə tətbiq edilmiş, tətbiqi riyaziyyat ixtisası üzrə təhsil alırlar. Çox ehtimal ki, tətbiqi riyaziyyat fakültələrində tədris zamanı müasir mühəndisdən tələb edilən (yuxarıda göstərilən) şərtlər nəzərə alınacaqdır. İnstitutu bitirdikdən sonra mühəndislərin riyaziyyatı unutmalarının əsas səbəblərindən biri xüsusi fənlərlə riyaziyyatın tədrisində əlaqənin olmamasıdır. Nəticə etibarı ilə bu ona gətirib çıxarır ki, aşağı kurslarda tələbənin qazandığı biliklərdən sonralar getdikcə daha az istifadə edilir. Maraqlıdır ki, xüsusi fənlərlə riyaziyyatı məhz sıx qarşılıqlı əlaqədə öyrənən ali məktəblərdə IV kurs tələbələrindən riyaziyyatdan verilən tapşırığı düzgün həll edənlərin sayı ikinci kurs tələbələrinin sayından daha çox olmuşdur. Riyaziyyat formalaşan gənc mütəxəssisin həyatında çox mühüm rol oynayıb onun hər tərəfli, mədəni ziyalı kimi yetişməsinə şərait yaradır. Riyaziyyatçı real aləmin qanunauyğunluqlarında gözəllik axtarır və incəsənətə böyük məhəbbət ilə yanaşır. Bunu daha əyani izah etmək məqsədilə gənc mütəxəssis üçün maraqlı olan incəsənət və simmetriya barədə qısa məlumat verək. Hələ qədim mütəfəkkirlər göstərmişlər ki, simmetriya təbiətin qanunauyğunluqlarının xüsusi bir növüdür. Simmetriya qanunlarının dərk edilməsi təbiətin öyrənilməsinə və inkişafına əsaslanır. Simmetriyaya təbiətə məxsus bir qanunauyğunluq kimi də baxmaq olar. Əgər hər hansı bir sistem müəyyən bir struktura malikdirsə, deməli həmin sistemin daxilində mütləq simmetriya elementi vardır. Bu fikri belə də ifadə etmək olar: – simmetriya olan yerdə struktura da rast gəlmək olur. Simmetriyanın dərk olunması riyaziyyat və incəsənətlə bağlıdır. Biz qısa qeydlərimizdə poeziyada, musiqidə və təsviri incəsənətdə rast gələn simmetriya haqqında danışacağıq. Təbiətin və incəsənətin qanunauyğun hadisələrinin və gözəlliyin dərk edilməsi haqqında elm olan riyaziyyat, simmetriyaya aid də elm yaratmışdır. Riyaziyyatçı real dünyanın dəqiq (düzgün) qanunlarında gözəlliyin sirrini axtararaq, bizə gözəllik haqqında geniş məlumat verir. Çünki gözəllik hissinin özü riyaziyyatın qanunauyğunluqlarına tabedir. Bizi əhatə edən dünyanın bir hissəsini təsvir edən rəssam onu, yəni təsvir etdiyi obyekti qeyri-estetik təsadüflərdən təmizləyir, dünyanı ona məxsus gözəllikdə və mürəkkəblikdə göstərir. Məşhur alim Nils Bor demişdir ki, həddindən artıq təfərrüata varmaq, ən kiçik detalları verməyə çalışmaq rəssamı fotoqrafa çevirir. İlk baxışda bir-birinə zidd görünən riyaziyyat və incəsənət heç də biri digərinin əksi deyildir. Leonardo da Vinçenin yaradıcılığı bu mənada gözəl nümunə ola bilər, məhz onun yaradıcılığında dünyanın bədii və elmi surətdə dərk olunmasının mümkünlüyü öz 15 I. Müasir mühəndisə olan tələbat parlaq ifadəsini tapmışdır. Gözəlliyi yalnız simmetriyada axtarmaq düz deyildir. Lakin gözəlliyin dərk olunması bizə incəsənət əsərlərinin gözəllik qanunauyğunluqlarını axtarmağın və tapmağın zəruriliyini göstərir. Çox vaxt bu qanunauyğunluqlar incəsənət əsərlərinin böyük təsir qüvvəsinə malik olmasını təmin edir. XII əsrdə Fransanın cənubunda saray şairləri – trubadurlar tərəfindən gözəl poeziya nümunələri yaranmışdır. Bu şairlər «böyük sekstina» adlanan şeir yazmaq qaydasından istifadə etmişlər. Böyük sekstina (sekstina – «altı elementdən ibarət» deməkdir) hərəsi altı sətirdən ibarət altı bəndli şeyrə deyilir. Bütün bəndlərdə eyni qafiyələr təkrar olunur. Amma hər dəfə həmin qafiyələrin ardıcıllığı bənddən-bəndə dəyişir. Bu dəyişmə ilk baxışda anlaşılmaz bir qanuna tabedir. Rus poeziyasında böyük sekstina özünə yer tapmamışdır. Lakin onun qanunlarını bir qədər pozaraq L. Mey, V. Bryusov və B. Lifşis gözəl şeirlər yaratmışlar. Qafiyəli olan böyük sekstina kimi yazılan əsərlər hansı qanunlara əsaslanır? Bunu təsəvvürümüzdə canlandırmaq üçün L. Meyin böyük sekstina qanunları əsasında yazdığı bir şeyrinin qafiyələrini belə nömrələyək. . . . . . . 1 . . . . . . 2 . . . . . . 3 . . . . . . 4 . . . . . . 5 . . . . . . 6 Həmin qafiyələr şeyrin sonrakı bəndlərində aşağıdakı sxem üzrə dəyişir: 1 2 3 4 5 6 6 1 5 2 4 3 3 6 4 1 2 5 və s. Bu sxemə nəzər saldıqda müxtəlif bəndlərdə sətirlərin qafiyəsinin təkrar olunması nəzərə çarpır. Bunu müxtəlif üsullarla əldə etmək mümkündür. Başqa sözlə desək, böyük sekstinanın daxilində olan rəqəmlərin dəyişdirilməsinin mürəkkəb sxemini altıbucaqlının fırlanması ilə izah etmək olar. Bu dəyişmə cəbr nöqteyi-nəzərinə görə eyni şeydir. Böyük sekstinanın sətirləri belə bir qanuna tabedir: əvvəlki bəndin birinci sətri sonrakı bəndin ikinci sətrinə keçir: ikinci dördüncünün, üçüncü altıncının, dördüncü beşincinin, beşinçi üçüncünün, altıncı birincinin yerini alır. Poeziyada simmetriyaya misal olaraq palindromu göstərmək olar. «Palindrom» yunan dilində geriyə gedən, qayıdan deməkdir. Bu şeirlər soldan sağa və |