Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
 
1.3. Korxonalar iqtisodiy faoliyatini boshqarishning
zamonaviy usullarida logistikaning roli 
Logistik yondashish moddiy oqimlarning tartibga solinishiga olib keladi. Bu 
oqimlar u yoki bu mahsulotlar ishlab chiqarishda; bu ishlab chiqarishni kerakli 
materiallar, butlovchi qismlar va xomashyo bilan ta’minlashda; tayyor 
mahsulotlarni omborga joylashtirish, uni taqsimlash va iste’molchiga yetkazishda 
vujudga keladi.
Ammo bunday tartibga solishlarni faqat odam, energetik, axborot, 
moliyaviy resurslar oqimlarining kattaligi, yo‘nalishi, vujudga kelishi, tugallanishi, 
davriyligi, izchilligi, hamda boshqa parametrlarni boshqarish orqali amalga 
oshirish mumkin. Bu oqimlar ham ularning jismoniy tabiati iqtisodiy faoliyat 
natijasida yakuniy iste’molchilarning belgilangan ehtiyojlarini qanoatlantiruvchi 
mahsulotga aylanuvchi dastlabki materiallarning tabiatidan farq qilsa-da, moddiy 
bo‘ladi. 
Shuning uchun logistika tushunchasini kengroq ma’noda iqtisodiy faoliyat 
jarayonida vujudga keluvchi oqimlarning barcha o‘zaro bog‘liq turlarini yagona 
umumiy sifatida boshqarishning zamonaviy metodologiyasi va uslubiyoti sifatida 
talqin qilish mumkin.
1
Umumiy holda logistik boshqaruv quyidagi vazifaviy sohalarga yoyiladi:
- zahiralar;
- yuk oqimlarining harakati;
- omborga joylashtirish va omborda ishlov berish;
- materiallar, xomashyo, butlovchilar va tayyor mahsulotlarni tashish;
- mahsulotlarni taqsimlash. 
Mavjud amaliyotda logistikaga ikki xildagi yondashish qabul qilingan. 
Bitta holda logistika moddiy, axborot, moliyaviy boshqa oqimlarning 
harakatini boshqarishning mexanizm va tuzilishini ishlab chiqishni ko‘zda tutadi, 
ya’ni rejalashtirish vazifalarining bajarilishi bilan cheklanadi. 
Boshqa holda logistika rejalashtirish bilan cheklanmaydi va haqiqiy 
boshqaruv tadbirlarini ko‘zda tutadi, ya’ni boshqaruv bo‘yicha kundalik joriy 
faoliyatni amalga oshiradi. Logistika xoh ishlab chiqarish tadbirkorlik faoliyatini 
rejalashtirish bosqichi va xoh amalga oshirish bosqichi bo‘lsin, marketing 
tadqiqotlari jarayoniga, moddiy resurslarning harakatlanishi, mahsulotlarning 
1
Залманова М.Е. Логистика бизнес-матем. O’quv qo’llanma. – Саратов.: СГТУ, 1997, 88-б. 

---

24 
iste’molchilar o‘rtasiga taqsimlanishi, shaxsan ishlab chiqarish jarayoni hamda 
ma’muriy-boshqaruv faoliyatiga ta’sir qiladi.
Bir tomondan, logistika marketing tadqiqotlarining asosiy yo‘nalishlari va 
amaliy hulqini boshqaradi. Boshqa tomondan, bu tadqiqotlarning xarakteri va 
o‘tkazish usullari logistik boshqaruvning tuzilishi va vazifalarini belgilaydi. 
Hududiy marketing tadqiqotlari iqtisodiy faoliyatning harajatli ko‘rsatkichiga katta 
ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ishlab chiqarish faoliyatining navli va hajmli 
ixtisoslashuvi ular tomonidan belgilaniladi.
Marketing tadqiqotlari sotishlarning hajmi va taqsimlashning tuzilmasini 
tanlashni belgilaydi. Mahsulotlar navlarining kengayishi bazaviy modelni 
zamonaviylashtirish hisobiga sodir bo‘lishi mumkin. Bir qator hollarda bunday 
zamonaviylashtirish faqat u yoki bu qo‘shimcha elementlar (aksesuarlar)ni 
qo‘llash yo‘li bilan sodir bo‘lishi mumkin. Bunda umumiy texnologik davra 
algebra uzayishi shart emas, balki ko‘pincha qisqaradi.
Marketing tadqiqotlari iste’molchiga ko‘rsatilayotgan buyurtmalar va 
xizmatlarning shakllanishiga talabni belgilaydi. Bunday tahlilda yetkazib berishning 
istalgan shoshilinchligi va shartnoma muddatlari bajarilishining ishonchliligi hamda 
talabni darhol qanoatlantirishga qobiliyat kabi talablar belgilanadi. Tashish vaqtini 
kamaytirish zarurati va buyurtmani bevosita iste’molchiga kerakli joyda, kerakli 
vaqtda va talab qilingan miqdorda topshirish imkoniyati shuning bilan izohlanadi. 
Bunday talablar tashqi transportning tuzilishi, uning u yoki bu turidan foydalanish, 
transport yo‘nalishlarini joylashtirishga jiddiy ravishda ta’sir ko‘rsatadi. 
Mahsulotlarning hajmlari va navlari, ularning saqlash va iste’molchilarga 
yetkazib berish usullarini tanlash masalalari bo‘yicha qarorlar qabul qilish 
moliyaviy kreditlar olish sharoitlari, ularni to‘lash usullari va muddatlari bilan 
yaqindan aloqadadir. Marketing tadqiqotlarining natijalari menejment va moliyaviy 
oqimlarni taqsimlash sohasidagi ayrim xulosalar va qarorlarga olib keladi. Logistik 
tizim marketing tadqiqotlarini butun iqtisodiy faoliyatni ushbu tadqiqotlar 
natijalarini amalga oshirish yo‘nalishida tashkil qilish bilan kengaytiradi va 
to‘ldiradi ushbu faoliyatni tashkil qilish moliyaviy oqimlarni tartibga solish va 
tegishli boshqaruv ko‘rsatmalarini berish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Logistika tamoyillariga ko‘ra atrof bozor muhiti va iqtisodiy faoliyatning 
borishi haqidagi joriy axborotlarning marketing tadqiqotlari asosida qabul 
qilinadigan barcha boshqaruv qarorlari moddiy oqimlarga ta’sir qilishda aks 
ettiriladi.
Pirovardida logistik boshqaruv shunday tadbirda ta’sirni amalga oshirishi 
va ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilishi kerakki, kamroq harajatlarda salohiyatli 
iste’molchilarni yaxshiroq qanoatlantirsin va ularning doirasini kengaytirsin.