Izlanishlar, yechimlar

IV BOB. O‘QITUVCHILAR VA TA’LIM XODIMLARI
COVID-19 pandemiyasi iqtisodiyot va odamlarning hayot tarzini izdan 
chiqargan, jumladan, butun dunyodagi maktablarning yopilishiga sabab 
bo‘lgan bir paytda, o‘qituvchilar butun dunyodagi millionlab o‘quvchilarga ta’lim 
berishda muhim rol o‘ynashda davom etmoqda. 
2020-yilda maktablar yopilgandan keyin mamlakatlar masofaviy ta’limga 
o‘tganligi sababli ko‘pchilik o‘qituvchilardan masofadan/onlayn o‘qitishga o‘tishi 
taklif qilingan. 80%ga yaqin mamlakatlar o‘qituvchilarning barchasidan yoki 
kamida to‘rtdan uch qismi masofadan o‘qitishni talab qilgan.
Daromadi yuqori va o‘rtadan yuqori bo‘lgan mamlakatlarning 60%idan 
ko‘prog‘i o‘qituvchilaridan masofadan ta’lim berish talabini qo‘ygan, daromadi 
o‘rtachadan kamroq mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 41%ni, daromadi kam bo‘lgan 
mamlakatlarda esa 20% tashkil qilgan. 
2019-2020-o‘quv yilda daromadi kam bo‘lgan mamlakatlarning 38 %i boshqa 
har qanday daromad guruhiga nisbatan ko‘proq qo‘shimcha o‘qituvchilarni 
yollagan; 2020-2021-o‘quv yilida bu ulush deyarli ikki barobar oshgan (63%). 
Mamlakatlar maktablarni qayta ochish uchun pedagogik xodimlari ishga olish 
to‘g‘risida ham ma’lumot berishgan. Masalan, o‘rtacha daromadga ega bo‘lgan 
mamlakatlarning 10 tadan 4 tasi 2020-2021-o‘quv yilida maktablarni qayta 
ochish uchun nopedagog xodimlarni ishga qabul qilgan. Ishga qabul qilingan 
nopedagog xodimlarga texnik xodimlar, tibbiyot xodimlari, maslahatchilar, 
xavfsizlik xodimlari, AKT xodimlari va boshqalar kiradi.

---

39
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Aksariyat mamlakatlar 2019-2020-o‘quv yilida maktablarning yopilishi 
o‘qituvchilarining mehnat haqi va imtiyozlariga ta’sir ko‘rsatmaganligini 
bildirishgan. Respondent mamlakatlarning atigi 10%i o‘zgarishlar haqida 
hisobot bergan (3% pasayish va 7% o‘sish haqida hisobot bergan). Boshqa bir 
qancha hollarda (5%) qaror maktab yoki tumanlar ixtiyoriga qoldirilgani xabar 
qilinadi.
Maktab yopilgan davrda o‘qituvchilar va ota-onalar va/yoki o‘quvchilar 
o‘rtasida o‘zaro hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan. O‘qituvchilar o‘quvchilar va ularning 
ota-onalari/vasiylari bilan aloqada bo‘lishlari uchun foydalaniladigan telefon, 
xabar almashish dasturlari va elektron pochta eng keng tarqalgan vositalar 
ekani qayd etilgan. Jahon miqyosida har 4 mamlakatdan 3 tasi o‘qituvchilarni 
telefon yoki videokonferensiyalardan foydalanishga undagan va 4 mamlakatdan 
faqat 1 tasi uyga tashrif buyurishni rag‘batlantirishgan. O‘rtadan yuqori va yuqori 
daromadli mamlakatlar telefon va videokonferensiyalari (75%), matn yoki xabarlar 
ilovalari (73%) va o‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalar (72%) uchun maxsus 
elektron maktab platformalaridan foydalanishni rag‘batlantirgan. Biroq, kam 
daromadli mamlakatlarning faqat yarmi telefon yoki xabar almashish ilovalari, 
22%i elektron maktab platformalari va 22 %i elektron pochta orqali ta’lim tashkil 
etganini ma’lum qilgan. 

---

40
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
Barcha daromad guruhlaridagi mamlakatlar masofadan/onlayn ta’limni 
osonlashtirish va o‘qituvchilar farovonligini oshirishda turli qo‘llab-quvvatlash 
usullaridan foydalangan. Umuman olganda, barcha mamlakatlarda o‘qituvchilar 
eng ko‘p masofaviy ta’lim asosida (89%) dars berish bo‘yicha ko‘rsatma va kasbiy 
psixologik yordam (78%) shaklida qo‘llab-quvvatlangan (rasm 4-4).
Mamlakatlarning aksariyati o‘qituvchilarni masofadan o‘qitish, pedagogika 
sohasidagi o‘quv faoliyati va turli pedagogik usullar bilan texnologiyalardan 
samarali foydalanish, shuningdek, AKT vositalari va bepul ulanish uchun 
moslashtirilgan o‘quv materiallari bilan ta’minlash orqali qo‘llab-quvvatlagan.
Biroq, kam ta’minlangan mamlakatlarda hukumatning turli darajalarida 
o‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlashda ba’zi farqlar mavjud. Ta’kidlash joizki, biron bir 
daromadi kam bo‘lgan mamlakat AKT bilan yordam yoki maktab darajasida virtual 
sinf mashg‘ulotlari uchun tavsiyalar berilganligi haqida xabar yo‘q. Bu yuqori va 
kam daromadli mamlakatlar o‘rtasidagi raqamli ta’limning yorqin aksidir.
2021-yil fevral oyi holatiga ko‘ra, so‘rovnomada qatnashgan mamlakatlarning 
2/3 qismi o‘qituvchilarning COVID-19 ga qarshi emlanishini davlat miqyosida 
ustuvor maqsad hisoblaydi. Ajablanarlisi shundaki, COVAX tashabbusi doirasida 
faqat kam va o‘rta daromadli mamlakatlar o‘qituvchilarni emlashga ustuvor 
ahamiyat qaratgan.

---