J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

9.2. Aktivlar sekyuritizatsiyasining mohiyati va amalga oshirish mexanizmi 
Aktivlar harakatidan paydo bo‘ladigan har qanday hozirgi va kelajakdagi pul 
oqimini sekyuritizatsiyalash mumkin.
Fikrimizcha, aktivlar sekyuritizatsiyasi harakatsiz aktivlarni turli pul oqimlari va 
aktivlar bilan ta’minlab, likvidli qimmatli qog‘ozlarga aylantirish orqali harakatga 
keltirish jarayoni hisoblanadi.
Hozirgi kunda aktivlar sekyuritizatsiyasiga asoslangan qimmatli qog‘ozlarning 
ayrimlarini quyida keltiramiz: 
- CDO (collaterized debt obligation) – qarzli majburiyatlar (obligatsiyalar va 
kreditlar) bilan ta’minlangan obligatsiyalar; 
- CVO (collateralized bond obligations) – qarz qimmatli qog‘ozlari hisobiga 
ta’minlangan obligatsiyalar;

---

144 
- ABS (asset-backed securities) – aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar 
(avtokreditlar, iste’mol kreditlari, kredit kartochkalar, lizing shartnomalari, kichik va 
o‘rta biznesga kreditlar, kelajakda rejalashtirilgan tushumlarni (masalan, xizmatlar 
to‘lovini olish bo‘yicha tilxatlar) ham qamrab oladi); 
- MBS (mortage-backed securities) – ipotekaga asoslangan qimmatli qog‘ozlar; 
- RMBS (residential mortage-backed securities) – yashash uy-joyi bilan 
ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar; 
- CMBS 
(commercial mortage-backed securities)
 
– tijorat kuchmas mulk ob’ektlari 
bilan ta’minlangan qimmatli qog‘ozlar 
- CDS (credit default swap) – investorni kredit qaytmasligidan kafolatlovchi 
qimmatli qog‘ozlar. 
“Aktivlar sekyuritizatsiyasi” va “bank aktivlari sekyuritizatsiyasi” tushunchalarini 
aniqlashda bir xil fikrlarini mavjud emasligi boshqa turdagi moliyalashtirish shakllariga 
qaraganda aktivlar sekyuritizatsisini rivojlanishiga to‘siq bo‘lmoqda.
Fikrimizcha, aktivlar sekyuritizatsiyasini moliyalashtirishning boshqa shakllaridan 
ajratib turuvchi uchta asosiy xususiyati mavjuddir.
-
bank yoki korxonani aktivlarini balans hisobidan chiqarish. Bu korxonaning o‘z 
xo‘jalik riskini sof aktivlar riskidan ajratish imkonini beradi, shuningdek o‘z kapitalining 
iqtisodini ta’minlaydi.
-
qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilib ta’minlanishi. Uning kafolati talabgorlar va 
qo‘shimcha kredit hajmi bilan ta’minlanadi. 
-
kirib keluvchi (cash in flow) va chiqib ketuvchi (cash out flow) pul oqimlari. 
Aktivlarni foydalanishdan olingan foyda va foiz to‘lovlari hisobidan chiqarilgan qimmatli 
qog‘ozlar bo‘yicha xarajatlar qoplanadi. To‘lovlar o‘zaro miqdori, valyuta turi va vaqti 
bo‘yicha hosila moliyaviy vositalar, maxsus zaxiralar (reserve accounts, spread accounts) 
va boshqa likvidlilikni oshiruvchi vositalar yordamida muvofiqlashtiriladi. 
Yuqoridagi uch xususiyat mujassam bo‘lgan moliyaviy operatsiyalarni aktivlar 
sekyuritizatsiyasi sifatida tasniflash mumkin.
Fikrimizcha, aktivlar sekyuritizatsiyasi sekyuritizatsiyalash jarayonining bir shakli 
bo‘lsa, bank aktivlari sekyuritizatsiyasi aktivlar sekyuritizatsiyasining bir ko‘rinishi 

---

145 
hisoblanadi. Ularning mohiyatiga va kelib chiqishiga ko‘ra quyidagicha tasvirlash 
mumkin (1
-rasmga qarang
).