J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

Hosila moliyaviy vositalarning asosiy bazis aktivlari
quyidagilar hisoblanadi: 
-
qimmatli qog’ozlar va valyuta kurslari; 
-
tovarlar va xom-ashyo mahsulotlari; 
-
foiz stavkalari va inflyatsiya darajasi; 
-
rasmiy statistik ma’lumotlar; 
-
atrof muhit holatining fizik, biologik va (yoki) kimyoviy ko’rsatkichlari; 
-
bir yoki bir nechta yuridik shaxslar, davlat va munitsipial ta’lim orqali ijro etib 
bo’lmaydigan yoki etilmagan majburiyatlar to’g’risida ma’lumot beruvchi holatlar; 
-
hosila moliyaviy vosita hisoblanadigan shartnomalar; 
-
moliya bozorida ijro etiladigan, hukumat tomonidan qo’rib chiqilgan qonun 
loyihalari, yoki me’yoriy-huquqiy hujjatlarning amalga kiritilishi yoki kiritilmaslik 
holatlari; 
-
bir yoki bir nechta iqtisodiy, ijtimoiy ko’rsatkichlar asosida hisoblanadigan 
indikatorlar, boshqa moliyaviy vosita belgilariga asoslanuvchi shartlar va narxlar. 
 
10.2. Hosila moliyaviy vositalarning asosiy turlari 
Forvard shartnomalari –
kelishilgan shartlar asosida, kelajakda, shartnomadagi 
bazis aktivlarni etkazib berish bo’yicha ikki tomon o’rtasida tuzilgan bitim. Forvard 
shartnomalar individual xususiyatga ega bo’lib, birjalarda muomalada bo’lmaydi, ya’ni 
birjadan tashqaridagi savdolarda ayriboshlanadi. Forvard shartnomalari, fyuchers 
bitimlari kabi tomonlarga bazis aktivlarni sotish va sotib olish majburiyatini yuklaydi. 
Forvard shartnomalari tomonlar o’rtasida erkin holda tuziladi. Shuningdek, mazkur 
shartnomalar korxonalarga o’zlarining uzoq muddatli davriy oraliqda yirik miqdordagi 
xarajatlarini rejalashtirish hamda kelajakda ishlab chiqariladigan mahsulotlar narxini 
xedjirlash imkonini beradi.

---

164 
Forvard shartnomalarida qo’llaniladigan kursni avvaldan hisoblashning bir qator 
formulalari mavjud bo’lib, ulardan eng asosiysi va oddiyi quyidacha: 
F = S (1 + r
t
365
)
Bunda:
F – forvard kursi; S – spot (joriy) kurs; r – risksiz daromadning foiz stavkasi 
(odatda, bunda banklarning depozit foiz stavkasi, yoki davlat qimmatli qog’ozlari foiz 
stavkalari olinadi) (bu ko’rsatkich koeffitsient ko’rinishida olinadi, masalan 10 foiz 0,1 
koeffitsient, 14 foiz – 0,14 va h.k.); t – forvard shartnomasining amal qilish muddati, kun 
hisobida. 
Agar forvard shartnomasidagi aktivlar bo’yicha dividendlar yoki foiz to’lovlari 
amalga oshirilsa, unda forvard kursini hisoblash bir oz murakkablashib, quyidagi 
ko’rinishni oladi: 
F = S (1 + r
t
365
) − Div
Bunda: Div – dividend.