transform atsiyalash, likvidlilikni boshqarish
va yuqori foyda olish
kabi im k on iyatlarn i berdi.
M urakkab tu zilm ali innovatsion moliyaviy m ah sulotlarn i ba-
holash b o ‘yicha reyting ag en tliklarinin g m axsus m etodologiya-
si yo‘q edi. A Q S H ning eng k atta iqtisodiyotga ega ekanligi va
likvidliligi, rezerv valutani em issiya qilishi kabi o m illar u ning
xolis reytingga ega bo'lm agan (aksariyat hollarda A AA ) ipoteka
qim m atli qog'ozlarining xaridorgir bo'lib ketishini ta ’m inladi.
G lobal moliyaviy in qirozning institutsional om illari sifatida
quyidagilarni alohida ajratib ko‘rsatish m um kin:
— moliyaviy m uassasalar: risk
va likvidlilikni boshqarish
m exan izm in in g zaifligi, moliyaviy m uassasalarning boshqaruvi
va kengashlari to m o n id an riskni boshqarishga m as’uliyat bilan
yon d ashm aganliklari, riskni boshqarish m o d ellarin in g m urak
kab moliyaviy m ahsu lo tlarn in g xususiyatlarini o ‘zida m ujassam -
lashtirm aganligi;
— reyting agentliklari va tashqi auditorlar: ularn in g m odellari
va baholash m etodlari moliyaviy innovatsiyalarga oid moliyaviy
risklarni yetarli darajada baholash
im koniyatini berm adi;
— tartibga soluvchi organlar: moliyaviy barqarorlik davrlari-
d a moliyaviy innovatsiyalarni sam arali tartibga solish qoidalari,
m e ’yorlari va m ezonlari ishlab chiqilm adi, ipoteka qim m atli
qog'ozlari va boshqa innovatsion m urakkab tuzilm ali moliyaviy
m ah sulotlarn i sam arali m onitoring qilish tizim i shakllantirilm adi.
Shuningdek, A Q SH da uy-joy xarid qilishga bo‘lgan talab n in g
keskin oshishi negizida yotgan o m illarn i ham e ’tibordan
chetda
q o ldirm aslik lozim . Yangi uy-joy xaridorlarini jalb etish va uy-
joyga b o ‘lgan talabni rag‘b atlantirish m aqsadida qator b an k lar
to ‘lovga layoqatsiz bo ‘lgan xaridorlarga h am ipoteka kred itlarin i
ta q d im etishdi. B inobarin, uy-joy bah o sinin g m uttasil oshishi va
sh u n ing hisobiga kreditlarni qoplashga u la rn in g ishonchi kom il
edi.
Ipoteka k red itlarin i
taq d im etuvchi kredit
m uassasala-
ri o ‘zlarin in g kredit berish stan d a rtlarin i so d dalash tird ilar va
47
«N INJA » kreditlarini yo‘lga qo ‘yishdi. «NINJA» (N o Incom e,
N o Job or Assets) k reditlari «darom adsiz, ishsiz yoki aktivlarsiz»
m ijozlarga beriladigan kreditlardir. Ushbu kreditlarni berishda
mijoz daro m ad larin in g tasdiqlan ish i ham talab etilm aydi, ya’ni
mijoz daro m ad larin i qancha ko‘rsatsa, shundayligicha m a’lum ot
uchun qabul qilinadi.
Shunday qilib, AQSH ipoteka inqirozining um um iy sabablari
sifatida quyidagilarni keltirish m um kin:
— n o stan d art kreditlar h ajm inin g ortishi;
— moliyaviy retsessiya sharoitida yuqori riskli (ishonchsiz)
qarz oluvchilar o ‘rtasida k reditni qaytarm aslik holatlari sonining
ortishi;
— ko‘chm as m ulkka investitsiya qilish m aqsadida olingan ip o
teka kreditlari hajm ining o ‘sishi;
— ko‘chm as m ulk bahosining pasayishi
va ipoteka kreditlari
garov ta ’m in o tin in g yom onlashuvi;
— kreditorlar to m o n id an
n o stan d art kreditlarga bo‘lgan
o ‘sayotgan talabni qondirish m aqsadida qisqa m uddatli yuqori
darom adli ipoteka qim m atli qog‘ozlarini m uom alaga chiqarish
orqali moliyaviy resurslarning shakllantirilishi;
— F annie M ae va Freddie M asning n ostan d art kreditlar b o -
zorini rag‘batlantirishdagi
faolligi;
— n o stan d art ipoteka qim m atli qog‘ozlari jozibadorligining
pasayishi;
— reyting agentliklari to m o n id an no standart kreditlar riski-
ning past baholanishi va bunday kreditlar bilan ta’m inlangan
qim m atli qog‘ozlarga yuqori reyting berilishi.
G lobal moliyaviy inqiroz quyidagi bosqichlar orqali rivojlandi
(3.1-rasmga qarang).
3.1-rasm dan ko‘rish m u m k in k i, AQSH ipoteka bozoridagi
kreditlash sam aradorligining pasayishi dastavval kredit b o zo rid a
gi tanglik holatiga, so‘ngra jah o n d ag i kredit
tangligi va likvidlilik
m u am m o larin in g chuqurlashuviga olib kelgan. Bu esa, o ‘z nav-
batida, m am lakatlar iqtisodiyotida pul m assasining qisqarishi,
48
foiz stavkalarining oshishiga va shuning asosida ja h o n d a to ‘lovga
qobil talab ning kam ayishiga sabab bo‘lgan. Talabning kam ayishi
esa, iqtisodiy faollik va ishlab chiqarish hajm ining qisqarishiga,
pirovardida dunyo m am lakatlarid a iqtisodiy retsessiyani keltirib
chiqargan.
A Q S H i p o t e k a b o z o r i d a g i k r e d i t l a s h f ao liya ti s a m a r a d o r l i g i n i n g p a s a y ish i
A Q S H k r e d i t b o z o r i d a t a n g l i k n i n g y u z a g a k e lish i
J a h o n d a k r e d i t t a n g l i g i va l i k v i d l ik m u a m m o l a r i n i n g
y u z a g a ke lish
B a n k l a r va y i r ik k o r p o r a t i v m i j o z l a r iikv id lil ig i va to 'l o v q o b i l i y a t i n i n g
k e s k i n p a s a y i sh i
D u n y o m a m a l a k a t l a r i i q t i s o d i y o t i d a p u l m a s s a s i n i n g q i s q a r i s h i
F o i z s t a v k a l a r i n i n g o s h i s h i
J a h o n i q t i s o d i y o t i d a t o 'I o v g a q o b il t a l a b n i n g k a m a y i s h i
I q t is o d i y f a o l l i k n i n g p a s a y i s h i va i s h l a b c h i q a r i s h h a j m i n i n g q i s q a r i s h i
D u n y o m a m l a k a t l a r i d a i q t i s o d i y r e t s e s s i y a s i n i n g
y u z a g a keli shi
Dostları ilə paylaş: