EGA ERGASH GAPLI QOSHMA GAP
reja:
1. Ega ergash gapning ta'rifi.
2. Ega ergash gapli qoshma gaplarda qollanadigan nisbiy sozlar.
3. Ega ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar va bosh
hamda ergash komponentlarning orinlashish tartibi.
4. Ega ergash gapli qoshma gapga doir tahlil namunasi.
Bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan eganing yoki qollanilmagan eganing mazmunini izohlab, toldirib, aniqlashtirib keladigan ergash gap ega ergash gap deyiladi. Masalan, Kimki mehnatni sevsa, u hurmatga sazovor boladi ("S.") gapida birinchi komponent (ergash gap) ikkinchi komponentdagi (bosh gapdagi) u olmoshi bilan ifodalangan eganing mazmunini aniqlagan: u hurmatga sazovor boladi. Mehnatni sevgan hurmatga sazovor boladi. Kimlar maktab qurshshshida ishtirok etgan bolsa, navbatdagi yigilishda qatnashadi (gazetadan) gapida ergash gap (Kimlar maktab qurilishida ishtirok etgan bolsa) bosh gapdagi qollanilmagan ega (ular)ning mazmuni bilan boglangan va u bajarishi kerak bolgan vazifani aniqlagan: navbatdagi yigilishda kimlar qatna-shadilar? ular, ya'ni maktab qurilishida ishtirok etganlar.
Ega ergash gapli qoshma gaplarda ergash gap tarkibida, uning egasi sifatida kim, kimki, kimda-kim, har kim, har kimki, nima, nimaiki, nimaki, qaysi, qaysi kishi, shunisi, shu narsa kabi nisbiy sozlar; bosh gap tarkibida, uning egasi sifatida u, osha, shu, ozi, osha narsa, hamma, hammasi, barcha, barchasi kabi nisbiy sozlar bir-biriga muvofiqlashib qollaniladi: Kimki mehnatdan qorqmasa, u tuproqdan oltin ajratadi ("S.") Kopchilikda nimaiki xayr-saxovat bolsa, barchasi sizlarniki (Asq.M.). Men nimaiki sozlagan bolsam, hammasi sening foydangdir ("K.D."). Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur. (B.).
Ega ergash gap bosh gapga quyidagi vositalar (ergashtiruvchi boglovchilar) bilan tutashadi:
1. Fe'lning shart mayli shakli -sa elementi bilan: Kimki birovga choh qazisa, ozi yiqiladi. (Maqol.) Kimda kim Tangriqul hojining yer-mulki musodara qilinsin desa, qol kotarsin. (A.Q.)
Dostları ilə paylaş: |