Jabbor оmоnturdiyеv аnvar оmоnturdiyеv hоzirgi O’zbеk аdаbiy tili

QAVS VA UNING QO’LLANISH O’RINLARI
Matn yoki gap bilan kuchsiz bog’langan, tinch ohang, pasayuvchi ohang – kirish ohangi bilan aytiladigan qo’shimcha izoh anglatadigan qismlar qavsga olinadi: Eshon (niyati xolis ekan) o’ttiz ikki yoshida shunday xotinga, ya'ni mana shu Kifoyatxonga uchrabdi. (A.Q.)
Yana bir kun kechasi
(Bilmam, oyning kechasi)
Bo’rilar uvullashdi,
Shunday qilib, shu kecha
(Aniq bilmadim necha)
Qirildi bir talay qo’y. (U.)
2. Remarkalar qavsga olinadi: Xonbobo: Bazm tarqalganda kelib-manda... (Ko’zi Qorabotirga tushadi). Kim bor.... (Yasovullar kiradi.) Olib chiqing. (S.Abd.)
3. Fikrning manbai yoki iqtibos muallifi matn ichida berilsa, qavsga olinadi: «Til – aniqlashgan ongdir». (Fitrat)
4. Gazeta va jurnallardagi davomi bor, boshi jurnalning 2-sonida kabilar ham qavsga olinadi.
5. Fikrning noaniqligini ko’rsatish, yoki aksincha, qatiyligini, to’g’-riligini ta'kidlash uchun so’roq va undov belgilari matnda qavsga o’ralgan holda (?), (!) qo’llaniladi: Jonkash-jafokashligi bo’yi-basti (?) bilan, go’zalligi va jondek soddaligi (!) bilan ko’rindi. (gazetadan)


NUQTALI VERGUL VA UNING QO’LLANISH O’RINLARI
1. Mazmun va grammatik jihatidan bir-biriga nisbatan mustaqillikka ega bo’lgan qo’shma gap komponentlari, sodda gap qismlari o’rtasida nuqtali vergul qo’llaniladi: Yulduzlar hali charaqlab turar, qirchshlama sovuq, lekin sharqdan osmon yorishib kelmoqda edi. (Asq.M.) Eshon Saidani qiyg’os pishgan olchalar oqarishib ko’ringan binoga tomon boshlab bordi; chamadonni hujraning ostonasiga qo’yib, yugurganicha qaytib ketdi. (A.Q.)
2. Gap qismlari, bo’laklari guruhlanib, uyushib bog’langanda ular o’rtasida nuqtali vergul qo’llaniladi: Derazalarga ip bilan osilgan oq krepdeshin pardalar salqi; derazaning chap tomoniga qo’yilgan chiroyli yozuv stoli ustida kattakon sariq samovar, jumragiga rang-barang qog’oz gullar taqilgan bir talay choynak, qopqog’i tob tashlagan qizil patefon; stolga tirab qo’yilgan qimmatbaho trilyaj, uning issiq choynak izlari qolgan tumbochkasida kerosin lampa, chaqilgan gugurt cho’plari, kattakon qizil sovun... (A.Q.) Otam... qoziqning uchi ham bo’lma, boshi ham bo’lma, o’rtasi bo’l; uchi bo’lsang, yerga kirasan, boshi bo’lsang to’qmoq yeysan deganlar. (A.Q.)
3. Raqam yoki harflar bilan ifodalangan numerativlardagi gaplar oxiriga nuqtali vergul qo’yiladi:
Saida obraziga xarakteristika:
a) Saida kamtarin, sodda qiz;
b) Saida ongining shakllanishi;
v) Saida – zamonaviy xotin- qizlarning yorqin timsoli;
g) Xulosa.