Jahon adabiyoti tarixi

Tarjima muhim. Shu darajada muhimki, u asar taqdirini yo bor qiladi, yo yo‘q. Hozirgi zamonga kelib esa jahon adabiyoti va tarjima qarshisida talay muammolar paydo bo‘ldi. Xususan, Moskvada o‘tkazilgan davra suhbatida tarjimon va jurnalist Irina Kuznetsova aytadi: “tahririyatga fransuzcha she'rlar oqib keladi. Ular, asosan, Rembo, Verlen, Mallarme she'rlaridir. XX asrning ikkinchi yarmiga oid she'rlardan juda kam yuborishadi. Yuborishsa ham turgan-bitgani dahshat! Ular tarjimasini hyech kim uddalay olmaydi, axir!.. Gap shundaki 50- va 60- yillarda fransuz adabiyotida navbatdagi inqilob sodir bo‘ldi. Nazarimda, xuddi shundan Fransiyada zamonaviy poeziya boshlandi. Yangi avlod “reallikni boshdan oyoq ramzlashtirgan” syurealizm merosiga qarshi bosh ko‘tarishgan edi. Syurealizm estetikasini Fransis Ponj “romantik-lirik saraton ishig‘i” deb atagan. Xullas, lirika ma'nosini ohanjamadan xoli qilaman, deya novatorlar oshirib yuborishdi: axlat uyumiga nafaqat qofiya va poetik ko‘chimlarni chiqarib tashlashdi, balki she'riyatning barcha vositalarini gumdon qilishlariga sal qoldi. Ularni uslublarida she'rga joy qolmadi. Bir fransuz tanqidchisi bu davrni “muzlash davri” deb nomlagandi, adashmasam. Nihoyat, mana yaqindagini “erish” boshlandi. “Muzlash davri”ning she'rlar ikki uchta, bir-biri bilan hatto grammatik jihatdan bog‘lanmagan so‘zlardan iborat edi. 70 yillarning oxirlarida fransuz shoirlari bizga (Rossiyaga) kelganda so‘radik: “har bir so‘zingizning ortida nima turibdi? Ular ortidagi bo‘shliqni nima bilandir to‘ldirishimiz kerak, axir!..” Chunki, mas., xitoy va yapon she'rlarining ortida an'ana, o‘qishi bilan ma'rifatli inson qalbida tug‘iladigan ko‘plab assotsiyasiya turadi. Bu yerda esa urushdan keyingi manzara yodingizga tushadi”. Bu fikrga javoban forumning yana bir ishtirokchisi yevgeniy Bunimovich quyidagicha fikr bildiradi: “zamonaviy fransuz she'riyatini zamonaviy tarjimonlar tarjima qilishi kerak. Men boy madaniy konteks faqat yaponlarda bor, degan fikrga qo‘shilmayman. O‘qimishli fransuz uchun o‘z konteksti ortida ko‘p narsa turgan bo‘lishi, uni ruschaga oddiy so‘zlar bilan tarjima qilganimizda u sezilmasligi mumkin. Chunki ruschada u kontekst yo‘q...” Davra suhbatining yana bir ishtirokchisi Mark Freydkin aytadi: “Deylik, mening qiziqishim XIX va XX asrning birinchi yarmi.30 yoshlilarni 30 yoshlilar va hatto undan ham yoshlar tarjima qilishi kerak. Ayniqsa, bugungi she'riyat shaklan butunlay boshqa, yangi qiyofaga kirib borayotganda. Men ba'zan ingliz tilida qanday yozishayotganiga qiziqib internetga kiraman. Aytish kerakki, kaminaning an'anaviy qarashlari bilan hamohangligi yo‘q internetdagi she'rlarning. Shu uchun menga katta gonorar taklif qilishsa-da men ularni tarjima qilmayman. Bu ularning rasvoligi yoki yozishni eplay olmaganidan emas. Yo‘q, ular bor-yo‘g‘i boshqa tilda yozishyapti, ular qo‘llagan badiiy priyomlar menga notanish. Boshqa auditoriyaga mo‘ljallangan she'riyat bu”. Bu munozaradan ham ko‘rinib turibdiki, tarjimada, tarjimonda gap ko‘p. Tarjimon hammani tarjima qila olmaydi. Tarjimon o‘z ruhi, o‘z dunyoqarashi, o‘z didi va o‘z yo‘nalishiga muvofiq tushgan asarnigina qoyillatib tarjima qilishi mumkin. Qolaversa, bir xil tizilgan so‘zlar zimnida ikki millat ijodkori ham, o‘quvchisi ham tamomila boshqa-boshqa ma'nolarni tushunishi mumkin. Ularning bir biriga muvofiq tushishi uchun ikki millat vakilining yashash sharoitlari, shartlari va boshidan kechirganlari o‘rtasida talay mushtarak jihatlar bo‘lmog‘i lozim.