Jahon adabiyotining so‘nmas yulduzlari nikolay Alekseyevich ostrovskiy bo‘ron bolalari

Moskal
 — 
moskvalik so‘zining masxara bilan aytilgani.

---

61 
larcha zikr etilmagan knyaz Zamoyskiy jahl bilan labini tishladi. 
Barankevich o‘z tizzasiga bir musht tushirib: 
— He... um... Ha!.. — deb xirilladi (u g‘azabidan o‘zini 
zo‘rg‘a-zo‘rg‘a tutib turardi), Barankevich o‘z suhbatdoshlarini 
odatda qattiq yo‘talish bilan cho‘chitar va bu yo‘talini albatta, 
“ha” nidosi bilan tugatardi. — Afv etsinlar, yepiskop hazratlari! 
Demak, zavodimni tashlab, Varshavaga qarab qochishimni mas-
lahat ko‘radilar-da? Bu maslahat shu yerda o‘tirganlarning ham-
masiga ham oid-da, shundaymi? Butun mulkni, ro‘zg‘or-anjom-
larni tashlab, Varshavaga gadoy bo‘lib borar ekanmiz-u, u yerda 
Polsha qirolligini “mustahkamlar” ekanmiz-da? Rahmat! Lekin 
biz boshqacha o‘ylaymiz! Biz oxirgi nafasimizga qadar kurasha-
miz... Butun bor-burdimizni bir to‘da quturgan hayvonlarga o‘z 
ixtiyorimizcha berib qo‘yar emishmiz-a! Bizni kim deb o‘ylay-
dilar o‘zlari? 
Yepiskop nafratlanib lablarini qisdi. 
— Pan Barankevich ahvolga o‘z zavodining mo‘risidan 
turib qaraydi, holbuki uning ustidan faqat besh kilometr atrofgina 
ko‘rinadi. Polshaning bir millat sifatidagi manfaatlari esa u kishi-
ga yot. 
— Iye, dengizdan dengizgacha cho‘zilgan buyuk Polsha 
har bir pan polyakining ideali emasmi? — deb qichqirdi Zarem-
ba. 
Yepiskop u tomonga qaramadi ham. 
— Yomon misol bu, poruchik janoblari! Ukrainaning bir 
qismini, Litva va Belorussiyani egallagan buyuk Polsha bir ming 
yetti yuz yetmish ikkinchi yilda (Polshaning chegaralari o‘sha 
mahallarda ham Qora dengizdan ancha yiroqda edi) shu sabab-
dan halok bo‘ldiki, o‘sha kezlarda har bir uyezd yolg‘iz o‘zini-
gina o‘ylar, har bir hokim o‘z mulkiga qo‘shib olish uchun iloji 
boricha yerni ko‘proq bosib olishga tirishar, chunki hech bir 
magnat davlat g‘amini yemas, balqi faqat shaxsiy manfaatinigina 

---

62 
o‘ylar edi... Sizlar ham shunga o‘xshash bir narsani takrorla-
moqchi bo‘lasizlar, — deb sovuqqina javob berdi Zarembaga 
yepiskop. 
Knyaz Zamoyskiy zarda qilib ping‘illadi:. 
— G‘alati gap, Ukrainani nemislar ishg‘ol qilganda yepis-
kop hazratlari hech qarshilik ko‘rsatmagan edilar-ku! 
— U real kuch edi... Hozir esa imperiyalar yemirilmoqda, 
tojlar qulamoqda... Rossiya o‘t ichida. Agar o‘zimizni halok 
etgimiz kelmasa, ehtiyot bo‘lishimiz kerak. Men tayanch bor 
joyda mustahkamlanish tarafdoriman! Men ehtiyot bo‘lish taraf-
doriman. Xudo o‘zi ko‘rib turgandir, agar sizlarda ham kuch 
bo‘lganda, men la’nati, inqilobchilarni qirishga fatvo bergan 
bo‘lardim, bu fatvom faqat Polsha uchungina emas, balki... Bo‘l-
di, men ketaman endi, lekin panlar unutmasinlarki, shu yerning 
o‘zida, o‘z yurtimizda bizga go‘r qaziyotganlar ham kam emas. 
Eslaringizda bo‘lsin: hatto Polshada ham Dashinskiy hukumati-
dan tashqari u yer-bu yerlarda inqilobchilar hukumati vujudga 
kelgan. 
Yepiskop o‘rnidan turdi, umumiy ta’zimdan so‘ng xona-
dan chiqdi. Haliga qadar churq etmay o‘tirgan Iyeronim hazrat-
lari ham turib, yepiskop ketidan chiqdi. Ular birovga sezdirmas-
lik uchun orqa tomondagi zinapoyadan tushib ketishdi. Sharpa 
chiqarmay bog‘ga o‘tishdi-da, yepiskopning u yerda turgan soya-
bonli foytunga jimgina o‘tirishdi. Faqat shaharga yaqinlashib 
kelganlaridagina yepiskop Iyeronim hazratlariga o‘girilib sekin-
gina dedi: 
— U yerga yana qaytib borarsiz, albatta, Iyeronim hazrat-
lari? Borsangiz, ertaga mening oldimga kelib, butun bo‘lgan 
gaplarni aytib berasiz. Grafga ta’sir qilishga tirishing, u hadeb 
Zamoyskiy bilan Pototskiylarning taklifiga berilavermasin. U 
tuzgan harbiy bo‘linmalarning hammasi shu yerda qolishi kerak, 
Ukrainaning ichkarisiga bormasin. Keyin qulog‘imga chalinib 

---

63 
qoldi: kecha siznikiga mahalliy ksendzlar kelgan ekan... “Endi 
kelasi safar yig‘ilganda menga ham aytarsizlar”, — deb o‘ylay-
man. Shaharda o‘n kuncha tursam kerak. Mening Krakov yepis-
kopligiga ko‘chirilayotganimni, albatta, bilarsiz? Biroq hali-
hozir men shu yerda ekanman, iltimos, mensiz hech nima qilin-
masin... Esingizda bo‘lsin, Iyeronim hazratlari, agar bu ish bar-
bod bo‘lsa, bir umr yepiskop muovini bo‘la olmaysiz. Shuning 
uchun mening yordamimga, maslahatlarimga parvosiz bo‘l-
mang... Esingizda bo‘lsin, ehtiyotkorlik donolik hamshirasi 
demakdir! 
Iyeronim hazratlari lablarini tishlar edi. U o‘zini jinoyati 
ustida tutilib, quloqlaridan cho‘zilgan maktab bolasiday his etar-
di. “Bu qari tulki qayerdan bilarkin bularning hammasini? Ha, bu 
jubbali shaytondan ehtiyot bo‘lish kerak!” 
Foytun shu yerlik bir ksendzning uyi oldida to‘xtadi. 
Iyeronim hazratlari arava eshigini ochdi, yepiskopning 
tushishiga yordam berdi. 
Yepiskop xayrlashib turib: 
— Xudo panohingiz bo‘lsin! — dedi. — Izvoshchi eltib 
qo‘yadi sizni. 
* * * 
Yemakxonada esa vinolar quyilar, qadahlar jaranglardi. 
Bu yerda ichilgan ichkiliklarning, yeyilgan ovqatlarning 
haddi-hisobn yo‘q edi. Bir-birlarining so‘zlariga quloq solmas-
dan, hammalari birdan gapirishar edi. Qizishar, talashar, o‘z gap-
larining isbotiga kirishardilar. 
Xizmatkorlarning oyoqlarida oyoq qolmadi. 
Yuzef graf Edvard bergan o‘n besh ming markaning yeyi-
lishiga yuragi achishib qarab turardi. 
Yoshlari o‘tib qolgan xonimlar mehmonxonalardagi di-

---

64 
vanlarda o‘tirishib, yaqinlarining g‘iybati bilan ovora bo‘ldilar. 
Yosh yigitlar Vladislav bilan birga sport bo‘limiga to‘p-
landilar. Poruchik Zaremba vatanparvarlik da’vatlari bilan to‘liq 
nutqidan keyin ko‘ngillilarni yozishga kirishdi. Nomzodlarning 
hammasi oldindan belgilab qo‘yilgan edi. Olinganlarning har 
biriga vazifa va dastur berilib bordi. Qutilarda qurollar keltirib 
qo‘yildi, ular ertaga kechqurun tarqatiladigan bo‘ldi. Ba’zi birlari 
zimdan qo‘rqsa ham, lekin sir boy bermasdi. Vladislav zobitlik 
nishoni tikilgan mundirini javondan olib, hadeb maqtanardi; buni 
unga akasining mundiridan bo‘yiga munosib qilib tikib bergan 
edilar. Ko‘ngillilar yozib bitirilgandan so‘ng, ruhni ko‘tarish 
uchun “Yeshe Polska ne sginela” madhiyasini aytib, hammalari 
zalga yopirilib kirdilar. 
Nemislar qari grafning kabinetida karta o‘ynashar, ularni 
zo‘r berib vino bilan mehmon qilishardi. Stefaniya tez-tez kelib, 
stoldagi vinolarning yetarlimi-yo‘qligini, zobitlarning boyagiday 
karta o‘yini bilan mashg‘ulmi-yo‘qligini tekshirib turdi. U vino-
ning oz qolganini ko‘rib: 
— Ayt, kabinetga Burgund vinosidan olib kelishsin, — 
dedi Vladislavga. 
Vladislav juda ko‘p ichib qo‘yib, o‘lguday bezovta bo‘l-
gan edi. Uning ko‘ziga duch kelgan birinchi oqsoch qizi Xelya
bo‘ldi. 
— Yugur, tez borib yerto‘ladan bir savat Burgund vinosi 
olib kel! Tez bo‘l! 
— Men vinoning xillarini bilmayman, oliynasab! pan. 
Otamga aytaman, o‘zi olib keladi. 
Vladislav ko‘zlarini qiz gavdasiga bir necha soniya sayr 
ettirdi. 
— Darrov olib kelish kerak! Yur bo‘lmasa, o‘zim olib be-
raman. 
Yerto‘laga tushishgandan so‘ng, Vladislav sekingina 

---

65 
eshikni berkitib qo‘ydi. Oldinda sham ko‘tarib ketayotgan Xelya 
buni sezmay qoldi. 
Xelya savatni shishalar bilan to‘lg‘azgach, engashib ko‘-
tarmoqchi bo‘ldi. Shu asnoda Vladislav bir turtib qizni yerga 
yiqitdi. 
Yuqorida aysh-ishrat davom etardi... 
Vladek yerto‘la eshigini sekingina ochdi — hech kim 
yo‘q. Shishali savatni zinapoyaga olib chiqdi-da, apil-tapil eshik-
ni yopdi, keyin qo‘rqoq ko‘zlari bilan jalanglab eshikni qulflay 
boshladi. Shu payt yuqoridan allakimning oyoq tovushlari 
eshitilganday bo‘ldi. U kalitni qulfda qoldirib, yon tomondagi 
eshikdan lip etib hovliga o‘tib ketdi. Cho‘llagan itday bufetxona-
ga kirdi, bir stakan portveynni bir shimirib ichib yubordi. 
Bufetxonaning burchagida ikki mehmon bugungi kechaga 
o‘zlarining yot ekanligini sezib o‘tirardilar. Ularning biri tikuv 
ustaxonasining egasi Shpilman bo‘lib, jussasi kichkinagina, 
chaqqongina odam edi. Ikkinchisi esa tijorat bankining direktori 
Abramaxer edi, bu kishi dunyoni suv bossa, to‘pig‘iga chiqar-
maydigan parvosiz va anchagina asabiy edi. Ular Vladislavning 
kelganligini sezmasdan suhbatni davom ettiraverdilar. 
— Men sizga aytsam, Abramaxer janoblari, bu narsa izzat-
nafsimga juda yomon tegdi! Mening Isaakim ham yozilmoqchi 
bo‘lgan edi, “Yahudiylar qabul qilinmaydi”, — deyishibdi! Bila-
sizmi, u polyak armiyasi emish. 
— Xo‘sh, innaykeyin nima bo‘ldi? 
— Isaakning jahli chiqdi. Bir vaqt Barankevichni tutib 
olib, tikkasiga: “Menga qarang, men-ku bu ishga o‘n ming marka 
berdim, tag‘in uch yuz sidra harbiy kiyim ham beraman! Nahotki 
Isaakni kaptenarmusmi
1
yoki xo‘jalik qismining bironta zobitlik 
vazifasigami joylashtirish mumkin bo‘lmasa? Xudoga shukur, u 
1