Jahon adabiyotining so‘nmas yulduzlari nikolay Alekseyevich ostrovskiy bo‘ron bolalari
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
211
O‘NINCHI BOB Vodokachkada qolgan uch kishi o‘q ovozlarining kucha- yib borishiga tipirchilagan va hayajonlangan holda quloq solib turdi. Ana endi vokzal oldida gumburlay boshladi. Bu avj olib borayotgan ovozlar bo‘ronidan qattiq kurashlar sezilib turardi. Andriy qo‘llarini ko‘kragiga bosib, qotib qoldi. — Nima uchun bizni bunda qoldirib ketishdi-ya? Og‘zim- ni ochib: “Qaysi tomon yengarkin?” — deb sarg‘ayib turishim yaxshimi, shu ham insofdanmi? Ularning nazarida, mening hech nimaga layoqatim yo‘q ekan-da? — dedi Andriy kuyunib. Yonida turgan Yadviga uni o‘ziga tortib, onalarcha tasalli berdi. — Nima qilaylik? “Shu yerda qolasizlar”, — deb bu- yurishdi. Olesya jim edi. Eshikdan ovozlar va Andriyga tuyulishi- cha, otning hansirashi eshitildi. Olesya Andriyning yelkasiga yopishdi. — Andriy, nima bu, a? Ptaxaning ustidan sovuq suv quyulganday bo‘ldi. Andriy yuragining siqilayotganini sezib: “Lyaxlar kelib qolgan bo‘lsa- ya? Butun ish xarob bo‘ladi-da”, — deb o‘ylandi. Eshikni qoqdilar. Andriy kursilarga qoqila-qoqila eshik to- mon ketdi. Bolta polda yotgan edi. — Grigoriy Mixaylovich! Men, Shchabelman! Och! — Ha, Shchabel! — Olesya shodlanib qichqirdi-da, u ham eshik tomon yugurdi. Andriy uni to‘xtatib: — Kim u? — deb so‘radi. — O‘zimizga qarashli odam... Hozir ochaman, — deb eshik ilgaklarini ko‘tara boshladi Olesya. Orqadan baland bo‘yli birov: 212 — Mana, men ham keldim, — dedi. — Biznikilar ketishdi-yu, — dedi Olesya ta’na aralash. — Eshityapsizmi! Xolmyankaliklar sarbozorchilik qilib, bizni ham kechiktirib qo‘yishdi. Ular Mogelnitskiyga: “Bizga tegmasang, biz ham senga tegmaymiz”, — deb chopar ham yu- bormoqchi bo‘ldi. Ularni yo‘lga solgunimizcha vaqt ham ketib qoldi... Chaqaymi, Olesya, a? — deb gugurt chaqdi Shchabel. Ko‘zlariga yilt etib Andriy ko‘rindi. — Bu kim? — deb Shchabel ishonchsizlik bilan so‘ragan edi, Olesya: — Andriy, — dedi negadir uyalib. — Uni otam qo‘yib ketdi. Shchabelning ketidan keng yag‘rinli pakana bir dehqon kirdi. — Eson-omon o‘tiribsizlarmi?! Shchabel Yadviganing qo‘lini qisdi, keyin dehqonga ishorat qilib: — Bu — sosnovkalik Yevtixiy Sachek, — dedi. Olesya yoqib keltirgan chirog‘ini stolga qo‘ydi-da, sho- shib derazaning pardasini yopgani yugurdi.. — Biz bilan sosnovkaliklardan elliktacha, xolmyankalik- lardan o‘ttizga yaqin odam keldi. Hozir ularga miltiq berish ke- rak, — dedi Shchabel. Yadvyga uni bir chetga tortdi. — “O‘rtoq Rayevskiy sizlar uchun soy bo‘yiga o‘q tashlab qo‘yamiz”, — degan edi. U: “Shchabel o‘z bo‘linmasini Mogelnitskiyning chorbog‘iga oborsin”, — deb tayinladi. Shun- day qilsangiz, biznikilar shaharni egallab olgunlaricha legioner- larning bir qismi tutib turilgan bo‘ladi. Siz dastavval qo‘rani ishg‘ol etishga tirishing. Nemislarning otlari o‘sha yerda... Shchabel yalt etib Sachekka qaradi. — Hozir miltiq olamiz-da, to‘g‘ri qo‘rg‘onga qarab yo‘l 213 solamiz. Yigitlaringga aytib qo‘y, u yerdan yaxshi otlar o‘lja tushiramiz. — He, kam bo‘lma! — dedi shodlanib Sachek. — Hayron- man, otim oqsab qoldi, menga ham bir juftgina ot kerak-da... — Hay, bo‘pti, bo‘pti! Yur. Shaharda nima bo‘layotgan- ligini eshityapsanmi? Tama qilib o‘tiradigan vaqt emas hozir... Ular tashqariga chiqdilar, dehqonlar kutib turgan edilar. Ptaxa shartta Yadvigaga: — Men ham birga boraman! — dedi. — Qanday qilib borasiz? Qo‘lingizni nima qilasiz?.. Olesya tutaqib ketdi: — Ha, biz yolg‘iz qolamizmi? Xo‘p qo‘riqchiga kunimiz qolgan ekan-a! Bo‘lmasa men ham boraman. Men hech yolg‘iz qolmayman-da bu yerda! — U holda men ham ketishim kerak, — dedi sekingina Yadviga. — Bo‘pti, hammamiz birga ketamiz. Men qolishni xohla- mayman, qo‘rqaman bu yerda, — deb Olesya o‘jarlik qila bosh- ladi. — Qayoqqa borasan, axir? Urush bo‘lyapti u yoqda, — dedi Andriy uyalinqirab. — Bo‘lsa nima?! Yadviga Bogdanovna ikkovimiz anavi bint solingan sumkani olvolib, bitta-yarimta yarador bo‘lib qolsa, yordam qilamiz. Andriy nima deb javob berishni bilmasdi. — Grigoriy Mixaylovich menga nima deydi, axir! — Senga nima der edi? Men o‘zim javob beraman. Yuring, Yadviga Bogdanovna. Rayevskaya allaqachon paltosini kiya boshlagan edi. — Olesya, o‘ng qo‘limni yechib qo‘y, — deb iltimos qildi Andriy. — Qanday yechib bo‘ladi? Kuyib, butun qilvirab ketgan- 214 ku... — Mana bu ikkita barmog‘imni bo‘shatib qo‘y, miltiqning zatvorini tortsam bo‘ldi. — Hecham bo‘shatmayman-da, axir, qip-qizil go‘shti chiqib yotibdi-ku... Andriy Yadviganing oldiga keldi. — Iltimos qilaman, yechib qo‘ying! Bo‘lmasa, tishim bilan uzib tashlayman. Yadviga bir necha lahza unga qarab turdi, so‘ngra inda- masdan bintni yecha boshladi. — Mana bu yerida jindak qoldiraman... Shchabel kirdi. — Ishimiz bitdi — o‘q ham, miltiq ham oldik! Hozir jo‘- naymiz... Yomg‘ir tinayotir... — Biz ham sizlar bilan birga jo‘naymiz, — dedi Yadviga. Ptaxa yugurib tashqariga chiqdi-da, bitta miltiq ko‘tarib kirdi. Pidjagining cho‘ntaklari liq to‘la o‘q edi. — Menga ham olib keldingmi? — deb so‘radi Olesya. Butun shu vaqt ichida ularning ko‘zlari birinchi marta to‘qnashdi. Andriy hayratlanib: — Senga? — deb so‘radi, keyin kulimsiradi. U miltig‘ini Olesyaga berdi-yu, o‘qli oboymalarni kam- zulining cho‘ntaklariga shoshib-pishib tiqa boshladi. — O‘qlashni hozir o‘rgatib qo‘yaman. Mana bu narsani ushlaysan — bir! Keyin o‘zingga tortasan... Ko‘rdingmi, o‘q ir- g‘ib chiqdi. Bir itarding, o‘q ichkari kirdi... Tag‘in shu yoqqa! Endi tepkisini bosasan, dunyodan bir gazanda asfalasofilinga ketdi-da... Qo‘ndoqni yelkangga qattiq taqab ot. Ma, men o‘zim- ga hozir boshqasini topaman. Andriy chiqib keta turib birdan eslab qoldi: — Iyi, Vasilyok-chi?.. Bola bechorani nima qilsamikin? 215 — dedi-yu, oshxonaga qarab yugurdi. — Vaska, tur tezroq! He uyg‘onsang-chi-e, muncha! Ketyapmiz. Eshityapsanmi? Ketyap- miz! Eshikni berkitib olib, bahuzur uxlayver. Tezda qaytib kelamiz... Uyqusiragan Vasilyok hech narsaga tushunmas edi. Andriy uni arang eshik oldiga olib keldi. — Eshikning ilgagini solib ol-da, bahuzur yotaver. Vasilyok uyqusirab ko‘zlarini pirpiratdi, o‘zicha bir narsa- lar deb g‘udrandi, oxiri eshikni berkitish va borib yotish kerak- ligini angladi. U xuddi shunday qildi. * * * Shchabel qo‘rani bitta ham o‘q uzmasdan oldi. Ularning hujumi osmondan tushganday bo‘ldi. Edvard chorbog‘dagi qurol ushlashga yaraydiganlarning hammasiga miltiq tutqazib, keyin shaharga jo‘nadi. Qasrda o‘z konvoylari bilan faqat Pototskiy- gina qoldi. Edvard chorbog‘ atrofida boshlangan otishmani eshitib, bo‘linmasini orqasiga qaytardi. “Nimaykin bu? — deb o‘ylandi u. — Shaharda urush bo‘lyaptimi? Eh, qurib ketsin-a, bilmayman, kim kim bilan urish- yaptiykin! Nahotki nemislar vijdonsizlik qilishgan bo‘lsa? Xo‘sh, qo‘radagilar kimlar bo‘lmasa?” U chorbog‘ni o‘rab olish- ga buyurdi. Darvoza oldida Pototskiyga duch keldi. U otda edi: — Buni nima deb o‘ylaysiz, graf? — Hayronman. Shahar bilan aloqa uzilgan. Qo‘radan onda-sonda o‘q ovozi eshitilib turardi. Kechasi u yoqqa borgani Mogelnitskiyning yuragi betla- madi. U tong otishini chorbog‘dan bir odim ham yiroqlashmas- dan kutishga qaror berdi. Shu chog‘ qo‘rada ahvol ishkal edi. Qo‘rani qo‘lga olgan- 216 laridan keyin, xolmyankaliklar sosnovkaliklar bilan otlarni shu yerning o‘zidayoq bo‘lishishga kirishib, janjallasha boshladilar. Egarlog‘lik bir nemis otiga minib, tag‘in uchta otni tiz- ginlab olgan baland bo‘yli xolmyankalik: — Qo‘raga oldin biz kirganmiz, otlar bizniki! — deb baqirar edi. Sachek uning oldiga chopib keldi. — Ber deyman senga! Bittasini olganingga ham shukur qilsang-chi. “Hammasini bir o‘zim singdirib yuboraman”, — deysan-a? Mana buni qara, otim yurolmay qoldi, sen bo‘lsang hammasiga birdan chang solasan... Ot janjali butun qo‘rani bosdi. Mulkni o‘qqa tutayotganlar qatoridagi Shchabel, onda-sonda o‘q otilayotganidan bir qism dehqonlarning qayoqqadir qochib keta boshlaganlarini sezib, darvozaga qarab yugurdi. — Hoy dehqonlar! Sizlarga nima bo‘ldi, axir? Lekin hech kim unga quloq solmadi. Ba’zi joylarda allaqa- chon bir-birlarini qo‘ndoq bilan siylasha boshlagan edi. Novcha xolmyankalik o‘z hamqishloqlarini gijgijlardi: — Otlarni ol, uyga ketamiz! O‘zlari urishaversinlar... O‘zimizni do‘zaxga otib nima qilamiz? Yuringlar uyga, og‘ayni- lar! Kim yo‘lingni to‘ssa, sol kallasiga! Shchabel xavfni kech fahmladi. — Hoy yigitlar, qayoqqa? Nima bu, demak, vijdonni sotyapsizlar ekan-da? — deb qichqirdi u. Boyagi novcha xolmyankalik unga qarab: — Qoch yo‘ldan! — deb o‘shqirdi. — Sosnovkaliklar otlarni berishsin, innaykeyin qolamiz... Mogelnitskiy bizlarning bor-yo‘g‘imizni tortib olgan, biz ham bundan bebahra qolmaylik deymiz-da... — He, u bilan gap talashib o‘tirasanlarmi? Yuringlar uyga, yigitlar! Hali zamon qurshab olishsa, kallangdan ham ajralasan... 217 Shchabelni bir chetga surib qo‘yishdi. Ptaxa Olesyani ot tuyoqlaridan arang qutqarib qoldi. Xolmyankaliklar otlarni qamchilab, bir-birlarini bostirib va og‘- ziga kelgan so‘zlar bilan so‘ka-so‘ka, ular oldidan chopib o‘tib ketishdi. Bir daqiqachadan keyin ular ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. * * * Birinchi o‘q uzilishi bilan nemislar qimirlab qolishdi. Eshelon bo‘ylab feldfebellar chopib o‘tdilar. Kalta-kulta buyruq so‘zlari eshitildi. Otishma so‘ng darajada kuchayib, vokzalga yaqinlashib kela boshlaganda, shtab joylashgan birinchi toifali vagon oldida gornchi trevoga chaldi. — Polkovnik janoblari, o‘zini polyak zobiti deb atagan bir harbiy janoblarini ko‘rmoqchi. — Kirsin, — dedi polkovnik Pflaumer. — O‘zimni tanishtirish sharafiga noilman — kapitan Vrona. Polkovnik po‘pisa qilib: — Bu otishmaning ma’nisi nima? — deb so‘radi. — Masala bunday, polkovnik janoblari. Shaharda inqilob- chilar qo‘zg‘olon ko‘tarishdi. Ular bizga ultimatum yuborib, ish- lariga aralashmasligimizni talab etishdi. Ular esheloningizni qurolsizlantirib, zobitlarni otib tashlashmoqchi. Biz kechasi bilan jang olib bordik, lekin endi sizlardan yordam so‘rashga majbur- miz... Bu to‘polonni bosish uchun qo‘limizdan kelganini qildik. Ammo kuchimiz sovurilib ketdi, endi shaharni tashlab chiqi- shimiz kerak. Vokzal yonida gumburlagan ovoz Vronaning so‘zlarini tasdiqlaganday bo‘ldi. Polkovnik atrofida po‘lat shlem kiygan nemis zobitlari turardi. Nemis askarlarining jips qatorlari yuk stansiyasining para- 218 petiga kelib yotdi, ikkinchi qism askarlar ochiq vagonlardagi broneavtomobil va to‘plar bilan mashg‘ul bo‘ldilar. — Shunday deng, — dedi Pflaumer g‘ijinib, so‘ngra siga- rasining qoldig‘ini tuflab tashladi. — Ular bizni qurolsizlantir- moqchi? Hay, ko‘ramiz-da... — Polkovnik janoblari, agar sizlar aralashsalaringiz, bu ifloslardan asar ham qolmaydi, albatta. Vrona Shmultkening zobitlar orasida ekanligini ko‘rdi Leytenant polkovnikka pichirlab bir narsa dedi. — Kechirasiz, ismi-sharifingiz? — Kapitan Vrona, — dedi uning o‘rniga Shmultke. — Ha-ha! Biz, albatta, aralashamiz. Marhamat qilib, askarlaringizni hu anavi yerga olib borsangiz! — deb chap to- monga qo‘l siltadi u. — Biz hozir operatsiyani boshlaymiz. To‘p tushirilsin! Broneavtomobil yerga olinsin! Polk kengashining raisi janoblari, jang sababini askarlarga tushuntiring. Tong otishiga yaqin shaharni ishchilar egalladilar. Shcha- bel Mogelnitskiyni chorbog‘ga qamab, qo‘raga mahkam joyla- shib oldi. Biroq to‘la g‘alabaga yaqin qolganda, vokzaldan to‘p gumburlay boshladi.U yerdan shaharga o‘t va po‘lat sochildi. O‘n beshtacha pulemyot birdan tirilladi. Nemislar shaharga qa- rab yurdilar. Burchak-burchaklarda to‘xtab, Rayevskiy rosa bir soat qattiq qarshilik ko‘rsatdi. Lekin bezbet broneavtomobil tor ko‘- chalar va hovlilarga pulemyotlaridan o‘q yog‘dirib ko‘chalarda izg‘ib yurardi. Chobot g‘azablanib: — Eh, bomba yo‘q-da! — dedi. Qo‘zg‘olonchilar ko‘chalarni birin-ketin qoldirib, chekina boshladilar. Nemislarning yashilga moyil kulrang qatorlari esa salmoq bilan gumburlab turdi. Stansiyada ham to‘rt zambarak shaharga og‘ir snaryadlarini otib, salmoq bilan gumburlab 219 turardi. Rayevskiy yonida tez-tez yurib ketayotgan Kovallo: — Nima bo‘ldi, Zigmund, yutqizdik, shekilli? — dedi. — Ha, mening ko‘proq qo‘rqqan narsam ham shu edi. Bu narsa ig‘vosiz bo‘lgan emas... Metelskiy kecha polk kengashi bilan gaplashmoqchi bo‘lganda, sotqin rais: “Qamab qo‘yaman”, — deb do‘q qilibdi. Endi odamlarni saqlab qolish kerak. Sosnov- ka qishlog‘iga chekinamiz. Shahardan mumkin qadar tezroq, ertalabgacha chiqib ketmasak, o‘rab olishadi... Shahar tong oldi tumani ichida edi. Ishchilarning oxirgi qatorlari allaqachon shahar atrofini tashlab chiqdi. Shchabel quloq soldi. — Iyi, biznikilar shahardan chiqib ketishyapti-ku... Eshit- yapsanmi, o‘q ovozlari shahar chetidan kelayotir? Nemislar janjalga aralashibdi-da. Nima qildik endi, tong yorishmasdan biz ham ketishimiz kerak... Eh, agar xolmyankaliklar shu yerda bo‘l- ganda chorbog‘ga qarab ot soldirardik-da, ularsiz nima ham qil- dik endi? Odamlarga ayt, qaytamiz! — dedi u Sachekka. — Qo‘raga o‘t qo‘yib yuboraylikmi? — deb so‘radi Sachek. Shchabel taqiqladi: — Yo‘q. Baribir, o‘zimizniki bo‘ladi. Ayt, otlariga mini- shaversin. — Xotinlarni nima qilamiz? — deb g‘uduradi Sachek, norozi bir ohangda. — Ularni ham otga mindirib olamiz. — Biz aravaga mayda-chuydalar yuklab qo‘ygan edik, ustiga bittasini o‘tqazib olsak bo‘ladi. Shchabel Olesyani otga mindirib qo‘ydi-da, tizginni ko‘li- ga bera turib: — Yiqilib ketmaysanmi? — deb so‘radi. — Yo‘q, qishlog‘imizda ot minganman. 220 — Xo‘p, miltiqni yelkangga osib ol. Rost qahramon qizsan-da! — deb hazillashdi, keyin darrov qovog‘ini solib oldi... Ptaxa Olesyaning yonida ot qo‘yib bordi. Unga nuqul qiz yiqilib ketayotganday ko‘rinardi. Yarim soatdan so‘ng ular shahardan chiqib ketayotgan- larga yetib olishdi. * * * Edvard Mogelnitskiy polkovnik Pflaumerga ko‘rsatgan yordami uchun minnatdorchilik bildirgani vokzalga o‘zi keldi. — Sizga qanday xizmat ko‘rsata olaman? Ayting, qo‘lim- dan nima kelsa, hozir qilaman. Polkovnik Pflaumer xizmatni rad qildi. — Tashakkur. Kerakli narsalarning hammasi o‘zimizda bor. Lekin bizning ketimizdan frankfurtliklar piyoda polki yo‘lga chiqadi. Shmultke janoblarining aytishicha, sizning ukangiz ham o‘sha polkda xizmat qilar ekan. Menga ma’lum bo‘lishicha, ular oziq-ovqat bilan issiq kiyimga muhtoj. Sovuq boshlanyapti. Agar o‘shalarga yordam ko‘rsatsangiz, juda soz bo‘lardi. Edvard uni ishontirdi: — Albatta, albatta! Balki, polkovnik janoblari botir askar- larini mukofotlashimga ijozat berarlar? Ularning har biriga yuz markadan bermoqchiman... — Mayli, marhamatingizni polk kengashiga bildiraman. Darvoqe, frankfurtliklar kelguncha biz shu yerda turmoqchimiz, shuning uchun novvoyxonadan non olishimizga to‘sqinlik qilin- masligini iltimos etar edik. Mogelnitskiy chest berdi. — Men hozir buyuraman: sizlarga nonni shu yerga, vok- zalga keltirib berishadi. Endi, ijozat etsalar, xonimlarimiz va butun oilamiz nomidan janoblarini va janob zobitlarni o‘z mulki- 221 mizda sizlarning sharafingiz uchun uyushtiriladigan kechaga taklif etsam. Xizmatlariga ekipajlar yuboriladi. — Rahmat! Zobitlarga aytaman. Basharti tinchlik bo‘lsa, boramiz. Mogelnitskiy o‘z shtabi bilan jo‘nab ketdi. Shaharga qaytib kelishayotganda Mogelnitskiy: — Tezroq bo‘ling, yo‘qsa ularni udda qilolmay qolamiz, — dedi Vronaga. — Zamoyskiyning oldiga ikkita kuryer yuboring. Pavlodzi yonidagi bo‘linmasini olib darrov shu yoqqa jo‘nasin. Mening ismimdan unga aytishsin: nemislarni bir yoqlik qilishimiz bila- noq pavlodziliklarni tor-mor keltirishda unga, albatta, yordam beraman. Endi siz vokzalda kerak bo‘lgan narsalarning hamma- sini tayyorlab qo‘ying. Agar rejamiz barbod bo‘lsa, shaharni bo‘- shatib chiqib, nemislarga yo‘l ochib berish kerak bo‘ladi... Xolmyankaliklar ko‘rinib qolsa, ko‘zdan qochirmang. Chapdast harakat qiling! * * * Pototskiy bugun ketish o‘yida edi-yu, lekin keta olmadi. Shaharda ko‘tarilgan qo‘zg‘olon tutib qoldi. Shahar avvalgi holiga keltirilgandan so‘ng Pototskiyning nemislarni qurolsiz- lantirish to‘g‘risida tavsiya etgan rejasi Edvard kabinetida ishlab chiqildi. Qiziqqon Pototskiy o‘z rejasini shu qadar kuyib-yonib himoya etdiki, Edvard o‘ziga “qo‘rqoq” degan aybni oshirib ol- maslik uchun qarshilik ko‘rsatolmadi. — Siz xavfli deysiz, axir, xavfsiz narsa bormi dunyoda? Men o‘zim yordamberaman sizga. Nemislarni, albatta, qurolsiz- lantiramiz, men bunga aminman, — derdi Pototsksy xudbinlik qilib. Ularning suhbati paytida Iyeronim hazratlari kirib, xolmyankaliklardan delegatsiya kelganini xabar qildi. Edvard ularni qamoqqa olishni buyurdi. 222 — Men ularni dorga osaman. Xolmyankadagi qo‘ramizni talashdi, bu yerdan esa sotib olgan otlarimni olib ketishdi! — deb baqirdi u. Tuyqusdan Pototskiy o‘rtaga tushdi. — Osadigan bo‘lsangiz, hamma vaqt ossangiz ham bo‘la- veradi. Shoshmang, ulardan o‘z maqsadimiz yo‘lida foydalanib bo‘lmasmikin? Edvard unga hayratlanib qaradi. — Siz, foydalanib bo‘lar, deb o‘ylaysizmi? Axir, bular quramalar-ku!.. — Mayli, qo‘yavering! Iyeronim hazratlari ularni yo‘lga solsinlar, — dedi Pototskiy, so‘ngra Iyeronim hazratlariga qarab buyurdi: — Ularga ayting, agar kechga dovur vokzalga ellikta odam yuborib, nemislarni qurolsizlantirishimizga yordam qilish- sa, qo‘lga tushirilgan o‘lja va pulning bir ulushini olishadi hamda graf afviga sazovor bo‘lishadi. Ularni yo‘lga solishni, albatta, o‘zingiz bilasiz... Iyeronim hazratlari chiqib, yana tezdan qaytib kirdi. — Ular: “Buni oliynasab panning o‘zlari aytsin”, — deb iltimos qilishayotir. Edvard Potrskiyga qaradi. — Mayli, boring. Bundan sizga hech qanday ziyon yo‘q. Edvard o‘rnidan turdi. * * * Kechqurun Mogelnitskiylar chorbog‘iga nemis zobitlari- ning qariyb hammasi to‘planganda Edvard bilan Pototskiy kon- voy o‘rtasiga tushib, vokzalga jo‘nashdi. Shoshilinch ravishda chaqirilgan panlar mehmonlarni zo‘r berib halak qilib turishdi. Kayfi ochilgan Yuzef vinoni ayamasdi. Nemislar sekin-sekin yozilisha borishdi. Shmultke bilan Zonnenburg Stefaniyaga jigarso‘xtalik qilar edi. Ayyor polyak juvoni esa nemislarga fusunkor nazarlar 223 baxsh etar, qaqillab kular edi. Shu chog‘ vokzalda nimalar bo‘la- yotgani hech kimning aqliga kelmasdi. Uzun oyoqli nemis askari vagondan vagonga yugurar, suyunchidan ochiq eshiklarga qarab baqirar edi: — Yugur, yuz markadan olib qol! Pul yetmasa, burningga ikki barmog‘ingni suqib qolma! Pul vokzalning birinchi toifali zalida ulashilyapti. Vagonlar bo‘shadi. Birinchi va ikkinchi klass zallari askar- lar bilan liq to‘ldi. Feldfebel askarlarni familiyasi bilan chaqirar, idora xodimlaridan uchtasi esa kishi boshiga yuz markadan qo- g‘oz pul berib turardi. Stol oldi to‘polon, shovqin va janjalga to‘l- gan. Kimlar ikki marta olib sharmanda bo‘lgan. Vronaning maxsus dakkisi bilan uch bor hammomga tush- gan bo‘lsa ham, hanuz sassiq hid anqib turgan Dzebek shu asno- da bir necha jandarm bilan Vorobeykoni parovozga olib bordi. — Parovozga chiq, eshelonga qarab sur. Yaqin kelganing- da bor kuching bilan shu qadar haydaginki, ko‘z ochib yumgun- cha eshelon stansiyadan chiqib ketsin. To‘rt chaqirimcha borib to‘xtaysan. Ha-da, agar jindak... — dedi va mashinist yordam- chisiga to‘pponchasini ko‘rsatib qo‘ydi. — Axir, ular meni o‘ldirishadi bu ishim uchun! — Senga hech balo bo‘lmaydi! Chiq, hayda. Agar yana gap sotadigan bo‘lsang, shu yerning o‘zidayoq janozangni o‘qib qo‘yaman! Vorobeyko stansiyada qolgani uchun o‘ziga ming la’nat o‘qib, parovozga chiqdi. * * * Stansiyada vahshiy hayqiriqlar ko‘tarildi. Poyezd ayrilish- larda taqirlab tezligini tobora oshirib, vokzal oldidan o‘qday uchib o‘tdi-yu, deponing orqasida g‘oyib bo‘ldi. 224 Askarlardan ba’zilari yetib olishga uringan bo‘lsa ham, lekin foydasizligini ko‘rib, to‘xtab qolishdi. Askarlarning ko‘pchiligi qurolsiz edi. Faqat unterzobitlar- da to‘pponcha va ba’zi askarlarda xanjar bor edi, xolos. To‘rt atrofdan g‘azabli qichqiriqlar eshitildi: — Xoinlik! Bizga xiyonat qilishdi! G‘azablangan askarlar hech bir gunohi bo‘lmagan idora xodimlarini do‘pposlashdi, pul taxlog‘lik stolni ag‘darib yubo- rishdi. Vokzalda qolgan zobitlardan biri — ko‘zoynak taqqan oqish sochli leytenant tartib o‘rnatishga harakat qildi. — Qurollilar, mening oldimga! Lekin vaqt ketgan, vokzalni Mogelnitskiyning bo‘linmasi bilan Pototskiyning odamlari o‘rab olishgan edi. Shimol yo‘lini esa xolmyankaliklar to‘sib turishardi. Xolmyankaliklarga novcha bir dehqon boshchilik qilar, har bir qadamini u Zarembaning maslahati bilan bosar, Zaremba ham yigirma chog‘lik legioner bilan xolmyankaliklar ichida yurar edi. Bir necha bor uzilgan o‘q nemis askarlarini binodan bitta- bitta chiqishga majbur qildi — ularga shunday buyurilgan edi. Shinellari, ba’zilarining poyabzallari yechib olingan ne- mislar bir yarim soatdan keyin stansiya orqasiga olib chiqildi, ularni uch tomondan polyaklar o‘rab borishdi. — Diqqat! — deb baqirdi Zaremba. — Buyruq shunday: bir daqiqa ham to‘xtamasdan jo‘naysizlar. Faterlandingizga pi- yoda ham yetib olasiz, hech nima qilmaydi! Qabriston jimligi unga javob edi. Bu bir necha yuz odam indamasdan loy kechib ketdi, xafa- likdan hammasining boshi solingan, yuraklarida o‘zlarini alda- ganlarga nafratlari qaynab toshgan edi. Pitirlab turgan otini o‘ynatib: 225 — Mana, men sizga nima deb edim? — dedi shodlik bilan Pototskiy. — Endi janob zobitlarning oldiga boraylik. Ularga picha nazokatliroq muomala qilamiz. Har holda, ular bugun o‘z- larini tuzuk tutishdi, buni esdan chiqarmaslik kerak. Men knyaz Zamoyskiyga ularni qiyin-qistovga olmasdan o‘tkazib yuborishi- ni so‘rab, xat yozaman. Edvard uning fikriga qo‘shildi: — Ha, albatta. * * * Eshelon dasht o‘rtasidagi bo‘m-bo‘sh bekatdan o‘qday uchib o‘tib, yarim soatdan so‘ng qo‘shni stansiyaga otilib kirdi. Vorobeyko parovozni to‘xtatdi-da, irg‘ib yerga tushdi. To‘rt atrofdan eshelon tomonga qurolli odamlar yugurib kela boshladi. — Hoy yigitlar, bu nima? Qayerdan keldi bu sostav? Uni qara, ikkita nemis turibdi! Anavi yerda ham bitta... Vorobeykoni o‘rab olishdi. Beliga bir talay pulemyot lentasini bog‘lab, yoniga to‘pponcha bilan bomba osib olgan ser- soqol, g‘o‘labur kishi so‘radi: — Sen kim bo‘lasan? Javob ber! Men ataman Bereznya- man. — Qo‘zg‘olonchilar bo‘lsalaring kerak? — dedi Voro- beyko suyunib ketib. — Voy-bo‘y, panlarning qo‘liga tushib qoldimmi, deb esxonam chiqib ketayozdi. Xayriyat-e, o‘zimiz- nikilar ekansizlar... — shodlanib kulimsiradi u. — Men sizlarga o‘qo‘tmas avtomobil bilan to‘rtta zambarak olib keldim, o‘rtoq- lar. Endi panlarning dodini beraveramiz... Bizning harakatimiz zoye ketdi. Men sizga aytsam, qo‘zg‘olon ko‘tarib, qamoqxona- dagi o‘rtoqlarimizni qutqazdik, legionerlarni xo‘b boplab surobi- ni bergan edik, biroq qurib ketgur nemislar ishga aralashib ketsa 226 bo‘ladimi! Rosa bir polk-a! Bunday bo‘lgandan keyin bizni yengishlari turgan gap edi. Biznikilar Sosnovkaga chekinishdi, lyaxlar bilan nemislar o‘rtasida ham g‘alva ko‘tarildi. Lyaxlar meni giribonimdan tutib, parovozga o‘tqazishdi-yu, nemislar- ning eshelonini vokzaldan olib qochishga majbur qilishdi. Men ham, hayt deb shu yerga haydab keldim. Mana, gap shunaqa, o‘rtoqlar! Uni o‘rab olgan odamlar jim turib quloq solishdi. O‘zini Bereznya deb atagan haligi sersoqol kishi undan: — Hoy, menga qara, olam hodis, sen inqilobchi emas- misan? — deb so‘radi. — Haqiqatdan ham, partiya inqilobchisiman, — deb faxr bilan javob berdi Vorobeyko. — Ha-a-y inqilobchiman degin?! — dedi-yu, sersoqol kishi boloxonador qilib so‘kdi. — Bilib qo‘y, bo‘lmasa biz sen- daqalarni ov qilib yuribmiz. Olib boringlar uni, yigitlar. Vorobeyko sarosima ichida jovdirab qoldi. — Iye, sizlar kimsizlar bo‘lmasa? — Biz — petlyurachilarmiz. Eshitganing bormi, a? Juhud- ning dumi! — dedi boyagi sersoqol qattiq g‘ijinib. Vorobeyko o‘ksik bir tovush bilan: — Ha-a, sizlar kontr ekansizlar-da? — dedi. — Nima deb tushunsang tushunaver. Olib bor, yo‘lning u yuziga olib o‘tib, jonini Karl Marksiga yubor, bularning avliyosi- ku u, — deb qo‘l siltadi sersoqol. Bir necha kishi Vorobeykoni tutib, bir chetga sudrab ketdi. Eshelonda talon boshlangan edi. — Shu yerning o‘zidayoq bir yoqlik qilib qo‘ya qolay- likmi-a? Sudrab boshimizga uramizmi? — dedi petlyura- chilardan bittasi. Vorobeyko qayg‘urib atrofga jalanglardi. Yo‘lning u yuzi keng dala edi. Sovuq shamol esib turardi. 227 Vorobeyko: “Mana endi hozir o‘ldirishadi, buni hech kim bilmay qoladi”, — deb o‘yladi-yu, dahshatdan butun badani titrab ketdi. Yana ular pinaklarini ham buzmaydi... Petlyurachilardan biri: — Pravoslavmisan? Darrov ibodat qilib ol, bo‘lmasa bir- dan otamiz qo‘yamiz, — dedi pinak buzmay. Vorobeyko esini yo‘qotib: — Nima uchun? — deb so‘radi. — Ataman: “Jonini avliyosiga yubor”, — dedi-ku, shun- day qilamiz-da... — Axir, men sizlarga nima yomonlik qildim? Buyum bi- lan liq to‘la eshelonni olib kelib berdim-ku. Bir begunoh ishchini bekordan bekorga o‘ldirib yuborishga uyalmaysizlarmi? — Axir, inqilobchi ekansan-ku? Vorobeyko: “Orqamdan otib qo‘yishmasin”, — deb, goh biriga, goh ikkinchisiga o‘girilar edi. — Biz ishchilar hammamiz inqilobchimiz! Inqilobchi bo‘lsak, nima bo‘pti?! Otamning butun umri batraklik bilan o‘t- gan. Axir, nimaga o‘ldirasizlar? Petlyurachilardan biri aynib qoldi. — Yo qo‘yib yubora qolaylikmi, a? Uni o‘ldirganimiz bilan boshimiz osmonga yetarmidi? Ikkinchisi ham bo‘shashdi: — Go‘rga, ketsa ketar! Allaqachon miltig‘ini qo‘liga olgan uchinchisi tag‘in uni yelkasiga ildi. — Jo‘na, lekin atamanning ko‘ziga yo‘liqa ko‘rma. Hoy, esipast, inqilobchilardan tezda ajral! — Orqamdan otib qo‘ymaysizlarmi, a? — deb. Vorobeyko ochiqchasiga so‘radi. — Agar otadigan bo‘lsalaring, yaxshisi, yuragimdan otinglar, keyin qiynalib yurmay. Baribir, u yoqdan otsangiz ham o‘laman, bu yoqdan otsangiz ham... 228 — Ketaver, ketaver! Vorobeyko otishlarini kutib, avvalgi o‘n qadamni jalang- lab yurib bosdi. Keyin dalaga qarab qocha boshladi. * * * Ertalab qattiq sovuq tushdi. Ko‘lob suvlar, botqoqliklar muzladi. Sosnovkada, Sibulyaning uyida shtab yig‘ilib, shunday qaror chiqardi: inqilobiy qo‘mita a’zolari ishlash uchun shaharga qaytadi. Fosh qilinmasligiga umidvor bo‘lgan ishchilar ham shaharga qaytadilar. Ishchilarning bir qismi Sibulya bo‘linmasida qoladi. Qol- ganlari Pavlodziga jo‘naydilar. Majlisning oxirida Xolmyanka- dan bir dehqon dahshatli xabar keltirdi: Mogelnitskiy shahar idorasi ro‘parasiga xolmyankaliklardan o‘n bittasini osishni buyuribdi. Qolganlarini esa otlarini tortib olib, o‘zlarini ellik darradan urishibdi, keyin qo‘yib yuborishibdi. * * * Patlay, Shchabel, Chobot va bir qism ishchilar pulemyot- larni aravaga ortib, Pavlodziga jo‘nashdi. Stepoviy shaharga qaytishni xohlamay, ular bilan birga ketdi. Qo‘radan olib ketilgan oltmishta otdan Shchabel faqat o‘ntasinigina sosnovkaliklardan so‘rab oldi. Shahardan olib kelingan miltiqlar bilan o‘qlar ortilgan ara- valar qishloqdan chiqqach, Shchabel ham o‘n nafar otliq bilan yo‘lga tushdi. Shchabel Sosnovkada qolayotgan Olesya va Sarra bilan xayrlasha turib hazillashdi: — Qizlar, bizni yodlab ko‘p yig‘lamanglar! Tezda qaytib kelamiz, ana undan keyin baxt-saodat ichida yashay boshlaymiz. Yoshlarni Sosnovkada qoldiradigan bo‘lishdi. Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|