Jahon mamlakatlarida pedagog kadrlarga bо‘lgan ehtiyoj va ularni tayyorlash masalalari Reja

Ish joylarida tayyorgarlik о‘tkazish qarori
Fransiyada Vazir har yili kelgusi о‘quv yilida о‘qituvchilar tarkibini tayyorlash mashqlarida hisobga olinadigan prinsiplar, rahbarlik va eng ahamiyatli narsalar. bayonnomasini ishlab chiqadi. Maktab direktori mashqlarning milliy dasturini tayyorlaydi. Quyidagilar eng zarur deb hisoblanadi:
— Bilimlarning zamonaviyligi;
— О‘qitish usullarini takomillashtirish;
— Boshqaruv malakasini rivojlantirish.
Gretsiya ta’lim vazirligi milliy darajadagi malaka oshirishga javob beradi. U eng zarur narsalarni aniqlaydi, masalalar qо‘yadi va mashg‘ulotlar shakli hamda mazmuni yuzasidan qaror qabul qiladi. Shuningdek, shunta mos qonunchilik asoslarini ishlab chiqadi. Italiyada malaka oshirish tо‘rt xil harakat kо‘rinishidagi tayyorgarlik bо‘yicha milliy dasturga asoslanadi:
— Milliy tizim;
— Mintaqaviy tizim;
— Viloyat tizimi;
— Mahalliy о‘qituvchilar kengashlari.
Irlandiya Respublikasi ta’lim departamenti malaka oshirishni tashkil qiladi, belgilaydi va unga xomiylik qiladi. Bir qancha agentlar departamentga ehtiyojlariga javob beruvchi о‘z takliflarini kiritadilar. Takliflar inspektorlar tomonidan kо‘rib chiqiladi. Shotlandiyada Davlat kotibi 75 foiz miqdor fondni alohida grantlar tizimining eng asosiy sohalari kurslariga ajratadi. Homiylik jabhasi departament tomonidan ta’lim boshqaruvi avvaldan xabardor inspektorat ishtirokida kо‘rib chiqiladi.
Kurslarga muqarrar va erkin qatnashish
Evropaning bir qancha davlatlarida davomiyligi bir necha kun bо‘lgan majburiy malaka oshirish haqida qaror qabul qilingan (Finlyandiya, Irlandiya, Norvegiya, Partugaliya, Shotlandiya, Ispaniya). Boshqa mamlakatlarda bir kunlik konferensiyalarga ishtirok etish majburiy hisoblanadi (Belgiya va Fransiya).
Belgiyada har yili mahalliy inspektorlar tomonidan ish joylarida uyushtiriladigan ikki-uch kunlik kurslarga qatnashish majburiydir. Inspektorlar tomonidan qо‘shimcha kurslar ham tashkil qilinishi mumkin, biroq ularga qatnashish majburiy emas. Shotlandiyada о‘qituvchilarga tayyorgarlik uchun har yili 5 kun ajratiladi va uning berilishiga ta’lim bо‘limi javob beradi. 50 soat minimum ishni rejalashtirish vaqti (IRV) har yili о‘qituvchilarning maktabning kengroq miqyosdagi ehtiyojlari uchun ajratiladi. Ta’lim rejasini qayta ishlash, о‘qituvchilar malakasini oshirish, maktabning ichki aloqalari, kasbiy kamolot, pedkengash va ta’lim bо‘limi yig‘ilishlarida kasbdoshlar bilan uchrashishni misol qilish mum- kin. О‘qituvchi 50 IRVning 20 soatini direktor kо‘magida individual ish uchun ajratish huquqiga ega.
Butun professional faoliyati davomida о‘z ehtiyojlarini qondirish uchun Fransiyada о‘qituvchilarga tayyorgarlik kurslarida ishtirok etish uchun(36 hafta) kredit ajratiladi. Ularga kurslarga о‘z ixtiyori bilan qatnashishi huquqi beriladi. Ularning qatnashuvi ta’lim bо‘yicha tuman inspektorati tomonidan rag‘batlantiriladi. Niderlandiyada о‘qituvchilar malakasini oshirishning qiziq о‘ziga xosligi bor — ularda hatto ishsiz о‘qituvchilar ham mashg‘ulotlarda ishtirok etish huquqiga ega.
Evropa Ittifoqining har bir davlatida joylarda tayyorgarlik о‘tkazish uchun qanchadan pul sarflanishini aniq aytish qiyin. Biroq shuni aytish lozimki, mashg‘ulotlarga ajratilgan mablag‘ ta’lim uchun ajratilgan umumiy mablag‘ning 1 foizga yaqinini tashkil etadi.
Bir qancha davlatlarda (Angliya, Niderlandiya, Shotlandiya) о‘qituvchilar tayyorgarligiga ajratilgan mablag‘ maktablarga beriladi. Maktablar о‘z ehtiyojlarini о‘zlari aniqlaydi yoki ularni mavjud vositalar, ba’zan tashqi agentlar yordamida belgilaydilar. Bu ehtiyojni qondirish tizimini yaxshilash hamda ish sifatini oshirishga olib keladi. Hukumat zimmasida mashg‘ulotlarni milliy tashabbus miqyosida mablag‘ bilan ta’minlash vazifasi qoladi.
Angliya va Uelsda о‘qituvchilar malakasini oshirishni mablag‘ bilan ta’minlash uch manba asosida shakllanadi:
— Hukumat miqyosida. Bunda fond mahalliy ta’lim organlari vositasida taqsimlanadi.
— Mahalliy ta’lim bо‘limlarining о‘z mablag‘lari. Bir qismi maktablarga berilib, bir qismi о‘qituvchilarni joylarda tayyorlashga ajratiladi.
— Malaka oshirish mashg‘ulotlarini mablag‘ bilan ta’minlash fondi. О‘qituvchilarni tayyorlash agentligi maktab о‘qituvchilari uchun ochilgan kurslarga homiylik qiladi.
Angliya va Uelsda 23000 boshlang‘ich va о‘rta maktablarning 400000 о‘qituvchisini qayta tayyorlash uchun har yili 800 millionga yaqin dollar sarflanadi.
Norvegiya hukumati malaka oshirish kurslariga о‘qituvchilarning qatnashuvini mablag‘ bilan qо‘llab-quvvatlashni о‘z zimmasiga oladi. О‘qituvchiga islohotlar bilan bog‘liq predmet bо‘yicha bilimlarni mustahkamlash va boshqa maktab masalalari bо‘yicha shaxsiy javobgarlik yuklanadi. Daniyaning har bir maktab boshqaruv kengashi yillik byudjetdan о‘qituvchilar malakasini oshirish uchun kerakli mablag‘ni ajratishni zim- masiga oladi. Har bir maktab direktori maktabning о‘qituvchilarni qayta tayyorlash siyosatini aniqlaydi, har bir mashg‘ulot turiga fond ajratish, о‘qituvchilarni kurslarga taqsimlash masalalarini bajaradi.
Gretsiya ta’lim vazirligi о‘qituvchilarni tayyorlashning barcha turlari bо‘yicha mablag‘larni rejalashtirish va boshqarishga javob beradi. О‘z vaqtida mintaqaviy boshqaruv organlari ijro etuvchi rolini о‘ynaydi.
5 oylik tayyorgarlik kurslarini yо‘l-yо‘lakay о‘tovchi doimiy о‘qituvchilar hali ishga kirmagan, tayyorgarlik bosqichini о‘tagan о‘qituvchilar bilan almashadilar. Belgiyada о‘quvchilar ta’tilga chiqqanida о‘qituvchilar uchun 2-3 kunlik tayyorgarlik kurslari uyushtiriladi.
О‘zbekistonda о‘qituvchilar malakasini oshirishni о‘tkazishning asosiy tomonlari :
-о‘qituvchilarning kasbiy mahoratlarini о‘z predmeti bо‘yicha oshirish;
— о‘qitishning yangi usullarini о‘rganish;
— tajriba almashish va tajribali pedagoglarning ta’limi;
— kompyuter malakasini о‘rganish va takomillashtir ish.
Asosiy zaif tomonlar:
— о‘qitishning yomon usullari;
— zarur va zamonaviy adabiyotlarning tishmasligi;
—malaka oshirish institutlaridagi yomon sharoit;
— keraksiz predmetlarning kо‘pligi;
— kompyuter texnologiyasini egallashining past darajasi;
— yuksak malakali pedagoglarning tishmasligi.
О‘zbekistonda о‘qituvchilar malakasini oshirish tizimini takomillashtirish usullari:
— chet davlatlarda stajirovka va chet el tajribasini о‘rganish;
— malaka oshirish institutlariga tajribali ma’ruzachilarni jalb qilish;
— zamonaviy metodik adabiyotlarning qо‘llanilishi;
— kompyuter malakalarini о‘zlashtirish;
— malaka oshirish institutlarining mintaqaviy filiallarini tashkil qilish;
— о‘qitishning zamonaviy usullari;
— amaliy mashg‘ulotlar ustuvorligi;
— о‘quvchilar fikriga e’tibor berish;
— о‘quvchilar ehtiyojlariga katta e’tibor berish.
О‘qituvchilar doimiy kasbiy rivojlanishda о‘z ehtiyojlarini aniq belgilay oladilar. Ular о‘qitish usullarini boshqa tajribali о‘qituvchilar bilan muhokama qilib aniq baholay oladilar va kompyuter malakalarini takomillashtiradilar. Bir vaqtda о‘qituvchilarning aksariyati ma’ruzalarni qiziq emas va zerikarli, о‘qitish usullarini yomon va ba’zilari xatto malaka oshirish institutlariga qatnashish vaqtni va pulni bekorga sarflash deb hisoblaydilar.
Vaziyatni о‘zgartirishning birinchi usuli — chet el tajribasini qо‘llash hisoblanadi.
Evropada о‘qituvchilar tarkibini takomillashtirish talablarini tahlil qilish an’anasi shakllangan. Rivojlanish rejasi mavjud institutlarda takomillashish zarurati xodimlar bо‘yicha yig‘iladi va jamoatchilik e’tiboriga havola qilinadi.