Jahon tarixi

Shoh Abbos I hukmronligi davri. 
Abbos 
I 
davrida (1587— 
1629) eng yirik yer-m ulk egalarining mustaqilligi tugatilib, 
Safaviylar davlati o ‘z qudratining cho‘qqisiga erishdi.
Bu yer-mulk egalari bir vaqtlar safaviylarga katta yordam 
bergan, buning evaziga keyingi shohlar davrida ularning oliy 
hokimiyati ostida amalda mustaqil bo‘lgan juda katta-katta 
hududlarga egalik qilib kelishardi. Ular amalda bu mustaqil 
hududlarning xonlari edi.
Abbos I mamlakat poytaxtini Tabriz shahridan Isfahonga 
ko‘chirdi. Mamlakat soliq tizimida tartib o‘rnatdi va soliqlar
85

---

miqdori kamaytirildi. Savdo-sotiq va hunarmandchilikni rivoj- 
lantirishga alohida e’tibor berdi. Yangi-yangi karvonsaroylar 
va savdo yodlari qurildi. Savdo karvonlari qaroqchilariga qarshi 
shafqatsiz kurashdi. Rossiya, Turkiya, Angliya, Niderlandiya, 
Fransiya va Venetsiya bilan keng kolamli savdo-sotiq yo‘lga 
qo‘yildi. Bu esa Eronning ichki va tashqi savdosi o ‘sishiga olib 
keldi. Yangi-yangi sug‘orish inshootlari ham bunyod etildi.
Bundan tashqari, Abbos I muntazam qo‘shin ham barpo etdi.
Iqtisodiy tushkunlikning boshlanishi. 
XVIII asrdan boshlab 
Safaviylar davlatida iqtisodiy tushkunlik boshlandi. Bunga yer 
egaligining tiyul shakli m iqdorining ko ‘payib borganligi 
oqibatida davlatga qarashli yer miqdorining kamayishi aso- 
siy sabab bo‘ldi. Bu hoi davlat xazinasiga tushadigan daro- 
madning kamayishiga olib kelgan. Buning oldini olish uchun 
keyingi hukmdorlar dehqonlar to ‘laydigan soliq miqdorini 
oshirdilar. Bu esa, o‘z navbatida, dehqon xo‘jaliklarini xona- 
vayron qilib, savdogar va hunarmandlar ahvolini ham yomon- 
lashtirdi. Buning ustiga, jon solig‘i (jizya) m iqdori ham 
oshirildi.
Natijada dehqonlar uchun yerni ijaraga olib tirikchilik 
qilishdan manfaat qolmadi. Endi ularning tirikchilik ilinjida 
boshqa joylarga ketishdan o‘zga ilojlari yo‘q edi. Biroq shoh 
Sulton Husayn bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun 1710-yilda 
dehqonlarning yerni tashlab ketishlarini taqiqlovchi farmon 
chiqardi.
Dehqon xo‘jaligining xonavayron bo‘lishi ichki savdoning 
keskin kamayishiga olib keldi.