Jahongashta adib

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 1 | ISSUE 3 | 2020 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 
Academic Research, Uzbekistan 382  www.ares.uz
 
“Sariq devni minib”, “Qasoskorning oltin boshi”, “Shirin qovunlar mamlakatida 
yoki sehrgarlar jangi”, “Besh bolali yigitcha” kabi yengil yumor bilan sug’orilgan 
sarguzasht asarlari uchinchi guruhni tashkil etadi. 
Adabiyot tarixidan ma’lumki, har qanday buyuk yozuvchining barcha asarlarini 
bir xil me’zon bilan o’lchab bo’lmaydi. Bu gap bevosita X.To’xtaboyev ijodiga ham 
tegishlidir. 
Dastlab “Toshkent haqiqati”, “O’zbekiston ovozi”, (“Sovet O’zbekistoni”) 
gazetalarida fel’etonchi muhbir sifatida qalamini charxlagan adibning ilk asarlarida 
hajviy ruhning ustun bo’lishi tabiiy hol edi. Binobarin, yozuvchining “Hadik”, 
“Maxsus toshiriq”, “Xarakteristika”, “Tilxat”, “Bevaqt aytilgan azon” singari 
kattalarga mo’ljallangan hikoyalari va “Jonginam, shartingni ayt” qissasida 
kishilardagi tovlamachilik, poraxo’rlik, xotinbozlik, e’tiqodsizlik kabi illatlar ayovsiz 
fosh etiladi. Shunisi e’tiborliki, mazkur asarlarning qahramonlari oddiy qishloq 
kishilari va ziyolilarning yozuvchiga bolaligidan tanishligi ularning xarakter 
xususiyatlarini badiiy tasvirlashda yaqindan yordam bergan. 
Qissachilikda egallangan muayyan tajriba kichik kitobxonlar uchun 
mo’ljallangan “Sir ochildi”, “Omonboy bilan Davronboy” kabi realistik uslubdagi 
asarlarining yuzaga kelishiga sabab bo’ldi. 
Mazkur qissalar syujetidagi sxematizmning adabiy tanqidchilik tomonidan o’z 
vaqtida qayd qilinishi yozuvchinig keyingi ijodiga jiddiy turtki berdi. Adibning 
bolaligida bevosita o’zi bilan bo’lgan voqealar ta’sirida yozilgan “Sariq devni minib”, 
“Besh bolali yigitcha”, tarixiy mavzudagi “Qasoskorning oltin boshi”, ma’naviy-
axloqiy muammoning badiiy ifodasi bo’lgan “Mungli ko’zlar” romanlari fikrimiz 
dalilidir. 
Ma’lumki, “Sariq devni minib” romani X.To’xtaboyev ijodidagina emas, o’zbek 
bolalar adabiyotida ham alohida sahifani tashkil etadi. Asardagi sehrli qalpoqcha 
timsolini adibning jiddiy ijodiy topilmasi deyish mumkin. Sehrli qalpoqcha 
muallifning badiiy niyatini ijro etish uchungina qulaylik tug’dirib qolmasdan, 
kitobxonning qiziqishini tutib turuvchi vosita vazifasini ham bajaradi.
Asar bosh qahramoni Hoshimjonning sehrli qalpoqchasi yozuvchi uchun “tilla 
kalit” (A.Rasulov) vazifasini o`taydi. Hoshimjon sehrli qalpoqcha yordamida turli 
ko’chalarga kirib chiqadi. Uning sarguzashtlari bilan tanishgan kichik kitobxon har 
narsaga qodir sehrli qalpoqchasi bo’lgan taqdirda ham Hoshimjonning bilim olmasdan, 
biror kasb-hunarning boshini tutmasdan, hayotda o’z o’rnini topib, baxtli 
bo’lolmasligiga ishonch hosil qiladi. Bu esa “Bilim ol”, “Hunar o’rgan” degan quruq 
pand- nasihatdan ming chandon ta’sirliroqdir. 

---