Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí “Tastıyıqlayman” Túrkiy tiller fakulteti dekanı B. Davletov 2021-jıl «MÁmleketlik tilde is júrgiziw»

SÓZLERDÍŃ QOSÍLÍP JAZÍLÍWÍ
1. Eki ya birneshe túbirlerden quralǵan qospa sózlerdiń birewi yaki ekewi de fonetikalıq ózgeriske ushiraǵan bolsa, bunday sózler birigip jazıladı: búgin, bıyıl, bilezik, qolǵap, shegara, jarǵanat, ayǵabaǵar, ashıwdas t.b.
2. Eki hám onnan da kóp sózlerdiń qosılıwınan jasalǵan menshikli atlıqlar birigip jazıladı:
a) adam atları: Aytjan, Allambergen, Turdımurat, Seyitkamal, Ulbosın, Bagdagúl, Biybaysha t.b.
b) birneshe sózdiń qosılıwınan dúzilgen qala, awıl, jer, suw (dárya, kól, ózek, arna) atamaların bildiretuǵın menshikli atlıqlar bas háripten baslanıp birigip jazıladı: Qonlıkól, Qaraózek, Taxtakópir, Bestóbe, Taqıyatas, Qazaqdárya, Aqdárya, Qarataw, Qattaǵar, Ellikqala, Qoyqırılǵanqala, Qaraoy, Teńgeshashqan, Qarabuǵa, Shoqtorańǵıl t.b.
3. Eki sózden quralıp, bir máni anlatatuǵın qospa sózler (haywanlardıń, quslardıń, balıqlardıń hám basqa da jánlik hám ósimliklerdiń túrlerin bildiretuǵın galabalıq atlıqlar hám aspan deneleriniń menshikli atamaları qosılıp jazıladı: jolbarıs, dáwseben, tasbaqa, alabuǵa (balıq), túyetawıq, shaytantawıq, aqqutan, almaqabaq, dasmalqabaq, bóribasar, alamoynaq, Jetiqaraqshı (juldiz) t.b.
4. Eki túbirden quralıp millet, ruw, xalıq atların bildiretuǵın sózler: qarashay, qaraqalpaq, qostamǵalı, teristamǵalı, beskempir, bessarı t.b.
5. Uzaq jıllar dawamında qosılıp aytılıp, mánilik jaqtan bir túsinikke iye bolıp ketken sózler birigip jazıladı: kúnshıǵıs, kúnbatıs, baspasóz, shiykizat, iytayaq, kózáynek, qoloramal, otagası, aqsaqal, besatar, besqonaq, kózqaras, qoljazba, ómirbayan, sarıawırıw, soqırishek, asqazan, demalıs
6. Ózlestirilgen yamasa awdarma jasaw jolı menen ózlesken qospa sózler birigip jazıladı: kinoteatr, kinofilm, elektrostanciya, radioesittiriw, telekórsetiw, kinosayaxat, fotoqaǵaz t.b.
7. Hár, hesh, gey, álle, bir sıyaqlı sózler ózinen sońǵı kelgen almasıq hám ráwish penen qosılıp, bir túsinik bildirip kelse, qosılıp jazıladı: hárkim, heshkim, hárbir, heshbir, heshqashan, heshqanday, állekim, álleqanday t.b.
8. Bazı, gey, bir, hesh, sózleri geypara kem mánili sózler menen qosılısqanda birigip jazıladı: bazıbir, geypara, birotala, heshtene, birtalay t.b.
Sonday-aq, bazıbir, geypara, birpara, birdeme, heshtene, hárdayım, birotala, állenebir sıyaqlı ekinshi sıńarları óz aldına qollanılmaytuǵın sózler de qosılıp jazıladı.
9. Qısqarǵan sózlerdiń barlıq túrleri hám olarǵa jalǵanatuǵın qosımtalar qosılıp jazıladı: QR, QMUdıń, KamAZ, Pedinstitut, TashMIdi, OzRIAQB (Ózbekstan Respublikası Ilimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstan bólimi) t.b.