Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish

11.3. Jismoniy tarbiya va sport sohasida tashkiliy-farmoyish berish usulining asosiy xususiyatlari va uni tarmoqlarda qo’llash

Tashkiliy-farmoyish berish faoliyatlari bir-biri bilan uzviy bog’liq bo’lgan jarayon hisoblanadi.

Tashkil qilish uchun barcha ish turlari va ularning bajarilish yo’llari ishlab chiqiladi. Ularni amalga oshirish uchun esa rasmiy ravishda ruxsat lozim bo’ladi. SHu sababdan bu faoliyatlarni tashkiliy-farmoyish deb yuritiladi, Shu o’rinda misol tariqasida universiada, spartakiada, festivallarni uyushtirish va o’tkazish tartib-qoidalarini /nizom/ keltirish mumkin. ya’ni ishlab chiqilgan Nizomlar muhokama qilinib, u qaror asosida tasdiqlanadi va uning tashkiliy ko’mitasi, o’tkazish muddati qatnashchilar, moliyaviy-xo’jalik harajatlari manbalari va hokazolar buyruq /farmoyish/ orqali rasmiylashtiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Davlat jismoniy tarbiya va sport qumitasi va «O’zbekiston», «Dinamo», «Yoshlik», «Talaba» sport jamiyatlari boshqa mas’ul tashkilotlar va ularning quyi tarmoqlarida faoliyat yuritishda xilma-xil ish usullari qo’llaniladi, ularga; tashkiliy, iqtisodiy, xuquqiy, g’oyaviy ta’sir ko’rsatuvchi va boshqa usullarni ko’rsatishning o’zi kifoya.
- tashkiliy usullarda farmoyish berish, yo’l-yo’riq ko’rsatish, texnik ta’minot va shunga o’xshash faoliyatlar qo’llaniladi.
- farmoyish berish usuli ishlarining bajarilishi kerak bo’lgan sub’ekt va ob’ektning xususiyati, hajmi va turlariga qarab qaror chiqarish, buyruq yoki topshiriqlar berish shaklida amalga oshiriladi. Bu usul tarkibida yana bir qator tashkiliy faoliyatlar mavjud.
- yo’l-yo’riq ko’rsatish usuli quyi tashkilotlarning vakillariga ishlarni tashkil qilish, hisobotlar tuzish va boshqa sohalarni o’rgatishda qo’llaniladi.
- texnik ta’minot usulida yangi sport asboblari, jihozlari va kiyimlarini takomillashtirish, zamonaviy sport inshootlarini qurish, sport mashg’ulotlarida texnik vositalardan foydalanish, boshqarish tizimlarini kompьyuterlashtirish kabi faoliyatlar amalga oshiriladi.
Ma’lumki, yuqorida qayd etilgan faoliyatlarni amal­ga oshirish ko’pincha majlislar, suhbatlar, telefon orqali va xatlar vositasida hal etiladi. Bu jarayonlarning aso­siy mazmunlari va shakllarini talabalar mukammal o’rganib olishlari kerak bo’ladi. Boshqarishning iqtisodiy usullarida rahbar xodimlar iqtisodiy bnlimlar, moliyaviy ish yuritish tartiblariga asosan xodimlarning shaxsiy va guruhiy manfaatlarini yuzaga chiqarish orqati ular­ni samarali ishlashlarini ta’minlandilar.
Boshqarishning huquqiy usullarida rahbar xodimlar va sportchilar qonunlar, nizomlar va kerakli me’yoriy aktlarni o’zlashtirib olishlari, xuquqiy bilimlardan xabardor bo’lishlari zarur.
G’oyaviy va ma’naviy ta’sir etuvchi usullarda rahbarlar respublikada kechayotgan siyosiy, madaniy va ijtimoiy o’zgarishlar va davlat rahbarlari talablariga rioya qilishlari lozim. Ma’naviy-ma’rnfiy va milliy xususiyatlarni yaxshi o’zlashtirgan holda muomala qilish va jamoalarda /komandalarda/ ta’lim-tarbiyaning yo’lga qo’yilishini kuzatib borish kerak.
Jamoalarda ish tajribalarini o’rganish va ularni keng yoyish, barcha ko’rsatkichlar bo’yicha g’oliblarni aniqlash maqsadida turli sinovlar, ko’riklar, musobaqalar o’tkaziladi. Bu ham o’z navbatida boshqarishning muhim usullaridan biridir.
Ta’kidlash lozimki, buyruqbozlik, farmoyish berish usullaridagi ba’zi holatlar qaysi jamiyat va tuzum bo’lmasin, o’zining kuchi va mohiyatlarini yo’qotmaydi. Bu holat sport tashkilotlari, jamiyatlari, hatto sport klublar, boshlang’ich jismoniy tarbiya jamoalarida ham doimiy ravishda qo’llanilishi mumkin. Bularga ba’zi bir misollar keltiriladi, ya’ni:

1. 
   Murabbiylarni ishga qabul qilish yoki bo’shatish haqida buyruq.
   
2. 
   Etakchi murabbiy, o’qituvchi, mas’ul xodim, sportchilarni moddiy jihatdan rag’batlantirish uchun buyruq.
   

3. 
   Sport unvonlari, darajalarini berish haqidagi buyruq /farmoyish/.
   
4. 
   «Alpomish» va «Barchinoy» maxsus testlari talablarini bajarganligini tasdiqlash, guvohnoma berish, nishonlar bilan taqdirlash haqida buyruq va hokazolar.
   

Umumta’lim maktablari, o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlari rahbarlari, ishlab chiqarish mehnat jamoalari va turli muassasalarning rahbarlari musobaqalarni o’tkazish, ularning yakunlarini tasdiqlash lozim bo’lgan xodimlar yoki qatnashchilarni taqdirlash va boshqa sohalar bo’yicha buyruq berishlari mumkin. Bunday jihatlar amalda keng qo’llanib kelinmoqda.