Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish

XIII. BOSHQARISHNING HUQUQIY ASOSLARI

O’zbekiston Respublikasi mustaqillik taraqkiyoti yuliga kirgach, milliy davlatchilik an’anatariga, qadriyatlariga mos keluvchi boshqaruvchilik faoliyati tizimini barpo etishni eng muhim amaliy masalalardan biri deb hisobladi.

Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, ma’muriy-buyruqbozlik tizimi sharoitida boshqaruvchilik faoliyati byurokratlarcha markazlashuv, nomenklatura, o’z-o’ziga xizmat qilish, shaxeiy manfaatni ustun qo’yish, demokratiyani tan olmaslik, buyruqbozlik, rasmiyatchilik, konservatizm tamoyillariga asoslangai bo’lsa, bozor iqtieodiyoti sha­roitida demokratiya, iqtisodiy munosabatlarni demokratlashtirish, yuksak ma’naviyat, milliy hafsizlikni ta’minlash tamoyillariga asoslanadi.
Boshqarishning huquqiy asoslari deganda ijtimoiy munosabatlarda yuridik, qonuniy ta’sir o’tkazish jarayo­nida qo’llaniladigan huquqiy me’yorlar majmui tushuniladi.
Hukukiy me’yorlar davlat tomonidan belgilanadi. Agar huquqiy me’yorlarni jamoat tashkiloti chiqarsa, u davlat tomonidan tasdiklanadi.
Bu borada jamiyatimizni sog’lomlashtirish uchun xiz­mat qiladigan jismoniy tarbiya va sport sohasidagi bosh-qaruvchilik faoliyatining huquqiy bilimlari adohida o’rin tutadi.
O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni boshqarishda huquqiy va me’yoriy aktlarni ikki guruhga ajratib o’rganish va hayotda qo’llash amalga oshirilmoqda. Ular:

1. 
   Davlat tomonidan belgilangan xuquqiy hujjatlar Uzbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, jismoniy tar­biya va sport sohasidagi farmonlar, qarorlar va hokazolar.
   
2. 
   Sport tashkilotlari va ularning quyi tarmoqlarida qo’llanuvchi huquqiy-me’yoriy aktlar nizomlar, qarorlar, rejalar, musobaqalarning qoidalari, sport unvonlari. darajalar, sport klassifikasiyasi va hokazolar.
   

O’zbekiston Respublikasi mustaqilligi boshqa sohalardagi kabi jismoniy tarbiya harakatiga ham ko’pgina qrnuniy huquqlar, imtiyozlar berdi, Umuman jismoniy tarbiya, sport va sayohat jarayonlarida xizmat qiluvchi xo-dimlar, jamoatchi faollar daatatni idora qilish haqidagi huquqiy bilimlarga ega bo’lishlari shartdir. CHunki jis­moniy tarbiya harakati respublikadagi yuzdan ortiq ishlab chiqarish tarmoqlari, muassasalari, tashkilotlari, o’quv yurtlari, yangidan tashkil qilingan konsernlar, assosiaiiyalar va boshqa nufuzli tarmoqlar faoliyati bi­lan chambarchas bog’langan. Bu esa jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish, ayniqsa, moliyaviy, xo’jalik faoliyatlarini qonun asosida boshqarishda zarurdir.
Huquqiy bilimlarga ega bo’lgan yoki boshqarishning qonun-qoidalarini yaxshi o’zlashtirgan jismoniy tarbiya xodimlari ishlab chiqarish korxonalari, turli muassasalar va tashkilotlarning rahbarlari bilan munozara qilish, jiddiy masalalarni hal etish va barcha faoliyatlarni boshqarishda qiyinchiliklarga duch kelmaydi.
Boshqarishning huquqiy vositalari deganda ijtimoiy munosabatlarga yuridik, qonuniy ta’sir o’tkazish jarayonida qo’llaniladigan huquqiy normalar majmui tushuniladi.
Huquqiy normalar davlat (turli tashkilotlar orkali) yoki jamoat tashkilotlari tomonidan chiqariladi va tasdiqlanadi.
Huquqiy normalar turli qonuniy hujjatlar, nizom­lar, buyruqlar, farmoyishlar va hakazolar shakliga ega bo’ladi. Boshqarish amaliyotida teng huqukli boshqaruv sub’ektlari o’rtasida vujudga keladigan munosabatlar bo’ladi. Bunday hollarda huquqiy muvofiklashtiruvchi (koordinasion) yoki kelishtiruvchi hujjatlar chiqariladi.
Teng huqukli tomonlarning xo’jalik sohasidagi o’zaro aloqalari xo’jalik shartnomalarini tuzish yo’li bilan tartibga solib turiladi.
Huquqiy normalar muayan sanksiyalarni nazarda tutadi. Qo’llaniladigan ta’sir choralarining xarakteriga qarab, ular moddiy, intizomiy, jinoiy-huquqiy sanksiyalarga bo’linadi.