Jismoniy shaxslar

 
 
7.1. Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig„ining
to„lovchilari, soliq obyekti va bazasi 
Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‗i 1993 yil 6 mayda 
qabul qilingan O‗zbekiston Respublikasining ―Yer solig‗i to‗g‗risida‖-
gi Qonuni bilan 1994 yildan boshlab joriy etilgan. Jismoniy shaxslar-
dan olinadigan yer solig‗i mahalliy soliqlar tarkibiga kirib, mahalliy 
byudjetga yo‗naltiriladi. U iqtisodiy mohiyatiga ko‗ra to‗g‗ri soliq 
hisoblanib, bozor iqtisodiyoti amal qilayotgan mamlakatlarga xos soliq 
turi hisoblanadi. Hozirgi kunda jismoniy shaxslardan olinadigan yer 
solig‗ining davlat byudjeti daromadlaridagi salmog‗i past bo‗lishiga 
qaramasdan ushbu soliq soliq tizimida o‗z o‗rniga egadir. Yer solig‗i 
davlatga daromad taminlash funksiyasi bilan birga daromad va mulk 
taqsimotidagi nomutanosiblikni yo‗qotishda muhim vosita bo‗lib 
xizmat qiladi. Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‗ining davlat 
byudjeti daromadlaridagi salmog‗ini quyida keltirilayotgan diagramma 
ma‘lumotlarida ham ko‗rish mumkin: 
 
7.1-rasm.
 Jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig„ining davlat byudjeti 
daromadlaridagi salmog„i dinamikasi
25
 
25
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining 2003-2017 yillar-
dagi ―O‗zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko‗rsatkichlari prognozi va 
Davlat byyyudjeti parametrlari to‗g‗risida»gi qarorlari asosida tayyorlangan. 

---

237 
Diagramma ma‘lumotlaridan ko‗rinib turibdiki, jismoniy 
shaxslardan olinadigan yer solig‗ining davlat byudjeti daromadlaridagi 
salmog‗i o‗sish tendensiyasiga egadir. Uning ulushi 2004-2006 yillarda 
0.6 foizni, 2008 yilda 0.7 foizni, 2010 yilda 0.6 foizni, 2012 yilda esa 
0.8 foizni tashkil etgan. 2018 yilda soliqning tushum ko‗rsatkichi 1.2 
foiz bo‗lmoqda. Bundan ko‗rinadiki, jismoniy shaxslardan olinadigan 
yer solig‗ining salmog‗i 2018 yilda 2004 yilga nisbatan 0.6 foizli 
punktga oshgan. Bu holatni soliq stavkalarining oshirilishi hamda soliq 
to‗lovchilar sonining ortishi bilan izohlash mumkin. 
Soliq kodeksining 287-moddasiga muvofiq mulk huquqi, egalik 
qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi asosida yer 
uchastkalariga ega bo‗lgan jismoniy shaxslar, shuningdek yuridik 
shaxs tashkil etgan va tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon 
xo‗jaliklari yer solig‗ini to‗lovchilar bo‗lib hisoblanishadi. 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Qoraqalpog‗iston 
Respublikasi Vazirlar Kengashi, mahalliy davlat hokimiyati organlari 
tomonidan ijaraga berilgan yer uchastkalari uchun to‗lanadigan ijara 
haqi yer solig‗iga tenglashtiriladi. Yer uchastkalarini ijaraga olgan 
jismoniy shaxslarga yer solig‗ini to‗lovchilar uchun belgilangan 
imtiyozlar, soliqni hisoblab chiqarish va soliqni to‗lash tartibi tatbiq 
etiladi. 
Uy-joy, yashash uchun mo‗ljallanmagan imorat va inshootlar 
meros bo‗yicha o‗tishi bilan birgalikda mulk huquqi, egalik qilish 
huquqi va foydalanish huquqi o‗tgan yer uchastkalari uchun yer solig‗i 
meros qoldiruvchining soliq majburiyatlari hisobga olingan holda 
merosxo‗rlardan undiriladi. 
Jismoniy shaxslarning quyidagi yer uchastkalari soliq solinadigan 
obyekt hisoblanadi: 

dehqon xo‗jaligini yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan 
umrbod egalik qilishga berilgan yer uchastkalari; 

yakka tartibda uy-joy qurilishi uchun meros qilib qoldiriladigan 
umrbod egalik qilishga berilgan yer uchastkalari; 

jamoa bog‗dorchiligi, uzumchiligi va polizchiligini yuritish 
uchun berilgan, shuningdek yakka tartibdagi garajlar egallagan yer 
uchastkalari; 

xizmat yuzasidan qonun hujjatlariga muvofiq berilgan chek 
yerlar; 

---

238 

meros bo‗yicha, hadya qilinishi yoki olinishi natijasida uy-joy va 
imoratlar bilan birgalikda mulk huquqi, egalik qilish va foydalanish 
huquqi ham o‗tgan yer uchastkalari; 

qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mulk qilib olingan yer 
uchastkalari; 

tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun doimiy foydalanishga 
yoki ijaraga berilgan yer uchastkalari. 
Ko‗p kvartirali uylar egallagan yer uchastkalari soliq solish obyekti 
bo‗lmaydi 
(tadbirkorlik 
faoliyatini 
yuritish 
uchun 
doimiy 
foydalanishga yoki ijaraga berilgan yer uchastkalari bundan mustasno). 
Soliq kodeksining 289-moddasiga muvofiq ko‗chmas mulkka 
bo‗lgan huquqlarni davlat ro‗yxatidan o‗tkazishni amalga oshiruvchi 
organning yer uchastkalarining maydoniga doir ma‘lumotlari soliq 
solinadigan baza bo‗lib hisoblanadi. 
Jamoa bog‗dorchiligi, uzumchiligi va polizchiligini yuritish uchun 
fuqarolarga berilgan, shuningdek yakka tartibdagi garajlar egallagan 
yer uchastkalarining maydonlari bo‗yicha soliq solinadigan baza ushbu 
yer uchastkalarini bergan tashkilotlar boshqaruv organlarining 
ma‘lumotlari bo‗yicha aniqlanadi.
Xizmat yuzasidan berilgan chek yerlarning maydonlari bo‗yicha 
soliq solinadigan baza o‗z xodimlariga yer uchastkalari bergan 
korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ma‘lumotlari bo‗yicha 
aniqlanadi.