Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Chidamlilikni tarbiyalashda yuklamini kriteriyasi va komponentlari muxim axamiyat kasb etadi. Chidamlilik 
mashu-lotlar davomida sportchini bir oz bo‘lsada charchashni xis qilishi orqali rivojlanishiga eotibor bersak 
yuklamadan so‘ng tiklanish juda oz vaqt ichida sodir bo‘lsa chidamlilikni rivojlanmasligi maolum bo‘ladi. Ish xajmi 
katta bo‘lib charchoq xis qilish bilan bajarilsa organizm yuklamaga moslasha boshlaydi va qator mashulotlardan so‘ng 
chidamlilikni ortib borayotganligi ko‘zga tashlanadi. Moslashuv organizmdagi o‘zga-rishlar darajasi, yuklamaga javob 
reaksiyasi xarakteri, uni ko‘lami yo‘nalishi orqali sodir bo‘ladi. Xar xil tipdagi nagruzkada charchoq bir xil bo‘lmaydi. 
Siklik mashqlarni bajarishda chidamlilik uchun yukla-maning to‘la tavsifini quyidagi besh komponentda 
ko‘rishimiz mumkin; 
1) mashqni absolyut intensivligi (xarakatlanish tezligi);
2) mashqni davomiyligi (uzunligi); 
3) dam olish intervalining katta kichikligi; 
4) dam olishning xarakteri (aktiv yoki passiv); 
5) mashqni takrorlashlar (qaytarishlar) soni; 

---

Bu komponentlarni bir-biri bilan o‘zaro uzviy olib borish orqali berilgan yuklama organizmning faqat javob 
reaksiyasi ko‘lamigagina emas, xatto uning sifati xususiyatini xam turlicha bo‘lishiga olib kelishi amaliyotda 
isbotlandi. Yuqorida qayd qilingan komponentlarni taosirini siklik mashqlar misolida ko‘rib chiqamiz: 
1. Mashqni absolyut intensivligi faoliyatni energiya bilan taominlash xarakteriga to‘ridan-to‘ri taosir qiladi. 
Xarakatlanishning tezligini pastligida katta energiya sarf-lanmaydi. Sportchini organizmini kislorodga talabining 
ko‘lami uni aerob imkoniyatlaridan oz. Bunda kislorodga bo‘lgan joriy talab, agarda, ishni boshlanishida nafas 
jarayoni yetarli darajada yo‘lga qo‘yilib ulgurmagan payitdagi kislorodga muxtojlikni ko‘p emasligini xisobga 
olmasak, sarflanayot-ganini o‘rnini qoplamaydi va ish xaqiqiy turun xolatdagi sharoitda bajariladi. Bunday tezlik