Jismoniy tarbiya va sport marketing korxonalarida tovar bozorini tadqiq qilish

16.2. Tovarning hayotiy davri va bosqichlari
Tovarning hayotiy davri - tovarning bozorda paydo bolgan davridan boshlab, to uning sotilmay qolishigacha bolgan vaqt oraligidir. Tovarning hayotiy davri kontseptsiyasi har qanday tovar qanchalik darajada mukammal bolmasin, bu tovar bozordan ertami-kech undan ham mukammalroq tovar tomonidan siqib chiqarilishiga asoslanadi. Amaliy faoliyatda tovar hayotiy davrining diapazoni ancha keng bolib, u bir kunlik tovardan bozorda oz ornini uzoq vaqt davomida saqlab qoluvchi tovargacha bolishi mumkin.
Tovarning hayotiy davri kontseptsiyasi ilk bor amerikalik marketolog T.Levitt tomonidan 1965 yilda tariflangan edi. Ushbu nazariyaning mohiyati shundan iboratki, tovar oziga xos tirik organizm kabi hayotiy davrini otaydi. Ma'lumki, tirik organizm rivojlanish, keyin tugilish, songra etuklik, qarilik bosqichlarini otib, olim bilan oz yashash davrini tugatadi. Shunga oxshash qiyoslasak, tovar hayotiy davri jarayonida ishlab chiqarish, bozorga chiqish, osish, etuklik va chiqish kabi bosqichlarni otaydi.
Tovarning tipik hayotiy davri 30-chizmada berigan:
Tadqiqotlar va tovarni ishlash bosqichi. Tovarning hayoti uning mahsulot sifatida shakllanishidan ancha oldin - goyalar, ishlanmalar korinishida boshlanadi. Yuqorida keltirilgan chizmada bu bosqichga tartib raqami qoyilmagan, chunki hali tovarning ozi mavjud emas. Bu bosqichda tadqiqotchilar marketing yordamida iste'molchining mazkur mahsulotga muhtojligini, potentsial iste'molchilar kimlar bolishini va goyani amalga oshirishda qanday bozorni moljallash mumkinligini atroflicha organadilar. Korxona uchun tovarni yaratishning mazkur bosqichi - bu faqat xarajat va kelajakda kutiladigan daromadlardir. Bu erda marketingning vazifasi potentsial iste'molchilarga yangi goya asosida yaratilajak tovar ular uchun qanday foyda keltirishini tushuntirib berishdan iboratdir.
Bozorga chiqish bosqichi. Bu bosqich tovarni tarqatish va uning bozorga kelib tushishi bilan boshlanadi. Bu bosqichda sotishning asta-sekin osishi kuzatilsada, tovarni tarqatish xarajatlari kopligi tufayli foyda hali hosil bolmaydi. Bu erda marketingning maqsadi aniq, ya'ni yangi tovar uchun bozorni yaratishdan iboratdir (ayniqsa, agar bu mutloq yangi tovar va unga extiyoj hali bozorda namoyon bolmasa). Bu bosqichda raqobatchilar deyarlik yoq yoki ular juda kam sonni tashkil etadi. Bu bosqichda iste'molchilar deyarlik novatorlar bolganligi uchun, dastlab reklama aynan shularga moljallangan bolishi kerak. Bu bosqichda marketingning asosiy vazifasi birlamchi talabni tez shakllantirish va potentsial xaridorlarni haqiqiy xaridorlarga aylantirishdan iboratdir. Shuningdek, bu bosqichda sotishni ragbatlantirish, reklamani tashkil etish va tovarni taqsimlashning ishonchli kanallarini shakllantirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Osish bosqichi. Agar yangi tovar bozorning talabini qoniqtirsa, u holda tovarni sotish katta darajada ortadi. Chunki, yangi tovarlarni takroran xarid qilayotgan faol xaridorlarga kop sonli boshqa xaridorlar qoshiladi.
Bu bosqichda tovar ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish hisobiga tovar sifatining barqarorligiga erishiladi. Bu bosqichda korxona ancha foyda olishga kirishadi, bu foyda osib boradi va ushbu bosqichning oxiriga kelib eng yuqori korsatkichga etadi. Korxona bu bosqichning uzoqroq davom etishidan manfaatdor, shuning uchun ham u butun harakatlarini sotish hajmining osishiga qaratishi kerak boladi. Bu erda marketingning asosiy vazifasi tovar sifatini oshirish, bozorning yangi segmentlarini ozlashtirish, mazkur tovarni sotishning qamrab olinmagan kanallarini topish, iste'molchilarni tovarlar xususiyatlarining afzalligi haqida ishonarli reklama ishlarini tashkil etish kabi tadbirlarni amalga oshirishdan iborat hisoblanadi.