Jizzax politexnika instituti "tasdiqlayman"

Quyosh energiyasi resursini baxolash
Ma’lumki, quyosh energiyasidan asosan kam quvvatli komunal-maishiy issiq 
suv bilan ta’minlash va isitgichdan foydalaniladi. Dunyo bo‘yicha kam quvvatli 

---

issiqlik ishlab chiqarish yaqin istiqbolda 5*10
6
Gkal.ni tashkil etadi. Fitoelektrik 
qurilmalar umumjahon yig‘indi quvvatni 500 MVt.ga teng. 
Gelioqurilmalarni ommaviy ishlatilishdan to‘sib turuvchi asosiy sabab uning 
solishtirma bahosining balandligi -1500-3000 AQSH dollari m
3
/sutkasiga, bahosini 
qoplanish muddati ham katta, eng umumiy holda gelioqurilmalari bahosi qoplanishini 
quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
T=S
c
/(QC
T
), (3.1) 
Bu erda S
c
– gelioqurilma solishtirma baxosi, so‘m/m
2
Q-gelioqurilma tomidan ishlab chiqilgan yillik issiqlik miqdori Gkal/m
2
; 
C
T
– an’anaviy energiya manbasi issiqlik bahosi, sum/b kal. 
Qo‘shimcha issiqliksiz issiq suv bilan ta’minlash gelioqurilmasi energetik 
qoplanishi muddatini aniqlash formulasi:
n
Q
Э
m
Э
m
Тэ
r
у
y
r
r
2
,
1
]
)
(
)
(
[




(3.2) 
Bu erda 

r
r
Э
m
)
(
,

)
(
у
y
Э
m
-gelioqurilma jihozlari quyosh kollektorlari va 
yordamchi konstruksiyalari materiallari energiya sig‘imi va vazni yig‘indisi 
summalari; 
Qr – bir yil mobaynida gelioqurilma tomonidan ishlab chiqarilgan issiqlik 
miqdori 
n –undan foydalanish hisobiy muddati. 
1,2 koeffitsenti gelioqurilma montaj qilinishidagi energiya sarflarini hisobga 
oladi. 
Qobirg‘a konstruksiyalari, issiqlik yutuvchi toshli va issiqlik himoyasi bilan 
farqlanadigan 3 ta qurilma energetik qoplanishi muddati:
- latun quvurli issiqlik yutuvchi panel po‘lat issiqlik himoya, energiyalanish va 
DVPli to‘sinli qurilmani energiya qoplanishi muddati -1,04 yil;
- xuddi shuning o‘zi alyuminili issiqlik yutuvchi qovurg‘ali, po‘lat varaqli 
qurilma energiya qoplanish muddati -1,16 yil; 
Olingan 
ma’lumotlardan 
ko‘rinib 
turibdiki, 
kollektorning 
birinchi 
konstruksiyasi energiya qoplanish muddati –kichik ikkinchi konstruksiya uchun –
katta bu hol alyuminiyning baland energosig‘imi bilan bog‘liq. Hisoblar natijasi, 
shuningdek, gelioqurilmalarni issiqlik bilan ta’minlash an’anaviy manbalar bilan 
faqat narx-navo ko‘rsatkichi solishtirish obektiv bo‘lmasligini ko‘rsatadi. 
Gelioqurilmalar bahosi qoplanishi muddatini qisqartirishining asosiy 
yo‘nalishi quyosh kollektorlari narxini arzonlashtirilishidir.
Ma’lumki, quyosh kollektori ikkita issiqlik himoyaga ega; issiqlik yutuvchi 
panel ustida shaffof va uning tagida oddiy himoya. Keyingisi uchun hisobiy, sinov va 
iqtisodiy ko‘rsatkichlar tahlili o‘tkazildi.
Quyosh kollektori issiqlik himoyasi iqtisodiy jihatdan me’yoriy issiqlik 
texnikasi, mustaqillik va iqtisodiy me’yorlar talablariga belgilangan qoplanish 
muddatida javob berilishini ta’minlashi lozim.
Issiqlik himoya materialiga qarab, uning termik qarshiligi himoya yaxlit 
qatlami qalinligi va issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti bilan aniqlanadi. 20-100 mm 
qalinlikdagi xavo bo‘shliqlari ishlatilganda belgilovchi ahamiyatga nurlanish orqali 

---

issiqlik uzatishiga ega bo‘ladi. Himoya qatlami 100 mm bo‘lgan penopolizretan 
termik qarshiligi 2,86 (m
o
S/Vt). ga teng. SHunday qilib penopolizretan
issiqlik 
yutuvchi xossalari 3,7 barobar baland bo‘ladi. 
Tashqi to‘siq issiqlik himoya termik qarshiligi materialga bog‘liq emas, asosan 
tashqi havo tezligi bilan belgilanadigan konveksiya issiqlik uzatishi bilan bog‘liq. 
Quyosh kollektorining asosiy tavsifi kollektor issiqlik yo‘qotishi umumiy 
koeffitsenti ko‘paytmasidan iborat. Bir qavat shaffof himoyali, qora issiqlik yutuvchi 
qoplamali kollektor uchun shamolning nolli tezligi FU
L
≤5,8 Vt/(m
2o
S) da aniqlash 
xatoligi ±10% yoki ±Vt/(m
2o
S). 
Issiqlik himoya turli konstruksiyalarini quyosh kollektorlari sinaganda, 
quyidagi tafsiflarga ega bo‘lgan:
- latun quvirli, alyuminiyli qovurg‘ali issiqlik yutuvchi panel, kollektor FIK va 
yutuvchi panel samaradorligi ko‘paytmasi -0,72; 
- qalinligi 4mm bo‘lgan bir qavat deraza shishasi;
- issiqlik himoya PS 1-100 varaqli polistiral peneplast 50mm qalinlikdagi 
polietilen devorda;
- kollektor issiqlik yo‘qotilishi umumiy koeffitsentini shamol nolli tezligi 
yutuvchi panel samaradorlik koeffitsenti ko‘paytmasi
5,8 Vt/(m
2o
S); ga teng; 
- 944x912x110 mm o‘lchamli po‘lat korpus.
Atrof muhit harorati 14 dan 22
0 
S gacha bo‘lgan laboratoriyada sinov 
o‘tkazilgan, kollektordagi suv harakati 60
0
S, suv sarfi 23,4 l/soat, kollektor og‘ish 
burchagi 45
0
. Tajribalar GOST sxema va usuli bo‘yicha o‘tkazildi. Sinalayotgan 
kollektorlar issiqlik himoya konstruksiyalari bilan farqlangan:
- shtatli; 
- issiqlik himoyasiz;
- bitta parda devorli Pergamin quti; 
- ikkita parda devorli Pergalin quti; 
- kollektor bo‘shlig‘idagi qurilmalar 
- pergalin quti bo‘shlig‘idagi qurilmalar 
Bunda olingan ayrim natijalar 3,5 – jadvalda keltirilgan. 
3,5-jadval
N 
t/r 
Issiqlik himoya 
turi 
Yo‘qotishlarni 
umumiy 
koeffitsenti va 
samaradorlik 
koeffitsentiga 
ko‘paytmasi, FU
L
, 
Vt(m
2o
S) 
O‘rtacha 
qiymat FU
L
, 
Vt(m
2o
S) 
SHtatli 
kollektor ot 
FU
L
, dan 
foizda 
GOST 
bo‘yicha 
FU
L
dan 
foizda 
1.
Shtatli 
4,7-5,8 
5,25 
100 
91 
2.
Issiqlik 
6,6-7,5 
7,05 
134 
122 
3.
himoyasiz 
Pergalin quti 
5,7-6,7 
6,2 
118 
107 
4.
Bitta 
peregorodkali 
5,2-6,2 
5,7 
109 
98 

---

pergalin quti 
5.
Ikkita 
predgorotkali 
pergalin quti 
5,5-6,5 
6,0 
114 
103 
6.
Kallektor 
bo‘shlig‘idagi 
vkladish 
6,9-7,0 
7,0 
132 
121 
7.
Pergalinli quti 
bo‘shlig‘idagi 
vkladish 
5,5-6,4 
8,0 
114 
103 
Natijalar tahlili bo‘yicha ruxsat etilgan xatolik FU1. (±10%) 
chegrasida kollektorlar bo‘shlig‘idagi qo‘yilmalardan tashqari hamma issiqlik himoya 
konstruksiyalari bo‘ladi. 
Umumiy holda kollektor issiqlik himoya solishtirma bahosi issiqlik 
energiyasi bahosiga teng bo‘lishi yoki bu bahodan past bo‘lishi kerak; berilgan 
issiqlik himoyadan ma’lum foydalanish muddatida yo‘qotiladigan isiqlik energiyasi:
2
)
(


T
T
в
ж
u
I
C
T
n
t
t
C







(3.3) 
Bu erda Su – issiqlik ximoyasi, sum/m
2
; 
λ – issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti, Vt/(m
2o
S); 
t
j
–kollektordagi suyuqlik o‘rtacha harorati, 
o
S 
t
v
– kollektor ishlatilishi ma’suli davomida havoning o‘rtacha harorati, 
o
S; 
n – kollektorni mavsum davomida ishlatilish muddati, soat/yil; 
T – kollektorlar to‘liq bahosi qoplanadigan yillar soni; 
C
m
– an’anaviy manba’lardan olinadigan issiqlik energiyasi bahosi, gelioqurilma 
tomonidan qoplanadigani, sum/Vt; 
I
m
– issiqlik energiyasi bahosini qoplanadigan muddati chegarasida o‘zgarish 
koeffitsenti. 
(3.3) formula hisobi natijasi shuni ko‘rsatadiki, qalinligi 0,05 m 
penopoliuratanli issiqlik himoyali va havo qatlami t
c
=30
0
S, t
v
=15
o
C, n=2160 ch/god, 
T=10 let, S
m
=0,2∙10
3
cum/Vt, I
m
=7,07 (birligi yil inqiroz ehtimoli 30% va 
keyinchalik o‘rtacha yiliga 10%) bo‘lgan bir xil unumdorlikka ega bo‘lgan kollektorli 
konstruksiya bahosi 4-5 martaga qisqarishi mumkin.