Joba kirisiw. Filosofiyada bolmis kategoriyasi Bolmistin` tu`rleri ha`m formasi. Materiya filosofiyasinin` ha`m ta`biyattaniwdin` kategoriyasi sipatinda. Ha`zirgi filosofiyaliq kontseptsiyalarda ta`biyat mashqalasi

Materiya filosofiyasinin` ha`m ta`biyattaniwdin` kategoriyasi sipatinda
Adamzattin`, ma`deniyattin` tillik yadi ob`ektiv o`mir su`riwshi esteliklerdin` (jazba, son` ala seslik) ha`m bul tilde so`ylewshi ha`m jaziwshi ko`p g`ana konkret adamlardin` aktual yadinin` quramali birligi. Usilardin` arqasinda til tutasliq sipatinda bayiydi, o`zgeredi, saqlanadi, demek jasaydi.
Materialistlik ko`z-qaras da`stu`rine ilayiq bolmistin` ko`p-tu`rliligi olardin` materialliq birligi ko`z-qarasinan qaraladi. Sana substantsiya emes, al materiyanin` qa`siyeti, ondada onin` sho`lkemlesiwinin` joqarg`i formasina ta`n. Strukturaliq ha`reket, ken`islik ha`m waqit materiyanin` atributivlik minezlemesi boladi.
Materiya «materialliq zat», «atomlar», «promateriya» tu`siniklerine salistirg`anda ha`m ken`irek, uliwmaliraq, bolmistin` ob`ektiv real` formasin sa`wlelendiriwshi en` uliwma tu`sinik. Shininda da uliwma materiya - bul abstraktsiya. Aqiri, olarda uliwma materiya emes, materiyanin` konkret ko`rinisleri ushiraydi.
Materiyanin` filosofiyaliq tu`sinigi pu`tkil predmetlik, materialliq haqiyqatliqti o`z ishine aladi, g`alaba (universalliq) belgilerge iye ha`m pu`tkil ob`ektiv realliqti an`latadi. Materiyanin` filosofiyaliq ta`liymati tiykarg`i u`sh momentke iye, birinshiden, materiya tu`sinigi filosofiyaliq kategoriya, ekinshiden, bul kategoriya ob`ektiv realliqti, materialliq qubilisti an`latadi, u`shinshiden, materiyani tanip biliwdin` mu`mkinliligi.
Materiya o`zinin` barlig`in o`zinin` esapsiz qa`siyetleri arqali a`melge asiradi. Ha`r qiyli ilimler bul o`zgesheliklerdi izertleydi. Ta`biyat taniw ha`m konkret ilimler materiyanin` anaw ya minaw konkret qa`siyetin u`yretedi. Materiyanin` en` uliwma qa`siyetlerin filosofiya ilimi u`yretedi. Materiyani adamnin` tanip biliwi, a`lbette, onin` qa`siyetlerin u`yreniwden baslanadi. Bul ushin a`trapimizda qorshap turg`an materialliq ob`ektlerdin` du`zilisin ha`m qa`siyetlerin biliwimiz kerek. Ha`reket, bir jag`inan, materialliq qubilislardin` uyimlastiriwshi elementler ha`m qubilislar ortasindag`i baylanislardin` na`tiyjesi sipatinda, basqa tamannan olarda ko`ringen o`zgerisler sipatinda boladi. Ha`rekettin` bir-birinen pariq qilatug`in birqansha formalari bar. Ha`reket formalarin klassifikatsiyalawda to`mendegi qa`delerge su`yeniledi.
1) ha`reket formalari bir-biri menen sapa jag`inan pariq qilip, olardin` ha`r biri materiyanin` sho`lkemlesiw du`zilme da`rejelerinin` basqishinda payda boladi.
2) ha`reket formalari bir-birinen kelip shig`iw (genetikaliq) jag`inan ha`m baylang`an, yag`niy ha`rekettin` quramaliraq formalari onin` a`piwayi formalarinan kelip shiqqan.

3) ha`rekettin` joqari formalari sostavinda to`men da`rejedegi ha`reket formalari qatnasadi, yag`niy ha`rekettin` to`mengi formalari onin` joqarg`i formalarina ha`m mina`sipdur, biraq ha`rekettin` joqarg`i formasi o`zinen keyingi formadag`i ha`reketke mina`sip emes. Usi qa`delerge ilayiq ha`rekettin` birneshe formasin ajiratip ko`rsetiw mu`mkin. Olar to`mendegiler: mexanikaliq ha`reket, issiliq, jaqtiliq, agregat halatlarinin` bir-birine o`tiwi ha`m organikaliq o`mir.

Bularg`a ja`miyetlik ha`reketti qossaq, to`mendegi ha`reket formalari hasil boladi.
1) mexanikaliq ha`reket (qubilislardin` ken`isliktegi jiljiwi).
2) fizikaliq ha`reket (issiliq, jaqtiliq, elektr, magnetizm).
3) ximiyaliq ha`reket (ximiyaliq birigiw ya buziliw, agregat halatlarinin` bir-birine o`tiwi).
4) biologiyaliq ha`reket (organikaliq turmis).
5) ja`miyetlik ha`reket.
Ken`islik ha`m waqit materiyanin` tiykarg`i jasaw formalarinan bolip, ob`ektiv realliqtag`i qubilislar ha`m olardi payda etiwshi eleentlerdin` o`z-ara jaylasiw ta`rtibi, ko`lemi ha`m olar menen baylanisli bolg`an ha`diyselerdin` dawamlilig`in sa`wlelendiredi. Ha`reketleniwshi materiya ken`islik ha`m waqitta o`zinin` tu`rli formlarin payda ete aladi.
Filosofiya teoriyaliq du`n`yag`a ko`z-qaras bolg`anliqtan logikaliq sistemalasqan du`n`yag`a ko`zqaras boladi. Basqasha aytqanda, ol du`n`yag`a, adamg`a ko`z-qaraslardin` a`piwayi jiyindisi emes, al ratsionalliq-logikaliq usil menen qurilg`an kategoriyalardin` sistemasi. Sonday-aq filosofiya teoriyalastiriwdin` en` joqarg`i, shekli usili. Bul minalardan ko`rinedi.
Birinshiden, filosofiyanin` predmetinin` o`zinin` ken`ligi menen baylanisli. Bilimlerdin` birde-bir tarawi, ya bolmistin` sferasi filosofiyanin` predmetlik oblastina baylanisli aspektlerge iye emes. Sonin` ushin ha`m ta`biyattaniwdin`, siyasattin`, huqiqtin` h. t. b filosofiyaliq problemalari tuwrali aytamiz.
Ekinshiden, ha`r tu`rli qubilislar ha`m protsessler filosofiyada ju`da` joqari uliwma da`rejedegi sipatlawg`a ha`m tu`sindiriwge iye. Filosofiyani ha`mme na`rse emes, al en` aldi menen uliwmaliq, universalliq qiziqtiradi. U`shinshiden, filosofiya bir na`rseni izertlep qoymaydi, sonin` menen birge buni izertlewdin` sha`riyatlarin, jolin filosofiyanin` predmeti ete aladi. Filosofiya biliwdin` ha`m praktikanin` universalliq printsiplerin izertley otirip, g`alaba metod ha`m metodologiyada bola aladi. A`dette a`debiyatta jeke ilimiy, uliwma a`meliy ha`m g`alaba metodlar dep bo`liw bar. Son`g`isina filosofiyani, filosofiyaliq metodti kirgizedi.