Joba kirisiw. Filosofiyada bolmis kategoriyasi Bolmistin` tu`rleri ha`m formasi. Materiya filosofiyasinin` ha`m ta`biyattaniwdin` kategoriyasi sipatinda. Ha`zirgi filosofiyaliq kontseptsiyalarda ta`biyat mashqalasi

Filosofiyada adam ma`selesi
Zat energiyanin` ha`m informatsiyanin` zapasin ha`rbir organizm qorshag`an ortadan aladi. Organizm bul resurslardi qayta islep shig`aradi, sapasi jaqtan joqari ta`rtipke tu`siredi. Organizmge onin` ishki du`zilisi ko`z-qarasinan qarasaq ha`m qarama-qarsiliqti ko`riw mu`mkin. Bir ta`repten ha`mme organizmlerge ta`n uliwma nizamlar, du`zilis ha`m ha`rbir organizm og`an xarakterli genlerdin` jiynag`i boyinsha unikal da`rejede.
Demek genler arqali qadag`alanatug`in bioximiyaliq protsesslerdin` spetsifikasi ha`m organizmnin` genetikaliq programmasinin` onin` o`mir su`riw sharayiti menen o`z-ara ta`siri menen belgilenetug`in du`zilis belgileri, iskerligi h. t. b boyinsha ayirilip turadi. Ha`rbir individualliq tirishilik tamamlanadi. Tirishilik ko`p g`ana variatsiyalardi payda etedi. Bul variatsiyalardin` tiykarg`i da`regi genler men`geriliwi a) gen, b) mutatsiya (baslisi) - genlerdin` o`zgerisi. Ko`p g`ana mutatsiyalar ziyanli. Degen menen mutatsiya tiykarinan o`mir su`riwge qa`liplesken jan`a tu`rler jasaydi.
Buring`i awqam tusinda ideologiya marksizm-leninizm boldi ha`m oni sanag`a engiziw balalar baqshasinan baslandi. Mektep, orta arnawli, joqari oqiw orinlari bul ideologiyani sanag`a endiretug`in sabaqliqlar, u`git- na`siyhatlar menen tolip ketti. Ma`mleketlik suverenitetke iye bolg`annan keyin O`zbekstanda ja`miyetlik o`mirdi demokratiyalandiriw dag`azalandi. Bul boyinsha marksistlik-leninlik ideologiyanin` monopoliyasinan waz keshiw birinshi plang`a shiqti. Sonday-aq ideologiyaliq vakuumnin` payda boliwi ha`m ta`a`jip emes. Bunday jag`dayda anarxo-ekstremistlik ha`m musilman fundamentalistlik ha`m basqa da bizge jat ideyalardin` enip ketiw qa`wpi boladi. Bul ja`miyetti ha`r tu`rli ideyaliq bag`darlardin` ag`iminda ketiwge ta`sir etiw mu`mkin. Bul tiykarda ja`miyette uliwma ideya tiykarinda birlestiriw ob`ektiv za`ru`rlikke aynaladi. Bul-milliy ideya boliwi tiyis ha`m ol milliy g`a`rezsizlik ideologiyasinin` payda boliwi ha`m qa`liplesiwi boldi. Milliy ideologiya Prezidentimizdin` aytqaninday-aq, ha`zir milletti, ja`miyetti, ma`mleketti birlestiretug`in bayraq.
Milliy ideologiyanin` waziypasi, birinshiden, milliy g`a`rezsizliktin` ma`nisin tiykarlaw ha`m adamlardin` sanasina jetkiziw. Ekinshiden, eldin` g`a`rezsizliginin` siyasat, ekonomika ha`m ruwxiy turmistag`i ma`nisin ha`m mazmunin aniqlaw. :shinshiden, bul protsesste respublika grajdanlarinin` konkret qatnasiw mu`mkinshiliklerin aniqlaw. Sonday-aq milliy g`a`rezsizlik ideologiyasi tiykarinda eldin` jaqin ha`m uzaqtag`i maqset ha`m perspektivalarin aniqlaw. Bunin` ha`mmesi soni ko`rsetedi, g`a`rezsizliktin` milliy ideologiyasi milliy o`zin-o`zi an`lawdin` qayta tikleniwine, tastiyiqlaniwi ha`m rawajlaniwina alip keldi. 13 Milliy o`zin-o`zi an`law- ha`r bir millettin` territoriyaliq birlik, til, xojaliq ju`rgiziw birligi, milliy xarakter h.t.b. tiykarinda qa`liplesetug`in tiykarg`i belgilerinin` biri.
Milliy o`zin-o`zi an`law jeke adam ushin onin` ma`lim bir milletke, onin` tariyxina, ma`deniyatina, traditsiyalarina, u`rp-a`detlerine tiyisliligin sanali tu`rde tu`siniwi. Milliy o`zin-o`zi an`law tariyxiy yad, bizin` ata-babalarimiz qaldirg`an ruwxiy bahaliqlardin` qaytadan tikleniwi, milliy bayramlardin`, da`stu`rlerdin` tikleniwi h.t.b. baylanisli. Sonday-aq milliy o`zin-o`zi an`law ha`r bir xaliqtin` ha`zirgi du`n`yadag`i o`z ornin biliwi menen de baylanisli. O`zbek xalqinin` milliy o`zin-o`zi an`lawi uliwma milliy o`zin-o`zi an`law menen ushlasadi. A`lbette, milliy ideologiya ja`miyettin` pu`tkil ruwxiy turmisin qamtiy almaydi. Ideologiya- bul anaw ya minaw partiyanin`, topardin`, ma`mlekettin` ma`plerin, a`sirese siyasiy ma`plerin sa`wlelendiretug`in ideyalardin` sistemasi bolip tabiladi. Mu`mkin, keleshekte bul waziypalar sheshiliwden basqa uliwma milliy ideyalar, ma`selen, materialliq abadanlasiw ideyasi ideologiyanin` elementine aynaladi. Xaliqtin` ruwxiylig`i ken` tu`sinik. Ruwxiyliq o`z ishine u`sh tiykarg`i baslamani- biliwlik, a`depikramliq ha`m estetikaliqti kirgizedi. Bug`an sa`ykes onin` filosofiya, a`dep-ikramliq (onin` ishinde diniy ha`m du`n`yawiy), ko`rkem o`nerlik sferalari bar.
(Duxovnost`, xudojestvennoe tvorchestvo, nravstvennost`// Voprosi filosofii. 1996. Q.2). Bulardin` ha`mmesi bir-biri menen baylanisqan. Biraq olardin` ju`regi, o`zegi - a`dep-ikramliq. Bul ma`selenin` bir ta`repi. Ekinshi aspekti bolsa ruwxiyliq aqil-oy, erkke iye adam tuwrali. Ruwxiy erkinlik adamdi haywanliq turmistan u`stin etedi. Ruwxiyliq bu`gingi tu`sindiriliwinde joqarg`i ruwxiy bahaliqlardin` birinshiligi sipatinda qabillanadi. Ruwxiyliqtin` tiykarg`i kategoriyalari: Shinliq, Jaqsiliq, Suliwliq. Al, ruwxiysizliq adamda joqarg`i maqset ha`m bahaliqlardin` joq boliwi sipatinda boldi. Ruwxiy bahaliqlar stixiyali payda bolmadi. Ol do`retiwshilik, maqsetke muwapiq, intellektualliq iskerliktin` na`tiyjesi. Tariyxiy jaqtan ruwxiyliq do`retiwshilerdin` e tipi qa`liplesken: biliwshi (oyshil, danishpan), dinshil (svyatoy), xudojnik (shayir, jaziwshi, kompozitor h.t.b.). Ha`r bir ja`miyet ushin onin` o`zine ta`n ruwxiy elitasi boladi. Bul elita ushin tek ka`sibiylik emes, al ruwxiy tan`lang`anliqtin` elementi ha`m tiyisli: hadalliq, haqiyqatliq, joqari a`dep-ikramliq. Ruwxiy bahaliqlar bilimlendiriw sistemasi arqali a`melge asiriladi. Qiyin, qarama - qarsiliqli sha`rayatlarda ha`m ruwxiy bahaliqlar menen siyispaytug`in jaramsiz qubilislar ko`rinis tawip otiradi.
Bul na`rse a`lbette ma`deniyattin`, ruwxiyliqtin` ekinshi plang`a o`tkenin an`latpaydi. Ga`p sonda, birinshiden, ma`mleketlik ta`rtipke tu`siriw arqali bazar qatnasiqlarin tsivilizatsiyaliq jolg`a saliw. Bazar qatnasiqlarina o`tiw bizin` jag`daylarimizda birden-bir maqset (samotsel`) emes, ol molshiliqqa iye ja`miyetke o`tiwdin` qurali. Bunday ja`miyetti quriw ha`m onin` o`mir su`riwi ushin bilimli, joqari kvalifikatsiyali adamlar kerek. Usinnan, ekinshiden, ruwxiybilimlendiriw reformalarinin` a`melge asiriliwindag`i juwapkershilik ma`mleketlik strukturanin` birinshilerin ju`klegen. Respublikada kadrlardi tayarlaw, orta ha`m joqarg`i bilim beriw sistemasin tu`pkilikli reformalaw baslandi. Ilim ha`m ma`deniyat sferasin, intellegentsiyani, intellektualliq ha`m do`retiwshilik miynettin` wa`killerin qollap-quwatlaw boyinsha u`lken jumislar alip barilmaqta. Ma`mleketlik suverenitetke erisiw menen O`zbekstan bir a`sirden ko`p sirtqi du`n`ya menen bo`liniwden qaldi.
O`z waqtinda, patsha kolonizatsiyasi tusinda, Qoqan xanlig`inin` orninda Tu`rkstan general-gubernatorlig`i ornadi. Buxara ha`m Xiywa xanliqlari protektoratlarg`a aynaldi. Olar sirtqi du`n`ya menen baylanistag`i o`zinsheliklerden ayrildi. Sovet da`wirinde xaliq araliq qatnaslarda prerogativa orayg`a tiyisli boldi. O`zbekstan paxtag`a qa`niygelesti. Paxtanin`, altin ha`m basqa da ren`li metallardin` eksporti respublikanin` erkinen biyg`a`rez a`melge asirildi. Ga`rezsizlikti dag`azalaw menen O`zbekstan respublikasi xaliqaraliq qatnaslardin` toliq huqiqli sub`ekti. Respublikada 88 sirt eldin` akkreditatsiyalang`an wa`killeri islep tur, 35 elshixana, 50 xaliq araliq ha`m ma`mleketlik emes sho`lkemlerdin` wa`killikleri ashilg`an. Sirtqi siyasattin` tiykarg`i printsipleri O`zbekstan Respublikasinin` Konstitutsiyasinda tastiyiqlang`an: ma`mleketlerdin` suverenli ten`ligi, ku`sh jumsamaw, shegaralardin` buzilmawi, ba`sekelerdi paraxat jol menen ta`rtiplew, basqa ma`mleketlerdin` ishki isine aralaspaw ha`m basqa da 14 ha`mme moyinlag`an printsipler ha`m xaliqaraliq huqiqtin` normalari.
Ha`zirgi ilimiy ko`z-qaraslar boyinsha tirishilik jer betinde payda bolg`anina 3, 8 milliard jilday bolg`an. Son`, 2 milliard jil keyin fotosintezge uqipli birinshi kletkalar payda boladi. Demek, ximiyaliq reaktsiya ushin ku`nnin` jaqtisin paydalaniwg`a uqipli boliw ha`m bul protsesste kislorodtin` bo`linip shig`iwi boladi. Bul jer atmosferasinin` ximiyaliq sostavin o`zgertiwge mu`mkinshilik berip, tirishiliktin` planetada tez tarqaliwina jag`day jasaydi. So`ytip tutas sistema-biosfera payda boladi.
Na`tiyjede tirishiliktin` o`zi oni jer betinde saqlap turg`an faktorg`a aynaldi. Bul dialektikaliq rawajlaniwdin` bas nizamliqlarinin` biri. Materiyanin` ha`reketinin` joqarg`i formasina iye zakonliq tek g`ana biologiyaliq emes, al ximiyaliq evolyutsiyani da aniqlaydi. Belgili, organikaliq sistema tutasliq sipatinda o`zinin` alg`i sha`rtlerine iye ha`m onin` rawajlaniwi tutasliq bag`darinda ja`miyettin` barliq elementlerin bag`indiriw yamasa onnan ele jetpey turg`an organlardi bag`indiriw menen baylanisli.
Biologiyaliq organizmlerdin` rawajlaniwi nizamli, ta`rtipke tu`sken protsesstin` u`lgisi. Sonliqtan erte da`wirlerden baslap organizmnin` rawajlaniwi basqada protsesste model` bola aladi.
Paydalanilg’an adebiyatlar

1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992

2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8 iyun.
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994.
5. Falsafa. - T., «Sharq» 1999
6. Falsafa asoslari. Q. Nazarov taxriri asosida. T., 2005.
7. Falsafa. M. A`xmedova taxriri asosida. T., 2006.