Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011
masalaning davr talablariga muvofiq muvaffaqiyatli hal etilishi
Yüklə 32,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
masalaning davr talablariga muvofiq muvaffaqiyatli hal etilishi
respublikamiz iqtisodiyotini jahondagi rivojlangan mamlakatlar bilan bir qatorga qo‘yadigan asosiy omildir». Darhaqiqat, keyingi yillar davomida amalga oshirilgan ish- lami tahlil qilib, shuni aytish mumkinki, 0 ‘zbekistonda mulkchi- lik huquqi iqtisodiy o ‘zgarishlaming asosini tashkil qiladi. Shuning uchun ham 0 ‘zbekistonda mulkdor huquqi qonun bilan tan olindi va himoya qilinmoqda. 0 ‘zbekistonda bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan iqtisodiyotning asosini turli shakllardagi mulkchilik tashkil etishi 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida aniq belgilab berildi. Yuqorida keltirilgan misollardan ma’lumki, xususiylashtirish ja- rayoni tabiiy ravishda jamiyatda mulkdorlar sinfini shakllantirishga olib keldi. Bu borada kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish mulkdorlami vujudga keltirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu - birinchi omil. Mulkdorlar sinfini shakllantirishning ikkinchi omili bu qimmatbaho qog‘ozlar bozorini rivojlantirishdir. Biroq, yaqin vaqtlarga qadar bu borada zarur shart-sharoit ham yaratilmagan edi. Shunga ko‘ra, Oliy Majlis mulkdorlar sinfini shakllantirishning hu quqiy asoslarini yaratish maqsadida 1996-yil 25-aprelda «Aksiya- dorlar jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish haqida», hamda «Qimmatli qog‘ozlar bozorining faoliyat ko‘rsatish mexaniz- mi to ‘g ‘risida» Qonunlar qabul qildi. 1996-yilning birinchi yarmida aksiyalar sotuvidan 1,7 milliard so‘m mablag‘ tushdi. Bu ko‘rsatkich 1995-yildagiga nisbatan 15, 6 marta ko‘p bo‘ldi. Umuman, 1992-1996-yillarda davlat mulki obyektlarini xususiylashtirish tufayli 1 million 74 ming kishi tu- 4 2 3 rarjoy egasi, 2 million kishi xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida xususiylashtirilgan korxonalar aksiyalari, paylarining egalari; qish- loq joylarida esa, 3 million kishi yordamchi xo'jalik, 19 ming kishi ko‘chmas mulk egasi bo‘lib qoldi. Bu raqamlar, shubhasiz jamiyatda mulkdorlar sinfi shakllantirilganini yaqqol ko‘rsatadi. Insoniyat tarixi davlat mulkini ommaviy ravishda xususiylash- tirish hodisasini endigina sobiq Ittifoq tarkibidan ajralib chiqqan mamlakatlarda amalga oshirilayotgan ishlar misolida ko‘rmoqda. M a’lumki, mulkchilik taraqqiyoti yer yuzining barcha mamlakatlari va mintaqalarida turli davrlarda, turli holatlarda yuz bergani bilan shaklan va mazmunan ayni bir xil tartibda amalga oshgan. Jumla- dan, mulkchilik, mulkka munosabat jamiyat tabiiy taraqqiyoti, kishi- lar dunyoqarashi hamda ehtiyojlarining mahsuli sifatida shakllan- gan. Xususiy mulk hajmi va miqdoridan qat’i nazar jamiyat fuqarosi yashash huquqining qonuniy ifodasi, mulkka egalik esa, turmush tar- zining ma’naviy-huquqiy kafolati bo‘lib qolavergan. K o‘p hollarda u fan-texnika taraqqiyoti, madaniy ravnaq va boshqa ijtimoiy-siyosiy omillar ta’sirida qisman shaklini, miqyosi va ko‘lamini takomillash- tirgan, xolos. Mazmunan esa o ‘z mohiyatini yo‘qotmagan. Darvoqe, insoniyat tarixi xususiy mulkni zo‘ravonlik va tazyiq bilan davlat tasarrufiga olish hodisasini ham ko'rgan. XX asming boshlarida yuz bergan va biz 73 yil mobaynida o ‘zimizni o ‘zimiz aldab, quyushqonga sig'maydigan dabdabalar bilan bayram qilib kelgan qonli Oktabr inqilobi ana shunday g‘ayriinsoniy hodisani amalga oshirgan edi. Odamlaming asrlar mobaynida misqollab terib to‘plagan moddiy va ma’naviy boyliklarini bir to‘polon bilan davlat mulkiga, odamlami esa mehnat vositasiga, ishlab chiqaruvchi kuch- larga aylantirib qo‘ydi. Mana endi inson haq-huquqlari to‘la tiklangan va har tomon- lama kafolatlangan jamiyat qurayotgan bir paytimizda yaqin o‘tmishimiz asoratlaridan qutulish ancha qiyin kechmoqda. Har bir kishining o‘z yaratuvchilik qobiliyatini ko‘rsata olish, tadbirkorlik va xususiy mulkni rivojlantirish asosida mehnatga munosabatni tub- dan o‘zgartirish, kishilar ongida o ‘mashib qolgan boqimandalik il- latlariga barham berish ancha vaqt talab etmoqda. Bu chinakamiga ongimiz va tushunchalarimiz orqali yuz berayotgan ma’naviy-ruhiy yangilanish jarayonidir. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, mulkka egalik va xususiy mulkning chegarasi boim asligi kerak. Ya’ni shax- siy boylikni ko‘paytirish qandaydir qolip yoki miqdorda bo‘lishini davlat belgilab qo‘ymasligi, aksincha, u mamlakatda hammaning har 4 2 4 qanday vaziyatda boy bo‘lishini ta’minlash asosida alohida ijtimoiy muhofazaga muhtoj odamlar turmush darajasini oshirish yo‘lidan bormog‘i lozim. Bunga ayrim siyosatshunoslar dunyoning turli mamlakatlarida o‘z korxonasi filiallarini qurib, jahon bozorini egal- lab oigan yirik korporatsiya va firmalar rahbarlari faoliyatini va katta miqdordagi jam g‘armalarini misol qilib ko‘rsatishadi. Biroq, 0 ‘zbekiston hukumati butunlay yangi tipdagi jamiyatni shakllantirishda har qanday tayyor andozalarga sig‘inmaydi. Jahon tajribalari va milliy ehtiyojlami uyg‘unlashtirgan holda mavjud ho- disalarga o‘ziga xos yondashadi. Jumladan, mulkchilikka munosa- batda ham uning o‘ziga xos usuli bor. Masalan, Prezident I. Kari- mov: Yüklə 32,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|