Jurayeva d. J

O‘QUVCHILARNING MATEMATIKA SAVODXONLIKNI 
OSHIRISHDA TIMMS TOPSHIRIQLARIDAN FOYDALANISH 
Matematik savodxonlik
– bu shaxsning turli hayotiy vaziyatlar 
(kontekstlar) va masalalar ustida matematik mulohaza yuritish, 
berilgan muammoni matematika yordamida ifodalay olish, 
muammoni yechishda matematikani qo‘llay olish va olingan 
natijalardan muammoning yechimini talqin qilish va baholashda 
foydalana olish qobiliyatidir. U hodisalarni tavsiflash, tushuntirish va 
oldindan aytib berish uchun tushunchalar, algoritmlar, faktlar va 
vositalarni o‘z ichiga oladi. U insonlarga matematikaning olamdagi 
o‘rnini tushunishga hamda yaratuvchan, qiziquvchan va o‘zini o‘zi 
tahlil qiladigan XXI asr fuqarolariga zarur bo‘lgan asoslangan hukm 
va qarorlar qabul qilishga yordam beradi. 
Har bir davlat matematik savodxonlik yoki kompetentlik 
tushunchasi bo‘yicha o‘z qarashlariga ega va unga kutilgan natija 
sifatida erishish uchun o‘z ta’lim jarayonini tashkil qiladi. Tarixan 
matematik savodxonlik yoki kompetentlik asosiy arifmetik 
ko‘nikmalarga ega bo‘lish, xususan, butun sonlar, oddiy va o‘nli 
kasrlar ustida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish amallarini 
bajarish, foizlarni hisoblash, sodda geometrik shakllarning yuzi va 
hajmlarini hisoblash kabi ko‘nikmalarni o‘z ichiga olib kelgan. Oxirgi 
paytlarda esa raqamli texnologiyalarning hayotimizga kirib kelishi 
odamlarda ma’lumotlar oqimidan shaxsiy ehtiyojlarini qondirish 
uchun kerakli ma’lumotlarni olish imkoniyatlarining paydo bo‘lishi, 
turmushning sog‘liq va sarmoyalar bilan bog‘liq sohalarida, ob-havo 
va iqlim o‘zgarishlari, soliqqa tortish, davlat qarzi, aholi sonining 
o‘sishi, yuqumli kasalliklar epidemiyasining tarqalishi, jahon 
iqtisodiyoti kabi ijtimoiy muammolarni hal qilish bilan bog‘liq 
ko‘nikmalarga bo‘lgan ehtiyojlarni ham keltirib chiqardi. XXI asr 
hayotiy ehtiyojlarining bunday kun sayin o‘zgarib borishi esa o‘z 
navbatida matematik savodxonlik tushunchasining kengayib, 
takomillashib borishini taqozo etmoqda. 

---

22 
 
Vaziyatlarni matematik tilda ifodalash: 
–
inson faoliyatining turli jabhalari: shaxsiy hayot, kelajakdagi 
kasbiy faoliyat, o‘quv faoliyati, jamiyatdagi ijtimoiy hayot, fan va 
texnikaga doir turli kontekstlarda berilgan muammoli vaziyatlar 
mohiyatini o‘qib tushunish; 
–
berilgan vaziyatni tahlil qilish va unda keltirilgan muammoni 
aniqlash; 
–
muammo va vaziyatlarda berilgan matematik tuzilmalar 
(qonuniyatlar va munosabatlar)ni tanib olish; 
–
muammo va vaziyatlarni soddalashtirish, ularni alohida 
masalalarga bo‘lish; 
–
vaziyat tavsifida berilgan ma’lumotlardan amalda foydalanish 
imkoniyatlarini aniqlash, qayta ishlash va muammoni matematik 
masala ko‘rinishida ifodalash; 
–
muammoli vaziyatning muhim jihatlari aks ettirilgan matematik 
modelni tuzish. 
Matematikani qo‘llash: 
–
amaliy matematik masalani yechish uchun o‘rganilgan 
matematik tushunchalar, faktlar, g‘oyalar, qonuniyatlar, algoritmlar va 
metodlardan foydalanish; 
–
masalani yechishning muqobil usullarini tahlil qilish, tanlash va 
asoslash; 
–
masalani (muammoni) yechish jarayonida yangi matematik 
bilimlarni hosil qilish va ularni o‘zlashtirish; 
–
matematik taxminlarni ifodalash va tadqiq qilish, matematik 
asoslash, taqqoslash va baholash; 
–
masala yechishda mantiqiy, kreativ fikrlash, matematik 
mulohaza yuritish va ilmiy izlanish usullari: kuzatish, o‘lchash, tajriba 
o‘tkazish, analiz va sintez, induksiya va deduksiya, taqqoslash va 
Bilim
Munosabatlar va 
qadriyatlar 
Ko`nikmalar 
Kompetensiyal
ar
Faoliyat

---

23 
analogiyalardan foydalanish; 
–
matematik tushunchalar orasidagi aloqalarni tanib olish va 
ulardan foydalanish; 
–
kundalik turmushda uchraydigan va boshqa fanlarga oid o‘quv 
va hayotiy vaziyatlarda matematikani qo‘llash; 
–
tabiat, jamiyatdagi hodisa va jarayonlarni tushuntirish, 
modellashtirish uchun turli matematik talqin usullaridan foydalanish. 
Yechimni talqin qilish: 
–
amaliy masalaning matematik yechimidan olingan natijalar 
ustida fikr yuritish, matematik yechimni real muammo mazmuniga 
ko‘chirish va matematik masalada tasvirlangan real muammoga 
nisbatan uni talqin qilish va topilgan yechim muammoning haqiqiy 
yechimiga mosligini hamda yaqinligini baholash; 
–
matematik fikrni aniq, yozma va tasvirli ifodalash uchun 
matematika tilidan, belgi va timsollardan hamda kompyuter va axborot 
kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish. 
Matematik mulohaza yuritish va masalalar yechishda 
qo‘llaniladigan o‘quvchilarning aqliy faoliyat turlari: 
–
sodda xulosalar chiqarish; 
–
mos keladigan asoslashni tanlash; 
–
muammo mazmunidan kelib chiqib, matematik natija yoki 
xulosa ma‟noga ega yoki ega emasligini tushuntirish; 
–
muammoni boshqa shaklda ifodalash, jumladan, uni matematik 
tushunchalarga moslashtirish va tegishli taxminlarni keltirish; 
–
ta’riflar, qoidalar va formulalarni, algoritmlarni va 
hisoblashlarni qo‘llash; 
–
real vaziyatga mos bo‘lgan va qurilgan matematik modelni 
asoslash; – matematik natijani yoki yechimni aniqlash uchun ishlatilgan 
jarayonlar va algoritmlar, modellarni tushuntirish va asoslash; 
–
muammoni yechish uchun model chegaralarini aniqlash; 
–
matematik natijani tushuntirishda va asoslashda matematik 
dalillar ustida fikr yuritish kabilardir.