4.1.2. Asosiy vositalarni ko„payishining hisobi. Asosiy vositalar yangi kapital investitsiyalarni kiritish, ularni bepul kelib tushishi,
ta‘sis badali sifatida kirim qilinishi evaziga ko‗payishi, shuningdek ularning boshlang‗ich
qiymati qayta baholash hisobidan oshishi mumkin.
Kapital investitsiyalar – bu yangi ob‘ ektlarni qurishga, eski ob‘ektlarni
kengaytirish, rekonstruksiya va modernizatsiya qilishga, shuningdek yangi asosiy
vositalarni sotib olishga sarflangan mablag‗ lar majmuasi. O‗ zbek tili lug‗atida bu
so‗zning «kapital qo‗ yilmalar» nomli sinonimi ham mavjud.
Xalqaro standartlarda va O‗zbekiston Respublikasining milliy standartlarida
(BHMS № 5, 17) bu harakterdagi harajatlar asosiy vositalarning boshlang‗ich qiymatini
ko‗paytiradigan harajatlar deb tan olinadi.
Kapital investitsiyalar harakteriga ko‗ra ichki investitsiya hisoblanadi, ular
bevosita korxonaning qudratini oshirishga yo‗naltirilgan mablag‗lardir.
Kapital investitsiyalar ikki usulda amalga oshirilishi mumkin: pudrat usulida va
xo‗jalik usulida.
Pudrat usulidagi kapital investitsiyalar 17 – son BHMS «Kapital qurilishga doir
pudrat shartnomalari» ga muvofiq pudratchi, ya‘ni qurib beruvchi, va buyurtmachi
o‗rtasida tuziladigan pudrat shartnomasi asosida amalga oshiriladi. Pudratchi
shartnomaga muvofiq yangi ob‘ektni qurish, mavjud ob‘ektlarni kengaytirish,
rekonstruksiya yoki modernizatsiya qilish kabi ishlarni bajaradi. Buyurtmachi esa
shartnomada ko‗rsatilgan bajarilgan ishlar uchun pudratchiga haq to‗laydi. Bajarilgan
ishlar bosqichma–bosqich yoki to‗lig‗icha komissiya tomonidan qabul qilinishi mumkin.
Bosqichma-bosqich usulda pudratchi ishning tugatilgan qismini qabul qilish-topshirish
dalolatnomalariga asosan buyurtmachiga topshiradi. To‗lig‗ icha usulda shartnomada
61
ko‗rsatilgan ish to‗lig‗icha bajarilgandan so‗ng qabul qilish-topshirish dalolatnomasi
bilan rasmiylashtiriladi. Birinchi usulda buyurtmachi uchun ishning qabul qilingan
bosqichi qiymati, ikkinchi usulda esa to‗lig‗icha qabul qilingan ish qiymati kapital
investitsiya summasini tashkil etadi.
