K ic h ik b iz n e s V a t a d b ir k o r L ik s u b y e k t L a r id a m a r k e t in g f a o L iy a t in I t a s h k IL

4.2. T a d b irk o rlik faoliyatid a b ozorn i seg m en tla sh n in g o 'rn i
Marketingni 
boshqaruv tizimida 
bozor 
segmentlash muhim 
ahamiyatga ega va bozorda talabni o'rganish yoki marketologlar atamasi 
bilan aytganda 
«iste’molchini tahlil etish»-
bozorlar holatini tahlil 
etishdagi birinchi bosqich hisoblanadi. U uch tarkibiy qismga bo'linadi: 
bozor 
segm entlash; 
iste
 
’m olchi 
talabi 
sabablarini 
о
'
rganish; 
qondirilm agan 
ehtiyojlam i 
aniqlash.
 
Bozor 
segmentlash 
talabni 
qondirishga tabaqalangan holda yondashuv, tovarlaming turi, sifati va 
miqdoriga ko'ra har xil talab qo'yadigan iste’molchilami guruhlarga 
ajratishda turli mezonlar qo'llashga asoslanadi, ya’ni bozor bir jinsli 
hodisa tarzida emas, balki ayrim-ayrim segmentlar majmui tarzida, har bir 
segment doirasida alohida o'ziga xos bir talab namoyon bo'ladigan hodisa 
tarzida olib qaraladi.
Bozorda xaridorlaming ma’lum bir tovarga talablari xilma-xildir, har 
bir xaridoming o'z didi bor. Xaridoming talabi, xohishi, ehtiyoji, turmush 
tarzi, tovar sotib olishdagi xulq-atvori haqidagi ma’lumotlar samarali 
marketing tadbirlari ishlab chiqish va amalga oshirish imkoniyatlarini 
vujudga keltiradi. Ya’ni bozor segmentlash xaridorlaming talabiga 
muvofiq tovaming taklif etilishi va tovarga talabning qat’iyligini 
ta’minlaydi.
Demak, 
xaridorlam ing tovarlarni sotib olishdagi xulq-atvorlari
, 
talabi va tovarlarga munosabatidagi xususiyatlariga qarab
, 
guruhlarga 
ajratishni 
bozor segmentlash 
d e y ila d i
.

---

Segmentlarga ajratish mezonlarini tanlash ko'p jihatlardan tovar yoki 
xizmatning turiga, shuningdek korxona bozor faoliyatida hal qilmoqchi 
bo'lgan masalaga bog'liq.
Sanoat tovarlari va keng iste’mol tovarlari uchun tanlov mezonlari 
bir-biridan juda keskin farq qiladi. Rejalashtirish ehtiyojlariga juda mos 
keladigan maqbul mezon tovami bozorda joylashtirish masalalariga 
umuman to'g'ri kelmasligi mumkin. Mabodo muayyan mezon xaridorlar 
o'rtasida paydo bo'lgan farqlarni izohlab berishga imkon bermasa, unda 
boshqa mezonni kiritish va to bu farqlarni ravshan aniqlashga qadar 
tadqiqotlarni davom ettirish lozim.
Bozorni segmentlash orqali, xo'jalik yurituvchi subyekt quyidagi 
maqsadlami ko'zlaydi:
• iste’molchilami xohish va talabini maksimal ravishda hisobga olish;
tovarni 
(xizmatni) 
va 
xo'jalik 
yurituvchi 
subyektni 
raqobatbardoshligini ta’minlash;
• xo'jalik yurituvchi subyekt xarajatlarini optimallashtirish;
xo'jalik 
yurituvchi 
subyektning 
marketing 
strategiyasi 
samaradorligini oshirish;
• raqobatchilardan xolis bo'lgan segmentlarga ketish.
Segmentlashning 
asosiy 
maqsadi 
bozordagi 
xatti-harakatlami
o'rganib, ulaming obrazini (modelini) va kelajakdagi ehtiyoj talablarni 
tasavvur qilishdan iborat. Hozirgi raqobatda yutib chiqishning asosiy sharti 
yangi, yuqori sifatli tovar va kompleks servis texnika xizmatlar hamda 
samarali sotish usullarini qo'llashdan iborat bo'lib qoldi. Ana shu talablar 
asosida marketing tadqiqotlarining ustuvor turi iste’molchilami o'rganish 
va bozorni segmentlashdan boshlanadi, chunki bozor bir xil subyektlardan 
tashkil topgan emas.
Makrosegmentlash bozorlarni hududlar, mamlakatlar bo'yicha 
ulaming sanoatlashuviga qarab bo'lishni ko'zda tutadi. Mikrosegmentlash 
esa bir mamlakat iste’molchilarini yanada batafsilroq mezonlar bo'yicha 
guruhlarga bo'ladi.
Ichkarida segmentlashda segmentlash jarayoni keng iste’molchi 
guruhlari 
bilan boshlanib, 
keyin tovar yoki xizmatlami 
oxirgi 
iste’molchilari klassifikauiyasiga bog'liqligiga qarab bosqichma-bos qich 
chuqurlashadi.
Bozorni segmentlarga bo'lish xaridorlaming tovarga talablari va 
xaridorlar tavsiflari to'g'risidagi eng muvofiq bilimlarni talab qiladi. 
Quyidagi 4.2.1-rasmda bozorni segmentlash turiari berilgan.

---