Kainat və təbiət haqqında fəlsəfi hipotezalar seriyasından
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Kainat və təbiət haqqında fəlsəfi hipotezalar seriyasından ELŞƏN MİSİR OĞLU NƏSİBOV DÜŞÜNCƏLƏRİM II HİSSƏ BAKI-2014 2 Redaktoru: Valeh İsmayılov tədqiqatçı-jurnalist E.M.Nəsibov. Düşüncələrim. II HİSSƏ. Bakı, “Elm və Təhsil” nəşriyyatı, 2014, 168 səh. Kitabın birinci hissəsi 2014-cü ildə çapdan çıxan “İnkişaf və sülh ideyaları. Və Təbiət haqqında düşüncələr”- IV kitab adlanan kitabın ikinci fəslində öz əksini tapır. Lakin bundan öncə də təbiət və kainat haqqında hipotetik düşüncələrə 2013-cü ildə çapdan çıxan “Seçki hüququ insan hüquqlarının bölgü ünsürü (komponenti) kimi (fəlsəfi-elmi aspektlərlə təhlil) adlanan əsərin Giriş hissəsində bir qədər yer ayrılır. Bu kitabda da kainat və onun tərkibi olan təbiət haqqında, eləcə də canlılar haqqında müəyyən hipotetik fikirlər, gümanlara söykənən mülahizələr, ehtimallar mövcuddur. Fikirlərin (siqnalların qəbulundan meydana gələn biliklərin) mütləq və nisbi əsasları qeyd olunur və belə qərara gəlinir ki, mütləqlik və nisbilik ümumi tarazlıq içərisində qərarlaşır. Həmçinin belə nəticələrə gəlinir ki, əslində kainat tərkibi ayrı- ayrı qeyri-tarazlıqlardan ibarət olan ümumi bir tarazlı müstəvidir və onun tərkibində sistemlər bir-birilə əlaqəlidir. Kainatın qeyri-tarazlığı tarazlıqdan, eləcə də tarazlığı qeyri- tarazlıqdan formalaşır. İnsanlar təbiətin elə özü kimi xarakterizə olunur. Belə qərara gəlinir ki, insan kainatın, təbiətin yaranışıdır, onun tərkibidir. Ona görə də siqnalları qəbul edə bilir və ətrafla təmasda olmaq imkanına malik olur. Kitab təbiət fəlsəfəsi ilə maraqlananlar üçün nəzərdə tutulur. ISBN 978-9952-8176-6-9 2014 - N098 79 - 4702010000 N qrifli nəşr © Nəsibov E.M., 2014 3 MÜNDƏRİCAT: Giriş .............................................................................................. 4 Müsbət və mənfi kriteriyaları-varlıq və yoxluq timsalında .... 41 Eynilik və fərqlilik haqqında ..................................................... 45 Məkan, zaman, məsafə anlayışlarının sürət kriteriyası ilə vəhdətdə dərk olunması.. ............................................................ 47 Qaranlıq və işıq, “enerjisizlik” və enerji ................................... 53 Varlığın enerji və “enerjisizlik” (varlığın antonimliyi ə sasları ilə) baxımından izah olunması ..................................... 66 “Hə” və “Yox” anlayışlarının enerji kriteriyası (gecə və gündüz) baxımından izah edilməsi ............................................ 71 Rənglərin mövcudluğunun enerji kriteriyası (gecə və gündüz) baxımından izah edilməsi ............................................ 76 İ yilərin və dadların enerji kriteriyası ilə izah olunması...... .... 80 Alovlar haqqında......................................................................... 83 Günəş haqqında........................................................................... 86 Günəş olmasa planetlər hansı formanı ala bilərlər .................. 100 Planetlər və Günəş ...................................................................... 103 Fəza-Günəş-Yer (planet-bərk materiya) vəhdəti və elementlər.............................................................................. ....... 109 Su nədir ........................................................................................ 118 Günəşin daxili seli və planetlərin dövr etməsi .......................... 121 Yer kürəsində atmosferin əmələ gəlməsi .................................. 127 Yer kürəsinin öz oxu ətrafında fırlanması ................................ 141 Ay haqqında................................................................................. 145 Planetlər arasındakı əks olunmalar və əlaqələr ....................... 147 Yerin əmələ gəlməsinə dair ........................................................ 150 Məkan, qüvvə və planetlər haqqında ........................................ 152 Uçan naməlum obyektlər və Yer ətrafında gözlə görünə bilməyən planetin olması ehtimalı.................................................................................. ....... 154 Qrafiklər bölməsi ........................................................................ 156 NƏTİCƏ ....................................................................................... 164 4 GİRİŞ: Mütləq hər məkanda var, məkan dəyişəndə əvvəlki məkan yeni məkan üçün nisbiyə çevrilir. Həqiqət və qeyri-həqiqət mütləq və nisbidir. Həqiqəti insan axtarır. Həqiqət müəyyən qədər aşkar olunan forma və mahiyyətdir. Aşkarlıq dərəcəsi həqiqətin dərəcəsidir. Aşkarlıq bəravbərlik və fərqlilikdədir, eynilik və müxtəliflilikdədir. Deməli, həqiqət həm düzgünlükdə, həm də qeyri-düzgünlükdədir. Ədalət də həqiqətdə mövcud olur. Həqiqət haqdır. Haqq pozitivdir, düzgünlükdür. Düzgünlük subyektivdir, haqqı özündə cəmləşdirir. Haqq həm də subyektiv ola bilər. Məsələn, bir qrup və ya da fərdi bir şəxs üçün haqq həmin tərəf üçün düzgündür, aşkardır. Digər tərəf onu haqq kimi qəbul etməyə bilər. Lakin obyektiv həqiqət, gerçəklik (burada çoxlarına məlum olan həqiqət) hər kəs üçün aydınlıqdır, düzgünlükdür. Həqiqət universaldır və məxsusidir. Haqq həm bərabərlikdə, həm də müəyyən qədər fərqlilikdə, bərabərsizlikdə mövcud olur. Fikirlərdə həqiqət odur ki, ya üzdə olan hər bir şey hamı üçün bu və digər dərəcədə eyni və oxşar kimi qəbul edilsin, ya da bəziləri tərəfindən aşkar olunanlar inam əsasında digərləri tərəfindən də həqiqət formasında qəbul olunsun. Ümumən məntiqin axtardığı faktlar, hadisələr həqiqətə daha yaxındır. Çoxlu sayda faktlara malik olan məntiq daha konstruktiv mahiyyət kəsb edir. Həqiqət-üzərində fikir yürüdülən şeyin, düşünülən proseslərin görünən və digər duyğu orqanları vasitəsilə duyulan həcmindən-aşkarlanan forma və məzmunun tərkibindən ibarətdir. Bir sözlə, obyektiv həqiqət hamı tərəfindən bu və ya da digər dərəcədə qəbul olunan universallıqdır. Həqiqət universaldır-məsələn, bu bir həqiqətdir ki, biz hamımız canlı insanlarıq, daş- Yer üzərində olan bir materiya parçasıdır, dünya okeanı sudan ibarətdir və s. Burada universal həqiqət var. Lakin məxsusi (fərdi- 5 subyektiv) həqiqət də mövcuddur. Bu məxsusi həqiqət əslində universallığın tərkibi olsa da, burada aşkarlılıq dərəcəsi hamı üçün eyni deyildir. Bu baxımdan da həqiqət obyektivdir, olandır, müəyyənlikdir, aşkar olunmayan qeyri-müəyyən- likdir. Bu da özlüyündə o mənanı verir ki, təbiətdə nə varsa, həqiqətdir. Biz insanlar isə onun müəyyən dərəcələrinə, kəmiyyətinə malik oluruq. İnsan həm universal-müəyyən olan, bu baxımdan duyğu orqanları tərəfindən siqnalları qəbul edilən həqiqəti dərk etmək iqtidarındadır, həm də duyğu orqanlarının fərqli inkişaf xüsusiyyətləri baxımından siqnalları fərqli əsaslarla qəbul etmək iqtidarındadır. Burada siqnalları qəbul etmək dərəcələri də fərqlənir. Siqnalların qəbulu əsasən subyektivdir. Kainat sonsuz və həcmi (kütləsi) bəlli olmayan bir müstəvi olduğundan, tərkibində çoxlu sayda qeyri- müəyyənliklər mövcuddur. Qeyri-müəyyənliklər isə aşkar olunmayan həqiqətin özləridir. Bu baxımdan da həqiqətin ən dərinliklərinin sirlərinə bələd olmaq Allaha məxsusdur. Biz insanlar həqiqətin müəyyən olunması üçün sadəcə olaraq az miqdarda, bizə verilən imkanlar daxilində, nisbətən məhdud qabiliyyət çərçivəsində həqiqəti görə, duya və dərk edə bilirik. İ nsanlar məkan və zaman kriteriyası ilə fərqli həqiqətləri bilmək iqtidarında olurlar. Həqiqəti tam aşkarlamaq üçün qeyri-müəyyənliklərin sirlərinə yaxından, yəni yüksək mərhələdə, ali dərəcədə, yüksək kəmiyyətdə bələd olmaq lazımdır. Qeyri-müəyyənliklər isə hərəkətdə olan kainat adlanan sonsuzlu bütövdə daimi olaraq dəyişir. Dəyişəndə həqiqət də zaman və məkana müvafiq olaraq dəyişir. Qeyri- müəyyən olanların bəziləri aşkar olunur, aşkar olanlardan, üzdə olanlardan bəziləri isə yenidən qeyri-müəyyənliyə qərq olur. Bu baxımdan da biz insanlar sadəcə olaraq gördüyümüz, rastlaşdığımız, hiss etdiyimiz hadisələr, faktlar, ş eylər barədə fikirlər bildiririk, həqiqəti müəyyən qədər subyektivcəsinə aşkarlayırıq. Aşkar etdiklərimiz, eləcə də 6 qurub-yaratdıqlarımız müəyyən müddətddən sonra obyektiv həqiqətin əsasına çevrilir. Allah və onun təbiəti bizə bu imkanları, yəni həqiqəti aşkar edə bilmək imkanlarını ona görə bəxş edib ki, təbiətin nemətlərindən istifadə edərək maddi dünyada yaşamağımızı təmin edə bilək. Mənəviyyatımızı maddi aləmlə fəlsəfi kriteriyalara müvafiq olaraq sintez edə bilək. Bu aspektdə sistemlilik prinsipləri çərçivəsində harmonik və disharmonik vəziyyətləri müəyyən edə bilək. Mən də Yer üzünün milyardlardan ibarət olan sakinlərinin sadəcə bir üzvü kimi öz imkanlarım çərçivəsində, dərk etdiyim qədər subyektivcəsinə kainat və təbiətin tərkibini təşkil edən müəyyən şeylər haqqında fikirlər bildirməyə çalışıram. Təbiət də, kainat da Ulu Tanrının yaratdığıdır. Mən üzərində dayandığım, içərisində olduğum materiya haqqında müəyyən qədər fikir yürütmək qabiliyyətindəyəm, çünki digərlərindən biriyəm. Fikirlərimin bəzilərinin bir qədər həqiqətə yaxın olması da mümkündür, eləcə də səhvlərə də yol verə bilərəm. Hesab edirəm ki, insanların daxillərində kainatın sirləri toplanıb. Hər bir şəxs ardıcıl düşüncə prosesində həmin sirləri aşkarlaya bilər. Sirlərin daha çox aşkarlanması zamana bağlıdır. Düşüncələr kütləsi öz ardınca yeni düşüncələri meydana gətirir, daxili aşkarlayır. Hər bir şəxsdə yaşından, maraqlarının əhatə dairəsindən, eləcə də fəaliyyətindən, həmçinin qəbul etdiyi siqnalların kəmiyyətindən asılı olaraq (burada kəmiyyət dedikdə, siqnalların üzərində həkk olunduğu şeylərin çoxluğu, yəni siqnal verən müəyyən varlq olan kəmiyyətlərin artıqlığı, məkanların genişliyi və proseslərin zənginliyi nəzərdə tutulur. Siqnalların kəmiyyət artımına zaman da öz təsirlərini göstərir. Siqnallar artımı zaman axarında daha da geniş, çoxhəcmli və çoxtərkibli olduqda siqnallar da öz kəmiyyətini artırır) müqayisələr etmək qabiliyyəti vardır. Məlumdur ki, 7 müqayisələr aparmaq çoxtərkiblilikdə və dəyişən əlamətlər fonunda mümkündür. Ətraf aləmin zənginliyi və fərqliliyi siqnalların müxtəlifliyini meydana gətirir, tərkib və formalar müəyyən olunur. Ətraf aləmin müxtəlifliyi təbii ki, kainatın tərkib fərqliliyindən formalaşır. Bu tərkib fərqliliyi də elementlər arasında olan əlaqələrdən üzə çıxan quruluş formalarından meydana gəlir. Əslində elə fərqlilik də tərkib zənginliyinin əsasını təşkil edir. Dəyişikliklər, fərqli forma və məzmun siqnallarının qəbul olunması elə müqayisələrin aparılmasını təmin edir. Dəyişikliklər həm siqnal verən ə lamətlərdə özünü göstərir, həm də siqnalları qəbul edən beyində obrazlanır. Beyin hərdən qəbul olunan siqnallardan bir qədər qabağa gedir. Müqayisələr siqnalların qəbul olunması, onların yaddaşlarda həkk olunması prinsipləri ilə aparılır. Hər bir siqnalın öz məkanı olur, siqnallar cəminin də (məsələn, bir bötövün tərkib hissələrinin) öz məkanı olur, qəbul edilən siqnallar yeni məkanlarda özlərinə yer tuturlar. Siqnallar trayektoriyası mövcud olur və ardıcıl olaraq əlamətlər bir-birini ə vəz edir. Burada yaddaşlarda həkk olunma fantaziyaların formalaşmasını təmin edir. (Siqnal qəbul etmək-siqnal verən ş eylərin əlamətlərini ardıcıl olaraq qəbul etmək prosesidir. Siqnal əks olunmadır. Siqnal zərrəcik axınıdır. Bu baxımdan da enerji axınıdır. Özündən çoxlu həcmdə siqnal buraxan materiya (canlı və “cansız” materiya) tükənmək, formasını dəyişmək təhlükəsi ilə üzbəüz qalır. Bu prinsip etibarilə güman etmək olar ki, insanlar siqnallar qəbul etməklə qəbul etdikləri şeylərdən enerji alırlar. Enerji buraxan şeylər isə demək olar ki, tükənə bilir, o halda ki, onlar da başqa vasitələrdən siqnal qəbul etməsin. Burada çox böyük ehtimal ki, insanlar göz dikmələri sayəsində göz dikdikləri şeylərdən enerji qəbul etdikcə özlərində enerjini çoxalda bilirlər və əks tərəflərdə enerjini azaldırlar. Buradan da enerji mübadiləsi prinsipinin düzgünlüyü haqqında subyektivcəsinə fikir yürütmək məsələsi həqiqətə yaxın olur. İnsanlar yaşadıqları mənzillərdə, evlərdə 8 belə siqnalları qəbul etməklə həmin məkanlardan enerji alırlar. Eyni zamanda həmin məkanlara enerji ötürürlər. Bu baxımdan da bütün aləm enerji mübadiləsində olur. İnsanlar təbiətə və kainata siqnallar ötürürlər, enerji verirlər, onlardan enerji alırlar. İnsanlar canlı və “cansız” aləmlə, müəyyən və qeyri- müəyyən aləmlə təmasdadırlar. Deməli, insanlar kainatla, fövqəltəbiətlə, Ulu Tanrı ilə təmasdadırlar. Ondan siqnal alır və siqnal ötürürlər. Bu nöqteyi-nəzərdən də nizama qarşı kobudcasına hərəkət etmək düzgün deyil. Nizam özünü tarazlayır və insanlar əməllərinə görə cəzalana bilirlər. Onu da əlavə etmək olar ki, təbiətdə müəyyən bir məkanın landşaftının dəyişməsi də həmin məkandakı sistemə-enerji mübadiləsi altında olan sistemə öz təsirlərini göstərir. İqlim şəraiti belə dəyişə bilir. Məsələn, dağlığın düzənliyə çevrilməsi, yaxud da əksinə aparılan əks-təbii proseslər həmin yerlərdə əvvəlki siqnallar mübadiləsi mühitini dəyişir). Müqayisələr aparmaq dərəcəsi istedadın dərəcəsindən asılıdır. Bu da özlüyündə qabiliyyətin dərəcəsini artırır. Dərəcə artmaları da kəmiyyətlə (özündə müxtəlif təsnifat vasitələrini birləşdirən siqnal kəmiyyəti) bağlıdır. Daha çox diqqət yetirmək, geniş məkanı götürmək, üfiqi və şaquli istiqamətdə daha geniş bağlılıq axtarmaq müqayisələrin dərinləşməsini sübut edir. Nəticə etibarilə hesab etmək olar ki, siqnalların (faktlar və hadisələr haqqında) kəmiyyət etibarilə çoxlu qəbulu müqayisə dərəcəsini artırır, müqayisə tərəflərinin (predmetlərinin) sayını çoxaldır. Müqayisələr əlamətlərin tərkib kəmiyyətlərinə görə həyata keçirilir. Bu da əlamətləri müəyyən edir. Müəyyən bir prosesin və faktın daxili və zahirini təşkil edən elementlər arasında ardıcıl qaydada müqayisələrin aparılması, müqayisəli kəşflərin həyata keçirilməsi məhz müqayisə dərəcəsinin artmasını təmin edir. Müqayisələr də uyğunluq və uyğunsuzluq, eynilik və fərqlilik, paralellik və kəsişənlik prinsiplərinə müvafiq olaraq çoxtərkibli və çoxsahəli olur. Məkanda müqayisə, zamanda müqayisə, tərkiblərin 9 müqayisəsi, formaların müqayisəsi, hərəkətlərin və s. müqayisələri vardır. Müqayisə kriteriyaları rolunda məhz əş yalar və hərəkət tərzləri (burada kəmiyyətdən və tətbiq olunan qüvvədən asılı olaraq, hərəkətin sürəti, hərəkətin əhatə olunduğu məkan) çıxış edir. Dəyişən istənilən ardıcıl trayektoriyada müqayisə əlamətləri öz əksini tapır. Əlamət, kəmiyyət, tərkib dəyişəndə müqayisə üçün elementlər meydana gəlir. Müqayisə dəyişik və dəyişən siqnallar fonunda mümkün olan bir prosesdir. Qeyd olunduğu kimi, əşyalar müqayisə olunur, hadisələr müqayisə olunur. Hərəkət müqayisə olunur, sükunət müqayisə olunur. Məkanlar, istiqamətlər, formalar, eləcə də düşüncələr, fikirlər, baxışlar müqayisə olunur. Müqayisələrdə dərəcələnmələr meydana gəlir, bu da özlüyündə fərqliliyi zəruri edir. Fərqlilik də elementlərin qarşılıqlı əlaqələr strukturundan asılıdır. Müqayisə məkan tutumu ilə həyata keçirilir, tutumla müəyyən olunur. Müqayisədə təsnifat ortaya çıxır, seçim amili formalaşır. Düşüncə prosesləri sistemli xarakterə malik olur və sintezləri, eləcə də yeni sintezləri, yəni analizləri meydana gətirir. Müstəqil düşüncə məhz sistemilik prinsipinə uyğun olaraq qurulur və burada səbəb və nəticəni müxtəlif şərtləri özündə cəmləşdirən bağlayıcı proseslər təmin olunur. Siqnallardan formalaşan sadə və mürəkkəb məntiq bir çox məlumatları (hadisələr, faktlar haqqında əlamətlər axınını) öz obyektinə çevirir və sistemliliyə görə uyğunluq, uyğunsuzluq, tarazlıq və qeyri-tarazlılıq, simmetriya və harmoniya axtarır. Müqayisələr zamanı istiqamətlər dərəcələnir, qruplaşır, ümumi cəhətlər müəyyən olunur, eləcə də uyğunluqlar və oxşarlıqlar tapılır. Həmçinin proseslər arasında şərtləndirici əlaqələr, aşkarlayıcı bağlılıq müəyyən olunur. Aşkarlayıcı bağlılıq da elə bütövlüyün tərkib birləşdirici vasitəsidir. Bütöv elə bağlayıcılardan ibarətdir. (Qeyd: bağlılıq da keçiciliyin bir formasıdır. Bağlılıq oxşarlıqları və fərqlilikləri birləşdirir, həmçinin ayırd edir. Məsələn, bütün şeylər bir-birilə tam 10 tərkibdə birləşdiyindən bütöv məkanın bir bucağında, bir nöqtəsində olan şey digər bucağında olan şeylərdən nisbi əsaslarla ayrılmaq üçün müəyyən bağlılıq mövcud olur. Bağlılıq burada fərqləri müəyyən etmək üçündür. Bağlılığın məkanı vardır. Bağlılıq boş deyil. Məsələn, bir şəhərlə digər şəhər arasında olan məkan boş deyil. Bu məkan həm yaxın ola bilər, həm bitişik ola bilər, həm də uzaqda yerləşə bilər. Burada bağlayıcılıq, əlaqələndiricilik artanda, daxili vəhdət daha da birləşir. Məsələn, şəhərlər bitişik ola bilir. Bağlayıcılıq burada dar məkanda böyük bütövü əmələ gətirir. Bağlayıcılıq həm fərqləri birləşdirir, məsələn, uzaq və fərqli məkanlarda yerləşən obyektlər arasında üzvü-real və xəyali (fikir bağlılığı) bağlılıq yaradır. Həm də yaxınları birləşdirir və vahidə çevirir. Bağlılıq həm vəhdəti yaradır, bütövü, sistemi, strukturu meydana gətirir, məkanı genişləndirir, həm də sistemi möhkəmlədir. Bağlayıcılıq həm də ayırıcılıqla əvəz olunur, özündə ayırıcılığı birləşdirir. Məkanları real olaraq və xəyali şəkildə aralayır. Bütün məkanlar vəhdət sistemində bağlayıcılıqdan ibarətdir. Müqayisələr apararkən məkanlar arasında olan bağlayıcılığın məsafəsini həm qısaltmaq, həm də uzatmaq olar. Ancaq qısaltmaq daha məqsədəuyğundur; çünki sintez daha yaxşı alınır. Məkanlar arasında “boş məsafə” qalmır. Bütövü dərin məzmunda ən yaxşı halda aşkarlamaq üçün yaxın bağlayıcılıqıdan istifadə etmək lazımdır. Qarşılıqlı şərtləndirici vəziyyətlər də yaxın bağlayıcılıqdan meydana gəlir. Bağlayıcı təfəkkürün zənginliyi bağlayıcı məkanlar arasında bütövü yaxınlıq, yaxın məkan əlaqəliliyi (başlanğıc şərtliliyi əsasında) prinsipləri ilə aşkar edir. Burada zaman amili və zaman ardıcıllığında baş verən proseslərin mahiyyəti, sistemin bitişik tərkib hissələri daha yaxşı formada aşkar olunur. Məsələn, əyani bir fikir bildirək: - Ayrı-ayrı cəhətlərdə və uzaq məsafələrdə yerləşən şəhərlər arasında uzun bir yol vardır. Bu uzun yolu bütün tərkib etibarilə öyrənməklə şəhərlər arasında bağlayıcı məkanı və məkan üzərindəki yaşayış 11 evlərini və digər obyektləri tapmaq olar. Bu halda yaxından bələdçilik meydana gəlir. Bağlayıcı məkanlar üzərində tərkib zəngin olanda məkan da mürəkkəbləşir. Məsələn, şəhərlər arasındakı məkanda çoxlu sayda digər məskənlər, istehsalat və s. obyektlər olduqda həmin məkan daha qarışıq və mürəkkəb olur. Deməli, vasitələr mürəkkəbləşdirici və sadələşdirici funksiya daşıyırlar. Azalma sadəliyə xidmət edir. Bağlayıcılıq nəzərdə tutulan müəyyən məkan müstəvisində və onun üzərində yerləşən vasitələr arasında birləşdiriciliyi, eyniliyi, fərqliliyi, müxtəlifliliyi, harmoniyanı, disharmoniyanı, cəhətliliyi və bu baxımdan tərkib məzmun və formalarını aşkar edir, eləcə də yaradır. Aşkar edəndə tədqiqat meydana gəlir. Yaradanda da quruculuq, yaradıcılıq formalaşır. Aşkarlama və aşkar olunanlardan istifadə quruculuğu-təfəkkürdə və əl əməyində olan quruculuğu -formalaşdırır, yeni ixtiralar ortaya çıxır. İxtiralar aşkarlamanın tərkibi olmaqla yanaşı, ondan istifadə olunaraq yeni istiqamətlərin, tərkiblərin, quruluşların yaradılmasıdır). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|