Kainat və təbiət haqqında fəlsəfi hipotezalar seriyasından

 
Qeyd:  2012-ci  ilin  21  dekabrında  Günəş  enerjisinin 
qarşısının  kəsilməsi  ilə  əlaqədar  ehtimal  olunmuş  hadisə  ilə 
bağlı onu bildirmək olar ki, əslində Yer kürəsinin mövcudluğu 
(indiki  vəziyyətdə)  sırf  Günəşdən  və  Günəş  sisteminə  yaxın 
olan  ulduzlardan,  həmçinin  Süd  Yolu  qalaktikasının  ümumi 
cazibə  qüvvəsindən  asılıdır.  Günəşin  qabağı  tutularsa-bir  neçə 
saat  və  ya  da  sutka  hesabı  ilə,  Günəşdə  ciddi  problem  baş 
verərsə, Yer kürəsində həyat ola bilməz, Yer kürəsinin bəlkə də 
özü ola bilməz. Səbəbləri (ehtimallar): 
Günəş şüası, Günəş enerjisi olmadan,  
-su ola bilməz; 
-atmosfer ola bilməz; 
-hava və külək ola bilməz; 
-yağış ola bilməz, çünki su buxarlanmaz; 
-buludlar ola bilməz; 
-Yer kürəsi öz oxu ətrafında fırlana bilməz; 
-Yer kürəsi olmayan Günəş ətrafında fırlana bilməz; 
-Yer  kürəsi  dağılar  və  hissəciklərə  parçalanar  və  ya  da 
həddən  artıq  bərkləşər,  sonra  isə  soyuq  qaz  halına  çevrilər-
başqa ulduzlardan əldə edilən enerji hesabına; 

102 
 
-Yer  kürəsindəki  su  ümumiyyətlə  tam  bərkləşər  və  bərk 
materiya  olaraq  hissələrə  parçalanar,  sonra  isə  qazlaşar,  sonra 
isə kosmik fəzanın özünə çevrilər; 
-Yer  kürəsini  bərk  formada  saxlayan  (yəni  bütöv  halda 
saxlayan) elə Günəşdir, buna görə də bərklik dağılar;  
-Yer kürəsi öz əvvəlki yaranış başlanğıcına gələr və s. 
Bütün  planetlər  Günəşdən  enerji  alırlar.  Sonra  həmin 
enerjini təkrar fəzaya qaytarırlar. Məsələn, planetlərin şüanı əks 
etmələrini  belə  adlandırmaq  olar.  Əks  olunan  şüalar  fəzadan 
(materiyanın  özündən  qopan  hissə)  da  Günəşə  daxil  olur, 
Günəş  tərəfindən  sorulur.  Bərk  materiyalar  (planetlər)  Günəş 
enerjisini  sorurlar.  Bu  zaman  onların  kütləsində  (“xalis 
çəkilərində”)  dəyişiklik  yaranır.  Bu  sorma  sayəsində  planetlər 
(məsələn,  Yer  kürəsi,  onun  peyki  olan  ay)  öz  çəkilərini 
dəyişirlər  (Günəş  şüası  düşən  bir  müstəvidə  çəki  artır,  ola  da 
bilər  ki,  azalır,  ancaq  ehtimal  ki,  elementlərin  daxil  olması 
hesabına  artır)  və  nəticə  etibarilə  onların öz oxları ətraflarında 
fırlanmaları baş verir. Bərk materiyanın Günəş enerjisini (buna 
elementlərin  axını  da  demək  olar)  sormaları  onların  daxili 
qatları  və  nüvələri  də  təsir  göstərir.  Nüvə  ilə  Günəş  enerjsi 
arasında əlaqə yaranır. Sistemin vəhdətliyi meydana gəlir. 
Qarşılıqlı  sistem  əlaqələrindən  çıxış  edərək  hesab  etmək 
olar ki, planetlərin hərəkətləri kosmik fəzanı hərəkətə gətirir.  
 
Planetlər və Günəş 
 
Məlumdur  ki,  planetlər  Günəş  ətrafında  dövr  edirlər.  Bu 
dövretmə  sayəsində  planetlər  öz  formalarını  qoruyub  saxlaya 
bilirlər.  Məsələn,  elmdən  məlumdur  ki,  Yer  kürəsi  Günəş 
ə
trafında sürətlə dövr edir. Bir ilə tam dövrəni başa vurur.  
Bu  fırlanma  sayəsində,  eləcə  də  Yerin  öz  oxu  ətrafında 
fırlanmasının nəticəsi olaraq Günəşin şüaları və Günəş enerjisi 
Yer  kürəsinin  materiya  formasını  dağıda  bilmir.  Çünki  Yerin 
bütün hissələri, həm öz oxu ətrafında fırlanma zamanı, həm də 

103 
 
Günəş  ətrafında  fırlanarkən,  özünü  Günəşin  bir  nöqtəyə  olan 
ş
üa  düşməsindən  qoruyur.  Fırlanma  zamanı  sanki  “soyuma” 
prosesləri  də  baş  verir.  Yer  kürəsi  öz  formasını  Günəşdən 
qoruyur  və  hissələrini  əvəzləyə-əvəzləyə  ondan,  onun 
yandırmasından  “qaçırır”.  Belə  güman  etmək  olar  ki,  Yer 
kürəsinin  hərəkəti  zamanı  planet  Günəş  enerjisindən  hərlənə-
hərlənə  “doyur”  və  artıq  enerjini  isə  özündən  uzaqlaşdırır. 
Hərlənmə sayəsində birbaşa enerji bir hissəyə düşmür və qəbul 
edilmir və həmin hissə dağılmır. Fırlanma zamanı planetlər öz 
tərkibini  Günəş  şüasının  axın  seli  ilə  tarazlaşdırırlar.  Planetlər 
hərəkət  etdikcə  özlərini  çox  istiləşmədən  qoruyurlar.  Nəticədə 
ə
rimə, qazlaşma və yoxolma prosesinin qarşısı alınır. Planetlər 
onların  tərkibinə  düşən  Günəş  şüalarını  sanki  öz  səthlərində 
yayırlar.  Buradan  da  birbaşa  iti  düşmənin  və  ardıcıl  düşmənin 
qarşısı qismən alınır və planetlər özlərini qoruya bilirlər. 
Elm  yazır ki,  yerin maqnitosferi  Günəşdən gələn şüaların 
qarşısını alır. Günəşdə partlayış nəticəsində burulğan meydana 
gəlir.  Burulğan  da  Günəşdən  qopur  Yer  kürəsinə  tərəf  gəlir. 
Yerin atmosferində maqnitosferlə qarşılaşır. Bu maqnitosfer də 
Yerin  daxili  nüvəsindən  meydana  gəlir.  Yerin  maqnitosferinin 
yaranmasında onun daxili nüvəedil2 Tfınhadoq6 0 Td4(n)-10( )R8 12 T10(üm)-2(a)4(n )-370(e)4(t)-2Y
ə  ələ

104 
 
verir. Günəş məkanında fəza elementləri sorulur, Günəş əmələ 
gəlir  və  sorulmadan  sürətlə  qarşılaşan  hissəciklər  (yüngül  və 
sıx  hissəciklərin  bərk  birləşməsindən  əmələ  gələn  hissəciklər-
bu  hissəciklər  fəza  müstəvisinin  boşluğuna  düşürlər  və  yanan 
materiyanı-Günəşi  əmələ  gətirirlər.  Günəş  hissəciklərin 
qarşılaşmasından  olan  qığılcımdır.  Bu  da  hissəciklərin 
toqquşmasından  meydana  gələn  yeni  formalı  hissəciklərdir, 
yəni  enerjidir,  enerji  ünsürüdür.  Boşluğa  sürətlə  daxil  olan, 
sorulan  hissəciklər  sonra  mərkəzdən  (sorulma  mərkəzindən) 
kənara  çıxır.  Kənara  çıxan  hissəciklərin  birləşməsi  fəza 
elmentlərinin  köməkliyi  ilə  materiyalara  yayılır.  Enerji  aparır. 
Ə
slində  elə  Günəş  fəza  elementlərinin  məzmun  formasını 
dəyişməsidir.  Buradan  da  Günəşdən  materiyaların-planetlərin 
ə
mələ  gəlməsi  fikri  ortaya  çıxır.  Ola  bilər  ki,  Günəş 
partlayışından  planetlər  yaranıb  və  kənara  çıxıblar,  itələniblər. 
Günəş  hissəsi  partlayış  sayəsində  özündən  enerjini  qoparıb, 
fəza elementləri müstəvisinə aparıb.  
Günəşin planetləri öz ətrafına çəkə bilməməsi isə fəzadakı 
yüngül  elementlərin  hesabına  baş  verir.  Bu  elementlər  (fəza 
müstəvisi)  əslində  planetlərin  Günəşə  doğru  getməsinin 
qarşısını alır. Günəş isə əslində planetləri elə özünə çəkməklə, 
sormaqla məşğul olan bir enerji mənbəyidir.  
Nəticələr:  Fəza,  Günəş,  planetlərdən  ibarət  olan  materiya 
tərkibi eyni elementlərdən (hər birinin tərkibini eyni elementlər 
və  onların  birləşmələri  yaradır)  ibarətdir.  Burada  eynilik  həm 
də  əksliklər  olan  ziddiyyətlərdədir.  Okisgen,  hidrogen 
adlandırdığımız (müqayisədə nisbətən ağır və nisbətən yüngül) 
və  bunların  birləşməsindən  yaranan  digər  elementlər  əslində 
eyni başlanğıc elementidir. Oksigen və hidrogen sadəcə olaraq 
tərkiblərində  hərəkətlərin  fərqləndiyi  və  qüvvənin,  enerjinin 
fərqəndiyi-kəmiyyət 
baxımından 
fərqləndiyi 
eyni 
elementlərdir. Yəni, oksigen və hidrogen bir-birilərinə çevrilən 
eyni elementlərdir.  Bir elementin çevrilməsindən yeni element 
meydana  gəlib.  Bu  çevrilmələr  də  daxili  qüvvələri  –kainatın 

105 
 
daxili  qüvvələrini,  enerjisini,  təsirini  meydana  gətirib.  Belə 
nəticə  hasil  olur  ki,  qalaktikalar  bir-birinə  təsirdədir  və  bu 
təsirlər  sayəsində  nizam  əldə  edilir  və  kainatlar  idarə  olunur. 
Bəs,  kainatları  idarə  edən  qüvvə  hansıdır.  Bu  suala  cavab 
axtarmaqla belə hesab etmək olar ki, bu fövqəl kainat qüvvədir 
ki, bir elementdən kainatı yarada bilir.  
Nəticə: Günəş, fəza, su, od, torpaq, hava vahid elementdən 
meydana  gəlib.  Onlarda  vahid  tərkib  əlamətləri  mövcuddur. 
Ə
mələ  gəlmə  prosesləri  (hərəkətin  müəyyən  koordinatlar  üzrə 
təzahürünü  əks  etdirən-vahid  qüvvəni)  qüvvələri  yaradıb. 
Günəş  tükənməz  mənbəyini  kosmik  fəzadan  qəbul  edir  və 
kosmik  fəzaya  və  planetlərə  ötürür.  Planetlərdən  də  enerji 
qəbul  edir.  Bu  baxımdan  da  Günəş  və  planetlər  eyni  sistemin 
tərkibidir.  
Fəza 
itələyici 
elementlərdən 
(hissəciklərdən-yüngül 
hissəciklərdən)  ibarətdir  (yüngül  hissəcikıələrin  lap  sıxlaşmış 
forması  isə  suyu,  atmosferi  və  planetləri  meydana  gətirir. 
Günəşdə  də  kosmik  fəza  sıxlaşır,  mayeyə  və  qaza  çevrilir)  və 
bu  hissəciklər  birləşmələri  itələmə  qüvvəsini  yaradırlar. 
İ
tələmə qüvvəsi əslində digər koordinatda cəzbetmə qüvvəsinə 
çevrilir.  İtələmə  qüvvəsi  başqa  koordinatda  cəzbetmədir. 
Deməli,  əslində  bütün  kainatı  vahid  qüvvə  idarə  edir:-bu,  bir 
tərəfə itələmə,  digər  tərəfdə  cəzbetmədir. Hər  ikisi də hərəkəti 
yaradır  və  hərəkətdən  yaranır.  Hərəkətə  təsir  edən  qüvvə 
vahiddir.  Təbii  ki,  bu  qüvvə  öz  tərkibi  baxımından  da  təsnif 
oluna bilir. Deməli, kainatda yalnız bir makro qüvvə var. Bu da 
hərəkəti yaradan qüvvədir. Cəlbetmə, cəzbetmə, kənarlaşdırma, 
itələmə  yalnız  koordinatlarla  istiqamətlərlə  xassələnən  vahid 
qüvvənin bölgü ünsürləridir. 
Fəza  itələyici  elementlərdən  ibarət olduğuna  görə  (hərəkət 
xassəni  yaradır,  yəni  fəzanın  xassəsi  genişləndirmədir, 
itələmədir.  Məsələn,  insanın  xarakteri  də  onun  hərəkətindən 
meydana  gəlir.  Sürətli  hərəkətlər  enerjinin  bolluğundan 

106 
 
meydana  gəlir)  bərk  materiyanın  Günəşə  doğru  getməsinin 
(Günəş tərəfindən udulmasının) qarşısını alır.  
Fəzaya  düşən  hər  bir  cisim  sürətlə  hərəkət  etməyə 
məcburdur.  Çünki  fəza  elementləri  müstəvisi  itələyicidir, 
genişləndirəndir,  dağıdandır.  Fəzaya  düşən  cisim  dağılmaq, 
həm də sürətlə hərəkət edə bilmək imkanına malikdir.  
Hər  bir  planetin  Günəş  sistemində  öz  yeri  və  payı  vardır. 
Planetlər  olmasa  indiki  kimi  nizam  da  ola  bilməz.  Planetlərin 
birinin olmaması digər planetlərin məhvinə gətirib çıxara bilər. 
Planetlərin sayı və cəm halda kütləsi Günəşin kütləsini meydan 
gətirir. Planetlərin azalması Günəşin kütləsində fərqləri yarada 
bilər;  çünki  enerji  paylanmaları  arasında  tarazlıq  pozula  bilər. 
Elementləri  sorma  və  buraxma  tarazlığı  pozular,  Günəşin 
kütləsi  fərqi  yaranar,  bu  zaman  indki  nizam  pozula  bilər. 
Planetlərin  Günəş  ətrafında  fırlanmasında  da  ciddi  problemlər 
yarana bilər.  
Günəş  oddur  (alovdur),  materiyalar  odu  özlərinə 
çəkirlər.  Bu  zaman  materiya  üzərində  enerji  seli  yaranır. 
Materiyalara 
(planetlərə) 
gələn 
Günəş 
enerjisi 
elə 
hissəciklərdən 
ibarətdir. 
Od 
(alov) 
da 
hissəciklərin 
birləşməsidir.  Nə  üçün  yandırıcıdır,  çünki dağıdıcıdır. Deməli, 
odun  tərkibi  yandırıcı,  dağıdıcı  (digər  materiyaya  tətbiqdə) 
hissəciklərdən  ibarətdir.  Odun  buraxdığı  enerji  (hissəciklər 
toplusu) sürətlə yayılır. Ətraf materiya onu özünə çəkir. Od bir 
materiyadır.  Tərkibi  hissəciklərdən  ibarətdir.  Çox  sürətli  və 
digər materiya tərəfindən cəzb edilən hissəciklərdir, onlar cəzb 
edən  materiyanı  dağıda  bilirlər.  Deməli,  odun  (alovun) 
hissəcikləri  çox  sürətlə  udulur,  digər  materiyada  olan  mövcud 
hissəcik  quruluşlarını  dəyişir  və  nəticədə  dağıdıcılıq  əmələ 
gəlir.  Odun  içərisinə  düşən  hər  bir  cisimin  tərkibində  və 
formasında  mütləq  dəyişikliklər meydana  gəlir.  Alov materiya 
quruluşunu  dağıtmağa  cəhd  göstərir.  Su  da  hissəcikləri 
(formanı məzmuna çevirən) dəyişən elementdir. Deməli, od və 
su  enerjiyə  (qüvvəyə)  malikdir.  Od  sovurma  xassəsinə 

107 
 
malikdir.  Külək  odu  yayır  və  odun  mənbəyini  (yanan  şeyin, 
materiyanın)  tükəndirir.  Alovlanmanın  güclənməsi  təbii  ki, 
materiyada  hissəciklərin  dağılmasına  və  yeni  formalara 
çevrilməsinə səbəb olur. Alovlanma sayəsində hissəciklər  yeni 
məzmun  alırlar.  Deməli,  alov  əslində  məzmun  dəyişən  və 
formanı  dəyişən  qüvvədir.  Qüvvəni  hissəciklərin  hərəkəti 
(sürətlə  yerdəyişməsi)  yaradır.  Hissəciklərin  bərkləşmiş 
toplumunun  hərəkəti  daha  çox  enerji  yaradır.  Deməli,  enerji 
ə
slində  kütlənin  (hissəciklərin  hərəkəti  və  hissəciklərin  toplu 
halda  hərəkəti)  hərəkətindən  yaranır.  Enerji  qüvvənin 
təzahürüdür. Alov həm enerji, həm də qüvvədir.  
Külək  (güclü  hissəciklərin  axını)  sayəsində  enerji  artır, 
alovlanan  materiyanın  hissəciklərinın  məzmunu  dəyişir  və 
materiyadan  olan  hissəciklər  dağılır.  Nə  isə  yanıb  külə  dönür. 
Kül  enerjisi  çıxmış,  hissəciklərinin  çoxusunu  itirmiş  əvvəlki 
mövcudluğun  nisbi  son  vəziyyətidir.  Külək  enerjidir  və 
qüvvədir. Külək zamanı atmosferdə (havada) olan hissəciklərin 
hərəkəti  meydana  gəlir.  Külək  hissəcikləri  (havanı  yaradan 
hissəciklər-havanın  tərkibi)  digər  materiyaya  nisbətdə  formanı 
dəyişir.  Yəni,  qüvvə  tətbiq  edir  və  küləklə  gələn  hissəciklər 
digər  materiyaya  nisbətdə  (təsirdə)  dağıdıcı  olur.  Külək  tərkib 
məzmununu  çevirə  bilmir.  Yəni,  hissəciklərə  təsir  edən  qüvvə 
həmin  hissəciklərin  məzmununu  saxlayır.  Külək  alovdan  daha 
az  təsirli  enerjidir,  qüvvədir.  Yalnız  forma  dəyişəndir.  Külək 
ə
sasən, alov hissəciklərini sürətləndirən və qovandır.  
Su  da  tərkib  dəyişir  və  forma  dəyişir.  Məsələn,  suyun 
güclü  axını  (sel)  sayəsində  həm  materiyalar  öz  quruluşlarını 
dəyişirlər, həm də məhlullar yaranır. Alov və su dağıdıcı-tərkib 
və məzmun  dəyişən,  hissəciklər  axınıdırlar. Onların tərkibində 
ya eyni, ya da bir-birini qovan, fəaliyyətini məkanda dəyişdirən 
hissəciklər  vardır.  Alovu  su  söndürür,  alov  suyun  tərkibini 
dəyişir.  Deməli,  ən  güclü  qüvvələr  su  və  alovdadır.  Ən  böyük 
enerji  də  sudan  və  alovdan  alına  bilər.  Maraqlıdır:  nə  üçün 
bunlar əksdirlər: -belə də güman  etmək olar ki, onlar ayrı-ayrı 

108 
 
mənbələrdən  (lakin  başlanğıcları,  yəni  ilk  tərkibləri  eyni  olan 
mənbələrdən)  əmələ  gəliblər.  Hissəciklərin  xassələri  də 
fərqlidir.  Bundan  çıxış  edərək  belə  qəbul  etmək  olar  ki,  Yer 
kürəsi  Günəşdən  (alovdan)  və  fəzadan  (sıxılmış  hava 
hissəciklərindən) əmələ gəlib. Onda, belə güman da etmək olar 
ki,  bu  ikisini  bir-birindən  həm  qovan,  həm  də  vahid  materiya 
üzərində  saxlayan  digər  bir  qüvvə  var  və  onların  tam 
qarşılaşmasına  imkan  vermir.  Belə  qəbul  etmək  olar  ki,  bu, 
fəzadakı az sıxlığı olan hissəciklərdir və atmosferdəki nisbətən 
sıxılmış  hissəciklərdir.  Bu  hissəciklər  alovun  və  suyun 
qarşılaşmasına  imkan  vermir.  Bu  elə  Yer  kürəsində  olan 
sıxılmış  (bərkləşmiş)  enerjidir-qurudur,  qayalardır,  qum  və 
torpaqlardır.  
Su,  od  (alov),  hava  bir-birilə  təsiretmə  qüvvəsinə 
malikdirlər.  Hərəkət  elə  bunların  qarşılıqlı təsirindən meydana 
gəlir. Qüvvələr və enerji yaranır. Bu qüvvələr sayəsində tərkib 
hissələrin  forma  və  məzmunu  dəyişir.  Təbiət  daxilən  bu 
qüvvələrin  qarşılıqlı  təsiri  sayəsində  tarazlaşır.  Təbiətin  daxili 
qüvvəsi  bu  ünsürlərin  qarşılıqlı  təsirindən  meydana  gəlir. 
Təbiətin  rəngarəng  tərkibi  məhz  rəngarəng  hissələrdən  ibarət 
olur.  
 
Fəza-Günəş-Yer  (planet-bərk  materiya)  vəhdəti  və 
elementlər 
 
Necə  qədimdə  yaranışın  səbəblərini  axtarıblar,  düşünüblər 
mən  də  bu  istiqamətdə  fikir  bildirməyə  cəhd  edirəm.  Mənim 
fikirlərim  ola  bilər  ki,  dəfələrlə  deyilsin,  ola  da  bilər  ki, 
müəyyən  fikirlər  tamamilə  yeni  olsun  və  yeni  subyektiv  kəşf 
kimi  qəbul  edilsin.  Mənim  məqsədim  bəzi  fikirlərin 
orijinallığını  subyektivcəsinə  yaratmaqdan  ibarətdir.  Bu 
orijinallıq  içərisində  nələrisə  yeni  fikir  kimi  hesab  etmək  olar. 
Ancaq  fikirlərin  subyektiv  və  fərdi-məntiqi  olması  da  qəbul 
edilməlidir.  Fikirlərimin  elmə  zidd  olması  da  mümkün  ola 

109 
 
bilər. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, elm də səhv edə bilər. 
Çünki 
araşdırma, 
mülahizələr, 
gəlinmiş 
nəticələr 
istiqamətlərdən,  koordinatlardan  və  nəyin  başlanğıc  olmasını 
hesab  etməkdən  çox  asılıdır.  Buna  görə  də  elmi  araşdırmalar 
həm  də  subyektiv  əsaslara  malik  olur.  Eyni  zamanda  yolların 
uzun  və  qısa  gedilməsi  məsələsi  var.  Elm  var  ki,  yolları  qısa, 
elm də var ki, yolları uzun qət edir. Lakin elmin əsas funksiyası 
yolları qısa şəkildə fəth etməkdən ibarətdir.  
Fəza,  Günəş,  Yer  (digər  planetlərlə  birlikdə)  vəhdətini  və 
onun  mahiyyətini  Yerdəki  elə  od,  torpaq,  su  (onların  tərkib 
elementlərinin,  tərkib  hissəciklərinin,  kiçik  elementlərinin) 
vəhdətində  görmək  olar.  Su,  torpaq  və  od  əslində  bir-birindən 
kəskin dərəcədə fərqlənməyən mövcudluqlardır. Əvvəlcə də bu 
fikir  bildirilib.  Onların  tərkib  oxşarlıqları  vardır  və  onların 
zahirini  elə  vəziyyətlərə  salan  elə  hansısa  qüvvədir, 
çevrilmələrdir. 
Vahid 
elementlərin 
çevrilmələri 
və 
mərkəzləşmələri  vardır.  Alovda,  torpaqda  və  suda  sadəcə 
olaraq eyni elementlər qüvvə sayəsində (təsirlə) müxtəlif forma 
alırlar.  Bunlar  kəskin  dərəcədə  fərqli  olsaydılar,  onda,  kainat, 
Günəş  sistemi  yox,  heçlik  ola  bilərdi.  Buradan  da  belə  bir 
məntiqi  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  vəhdətin  tərkibi  qüvvənin  və 
ə
ks-qüvvənin  tətbiqi  ilə  enerjini  yaradır.  Burada  Fəza-Günəş-
Planet  (planet-bərkləşmiş  materiya)  bir-birilə  təsir-əks  təsir, 
udma  və  çevrilmələr  vəhdətindədir.  Bu  çevrilmələr  sayəsində 
elementlərin dövri prosesləri –keçmələr, çevrilmələr yaranır.  
Belə  düşünmək  olar  ki,  torpaqla-Günəş  arasındakı  fəza 
elementləri  bu  iki  materiyanın  tərkibində  olanlardır.  Günəş  ilə 
Materiya  arasında  keçicidir.  Ola  bilər ki, elə sadəcə olaraq bir 
elementdir. Həmin element Günəş enerjisini (selin yayılmasını) 
lazımi  qədər  materiyalara  (planetlərə)  buraxır.  Fəza  olmasa, 
yəni  Günəşlə  planetlər  arasında,  fəza  olmasa,  Günəş  Yer 
Kürəsini məhv edər, ya da enerji heç yerə çatmaz. Fəza olmasa, 
hər  hansısa  bir  quruluşdan  söhbət  gedə  bilməz.  Kosmik  fəza 
həm də kainat məkanının əsasını təşkil edir. (Qeyd: belə qəbul 

110 
 
etmək  olar  ki,  enerjinin,  yəni  bir  formada  olan  enerjinin, 
materiyaya olan təsirindən Günəş meydana gəlir. Yəni, Günəş 
şüası fəzadan keçir, planetlər onu özlərinə çəkirlər və Günəşin 
tərkibinə  fəzadan  yeni  elementlər  (“yanmaq  üçün)  daxil  olur. 
Qarşılıqlı  proseslər  baş  verir.  Planetlər  özləri  də  Günəş  üçün 
mənbə  rolunu  oynayırlar).  Çünki,  bərk  materiya  enerji  selini 
özünə çəkir və mənbəyini, yəni Günəşin özünü “qıcıqlandırır”, 
həm  də  boşaldır  (mənbədən  enerjini  azaldır).  Azalan  enerjinin 
yerinə fəzadan əlavələri daxil olur. Buradan da belə bir məntiqi 
nəticə  ortaya  çıxır  ki,  Günəş  və  planetlər  daimidir,  sistem 
ə
bədidir.  Günəşin  5  milyard  il  bundan  sonra  yanacağı  və 
yox olacağı fikirlərinin həqiqiliyi də şübhə doğurur. Günəşi 
saxlayan  ona  enerji  verən,  planetlər  və  fəzanın  qarşılıqlı 
ə
laqəsidir.  Ola  bilər  ki,  Günəş  öz  enerji  mənbəyini  məhz 
Planetlərlə  olan  təsirli  əlaqəsindən,  eləcə  də  fəzadan  götürür. 
Fəzaya  və  planetlərə  geri  qaytarır.  Beləcə  qarşılıqlı  proseslər 
gedir. Buradan bir daha belə bir məntiqi nəticələrə gəlmək olur 
ki,  Günəş  sistemində  elə  bir  nizam  var  ki,  o  nizamdan  biri 
sistemdən  çıxarsa,  Günəşin  tərkibi  (Günəşin  kütləsi)  ya  azala, 
ya  da  arta  bilər.  Bu  halda  planetlərin  qarşılıqlı  münasibəti  və 
ə
laqəsi  də  korlanar  və  planetlərdə  nizam  pozular,  həyat  məhv 
olar.  
Fəza  Günəş  enerjisini  sərbəst  şəkildə,  yəni  nizamla  və 
zamanla  planetlərə  ötürür.  Fəzada  heç  bir  element  olmazsa, 
onda Günəş şüaları planetlərə ötürülə bilməz. Buna görə də tam 
kosmik  boşluq  ola  bilməz.  Boşluq  kəmiyyətdə  azlıq  üçün 
işlədilən  ifadədir.  (Qeyd:  təxmin  etmək  olar  ki,  torpağın 
müəyyən  qüvvə  sayəsində  bərkləşmiş  forması  qayalıqlar,  lap 
yüngül-Günün  təsiri  ilə  yumşalmış  forması  qumsaqlıqlardır. 
Belə hesab etmək olar ki, dənizkənar qumlar əsasən, Günəşin 
su  və  torpaqla  qarşılıqlı  vəhdətindən  yaranır.  Günəşin  və 
suyun torpağa təsirindən –sahilə yaxın yerlərdə-torpaq quma 
çevrilir.  Bərk  formasından  yumşalır.  Suyun  dərinliklərində, 
yəni  Günəşin  çox  düşmədiyi  yerlərdə  qum  formasını  çox 

111 
 
axtarmaq düzgün deyil. Qum-səhra qumları maye ilə lap bərk 
materiya arasında orta bir mövqe tutur. Qaya-torpaq-qum-su 
keçiciliyi  meydana  gəlir.  Bu  baxımdan  da  Günəşin  çox 
düşdüyü yerlərdə-səhra qumları mövcud olur. Yarımsəhralar 
da mövcuddur və burada tədricən çevrilmələr meydana gəlir. 
Bütün  bu  proseslər  Günəş-torpaq-su  vəhdətindən,  təsir  və 
ə
ks-təsirlərdən,  təsirləri  udmadan  meydana  gəlir.  Buradan 
belə  bir  məntiqi  nəticə  ortaya  çıxır  ki,  başqa  planetlərdə  də 
Yerdəki  kimi  oksigen  vardır.  Lakin,  onlarda  su  daxildə 
olduğundan  (böyük  ehtimalla)  və  Günəşlə  olan  məsafələri 
fərqli olduğundan Yer kürəsindəki kimi vəziyyət alına bilmir. 
Uzaq planetlərdə su buza, o da bərkiyib qayaya, sonra soyuq 
qazlara,  yaxın  planetlərdə  isə  buxara  və  isti  qazlara 
çevriləcəkdir). 
Fəza  soyuqdursa,  deməli,  əsasən  oksigendən  ibarətdir. 
Hidrogen  bol  olsaydı  daha  çox  işıqlı  və  isti  olardı.  (Böyük 
ehtimal). Oksigen hidrogenin materiyaya, onun tərklibində olan 
elementlərə  təsirindən  də  yaranır.  Elementlər  (materiya 
elementləri)  varsa,  Günəş  varsa  oksigen  də  ola  bilər.  Fəzada 
həm  də  oksigen  (bərk  materiyaya  nisbətən  çoxlu  miqdarda) 
olmaya  bilər.  Oksigen  Günəşin  materiyaya  təsirində  olur.  Bu, 
bir  ehtimaldır.  Digər  ehtimal  isə  odur  ki,  kosmik  fəza 
oksigendir, əgər çox soyuqdursa və çox boşdursa. 
Günəş  nəyə  görə  kosmik  fəzada  atmosfer  əmələ  gətirmir. 
Çünki,  Günəş  şüaları  bərk  materiyaya  (planetlərə,  onların 
peyklərinə)  dəyəndə  daha  çox  enerjili  olur,  qızdırıcı  olur. 
Günəş  enerjisi  özündə  qızdırıcıdır  və  əks  olunan  zamanda 
qızdırıcıdır.  Məsələn,  dəmirin  və  başqa  bir  metalın  qızması, 
istənilən bir əşyanın və  canlı aləmin Günəş qarşısında qızması 
buna  nümunədir.  Günəş  şüası  materiyaya  dəyəndə  öz  təsirini 
göstərir.  Günəş  şüasını  hidrogen  molekulu  özünə  çəkir.  Bu  o 
deməkdir  ki,  Günəş  şüaları  hər  hansı  bir  materiyaya  dəyir, 
oradakı  elementləri  hərəkətə  gətirir,  materiya  vahidinin 

112 
 
tərkibini  aktivləşdirir.  Nəticədə  hidrogenlərin  vəhdəti  ortaya 
çıxır. Həm də hidrogenin ayrılması prosesləri baş verir.  
Kosmik  fəza  oksigendir,  ona  görə  də  genişlənəndir 
(hidrogenlə  və  digər  fəza  elementləri  ilə  qarşılıqlı  əlaqələrdə). 
Onun genişlənməsini Günəşdən gələn hidrogen elementi təmin 
edir.  Kosmik  fəza  böyük  (burada  seyrək  və  yüngül) 
məsaməlidir.  Ona  görə  də  Yerin  atmosferindən  kənarda  sürət 
çoxdur.  Seyrəkliyə  görə,  hərəkət  edən  cihazın  qarşısını  almaq 
üçün  az  maneə  vardır.  Çəkisizlik  çoxdur.  İstənilən  aparat 
kifayət  qədər  sürətlə  hərəkət  edir.  (Yerin  atmosfer  məkanına 
nisbətən  sürətlə.  Yerin  cazibə  qüvvəsi  və atmosferin sürtünmə 
qüvvəsi, eləcə də atmosfer sıxlığı sürətin qabağını alır, hərəkət 
edən  cismi  yavaşıdır).  Kosmik  fəza  oksigen  olmasaydı, 
tamamilə  (heç  bir  elementsiz)  boş  olsaydı,  onda  kosmik  uçuş 
aparatları, eləcə də süni peyklər kosmosda dayana bilməzdilər. 
Günəşin  və  planetlərin  özləri,  həmçinin  ulduzlar  dayana 
bilməzdilər  və  sistem  mümkün  olmazdı.  Günəşin  və  işığının, 
digər  ulduzların  hərəkətləri,  materiyanın  hərəkətləri  sonzuz 
sürətlə  ola  bilərdi  ki,  bu  da  sistemsizliyə  gətirib  çıxarardı. 
Müstəvinin  mövcudluğu  elə  vaxtilə  sistemin  meydana 
gəlməsinə  səbəb  ola  bilmişdir.  Belə  güman  etmək  olar  ki, 
Günəş  tətbiq  edən  qüvvədir,  bu  qüvvənin  tətbiqindən  sabit 
kəmiyyət  ortaya  çıxır,  eləcə  də  kosmik  fəzanın  oksigen 
müstəvisi  bu  qüvvənin  hədsizliyinin  qarşısını  alır.  Təsir  əks 
təsirə  bərabərdir.  Günəş  materiyalara  qüvvə  tətbiq  edirsə, 
kosmik  fəza  bu  qüvvənin  hədsizliyinin  qarşısını  alır.  Onu 
nizamlayır.  Materiya  aləminə  və  Günəşə,  ulduzlara  qarşılıqlı 
fəaliyyət  məkanını  kosmik  fəza  təmin  edir.  Kosmik  fəza  bir 
növ  tor  rolunu  oynayır.  Kosmoda  çəkizislik,  yumşaqlıq  və  şar 
effektindən  meydana  gəlir  ki,  bu  da  oksigenin  genişlənmə 
xüsusiyyətindən,  məsamələr  yaratmaq  xüsusiyyətindən  ortaya 
çıxır.  Oksigenin  genişlənməsini  isə  hidrogen  daha  çox  təmin 
edir.  Oksigen  tərkib  atomlarını  parçalayanda  hidrogenə  və 
digər qazlara çevrilir. Digər   qazların  da  təkrarən  oksigenə 

113 
 
çevrilməsi mümkün ola bilər. Bu baxımdan da kainatda heç nə 
itmir.  
Kosmik məkan heç bir elementsiz olsaydı, kosmik məkana 
çıxmaq  qeyri-mümkün  olardı.  Günəş  istənilən  cismi  yandırıb 
məhv  edərdi.  Məsələn,  peykləri  tamamilə  məhv  edərdi.  Bu 
məhvin qarşısını alan, Günəş şüalarının qarşısını alan (sındıran) 
kosmik  fəzanın  oksigenidir.  Sürəti  sabit  və  hərəkəti  keçici 
saxlayır.  Çəkisizlik  yüngüllükdür  ki,  bu  da  elə  oksigenin 
özüdür.  Oksigenin  sahələr  üzrə  yayılmasıdır.  Bu  baxımdan  da 
kosmik  məkan  yüngül  məkandır  ki,  hərəkət  sürəti  çoxdur  və 
yaylıdır.  Kosmik  məkan  sıx  olsaydı  hərəkət  də  zəif  olardı  və 
sürət  çox  zəif  olardı.  Yer  kürəsi  və  digər  planetlər  Günəş 
ə
trafında  indiki  kimi  hərəkət  edə  bilməzdilər.  Ümumiyyətlə, 
indiki forma və məzmun ola bilməzdi.  
Kosmik  məkanı  əhatə  edən  element  (oksigen)  olmasaydı 
Günəş  özü  də  nizamlı  şəkildə  yana  biməzdi.  (Qeyd:  istənilən 
bir  varlığın  hərəkəti  mütləq  qaydada  digər  varlığa  nisbətən 
mümkün  olur.  Çünki  hərəkətdə  olarkən  enerji  ötürülmələri 
prosesləri  baş  verir).  Günəşi  öz  məkanında  saxlayan  və 
nizamla  hərəkət  etdirən  məhz  kosmik  fəzanın  müstəvisidir. 
Kosmik  fəzada  asteroidlər,  kametalar,  meteoritlər  hərəkət 
edirlər. Bunlar kosmik fəzada nəzarətsiz qalırlar və belə güman 
etmək  olar  ki,  onların  tərkibində  nüvə  yoxdur.  Nüvə  olsayda 
onlar planet, ya da peyk olardılar və konkret orbitlər üzrə dövr 
edərdilər. Materiya aləmi fəzadakı quru parçalarını özünə cəlb 
edə  bilər.  Günəş  şüaları  materiya  aləminə  təsir  göstərir. 
Materiya aləmi Günəş enerjisini özünə cəlb edir. 
Kosmik  məkanın  özü  soyuq  olmalıdır.  Çünki  oksigendir. 
Kosmik  məkan  daima  işıqlı  olmalıdır.  Lakin  bu  işıqlar 
materiya  ətrafında  çox,  lap  kənarlarda  isə  az  olmalıdır. 
Materiya  aləmi  Günəş  işığını  əks  etdirir.  (Qeyd:  belə  güman 
etmək olar ki, Günəş şüaları Yerə düşür, Yerin fırlanması ilə 
ə
laqədar  bu  şüalar  paylanır.  Günəş  özü  də  hərəkətdə 
olduğundan,  eləcə  də  Yer  Günəş  ətrafında  fırlandığından 

114 
 
Günəş şüaları üfüqi yerdəyişmə edir. Yəni səthi müstəvi üzrə 
dəyişirlər.  Günəş  işığı  paylanılır.  Bu  paylanma  dəyişmələrə 
məruz  qalır.  Günəşin  Yerə  təsirindən  yaranan  əks-təsir 
sferası,  təsirdən  meydana  gələn  maqnit-enerji  sahəsi  Yerin 
qızmasını,  atmosferin  qızmasını  təmin  edir.  Atmosferin 
qızması  onun  soyuması  ilə  əvəz  olunur.  Burada  fırlanma 
hərəkətləri  də  təsir  göstərir.  –gecə  ilə  gündüz  yaranır). 
Kosmik  məkanın  özü  soyuq  olmalıdır.  Kosmik  məkanda 
materiya  ətrafından  uzaqlara  doğru  temperatur  dəyişkən 
olmalıdır.  Yerin  atmosfer  sərhəddində  olan  fəza  temperaturu 
ondan uzaqda olan məkandan fərqli olmalıdır. Günəş şüalarının 
Yerdən  gələn  əks-təsir  enerjisi,  fırlanmadan  paylanan  enerji 
atmosfer  sərhəddinin  fəzasını  kənarlara  nisbətən  isti  etməldir. 
Kosmik  məkana  çıxan  cismin  özü  istilik  çəkməlidir.  Kosmik 
cihazların  Günəş  enerjisi  ilə  işləməsinin  mümkünlüyü  də 
buradan meydana gəlir.  
Günəş ilə materiya (burada planetlər və peyklər) arasındakı 
məsafədə  (kosmik  məsafədə)  temperatur  aşağı  ola  bilər. 
Materiya  Günəşdən  uzaqlaşdıqca  əlaqə  də  itir,  zəifləyir.  Yəni, 
qızma  yox,  soyuma  baş  verir.  Zaman  uzanır,  sürət  azalır. 
Günəşə  yaxınlaşdıqca  materiya  tərkibində  olan  elementlər 
(məsələn,  hidrogen)  hərəkətə  gəlir,  canlanma  baş  verir.  Lap 
yaxınlaşdıqca isə əriyir. Bu, o deməkdir ki, hidrogen birləşməsi 
(zəncirliyi)  partlayışa,  əriməyə  gətirib  çıxarır.  Günəşə  tam 
yaxınlaşmaq üçün böyük həcmdə oksigen lazımdır ki, ərimənin 
qabağını nisbətən almaq imkanı olsun.  
Ehtimal  etmək  olar  ki,  Günəş  parçalanmış  və  planetlər 
ondan ayrılmışdır. Fəzanın oksigeni ayrılmış hissəni Günəşdən 
aralamışdır.  Günəş  əbədidir.  Ona  görə  ki,  bu  yanan  maye 
oksigen  ilə  əhatə  olunubdur.  Günəşin  özü  də  oksigenlə  (fəza 
oksigen  müstəvisi  ilə  əhatə  olunmazsa  tez  yanıb  külə  dönər) 
qidalanır.  Oksiegn  hidrogen  ətrafında  “sədd  çəkib”  və  buna 
görə də Günəş daxildə yana-yana qalır.  

115 
 
Yer  Kürəsinin  fırlanmasında  həm  Günəş  şüalarının  axını 
təsir  göstərir,  həm  də  nüvə  rol  oynayır.  Günəş  şüaları 
(hidrogen)  Yer  kürəsinin  bir  tərəfinə  ağırlıq  salır,  digər  tərəfi 
də  fırlandırır.  Günəşin  özü  də  fırlanır.  Bu  fırlanma  sayəsində 
(daxili  sel)  planetlər  fırlanır.  Kosmik  fəzada  olan  element 
(oksigen  qazı)  Yerin  sabit  sürətlə  fırlanmasını  təmin  də  edir. 
Bu  oksigen  kütləsi  Yer  Kürəsinin  bir  tərəfi  basılanda,  o  biri 
tərəfini qaldırır, üzə çıxarır, tədricən fırlanma baş verir. 
Qeyd olunduğu kimi, planetlər arasındakı fəza boş deyil və 
elementdən,  element  birləşməsindən,  elementin  yayılma 
sahəsindən  və  kütləsindən  (cəm  halda  toplu  kütləsindən) 
ibarətdir.  Bu  elementlər  enerji  keçiriciliyinə  malikdir.  Enerji 
keçiriciliyinin  elementə  toxunması  işığı  əmələ  gətirir.  Burada 
ola  bilər  ki,  sürtünmədən  qığılcım  effketi  yaranır  və  işıq 
enerjisi  formalaşır.  Enerji  elementlər  arasında  ötürmədən 
meydana  gəlir.  Hissəcik  hərəkət  etməsə  enerji  ötürülməz, 
sürtünmə  yaranmaz  və  işıq  da  olmaz.  Günəş  enerjisi  və 
enerjinin  yaratdığı  işıq  materiya  aləminə  dəyir.  Materiya 
aləminə  dəyəndə  enerji  işığa  çevrilir.  Enerji  axını  güclü 
olduqda  və  məkan  kiçik  olanda  enerjinin  artması  meydana 
gəlir.  Dar  məkana  çoxlu  enerji  buraxmaq  nəticədə,  son  həddə 
həmin  məkanı  alovlandıra  bilər.  Bu  məntiqdən  irəli  gələrək 
hesab  etmək  olar  ki,  kosmik  məkanın  böyüklüyündən  Günəş 
materiya  aləmini  yandırıb  külə  döndərə  bilmir.  Enerjinin  işığa 
çevrilməsi  üçün  mütləq  enerjini  əks  etdirən  materiya  və 
element  (elə  elementlərin  toplusu  materiya  və  onun  halını 
meydana  gətirir)  mövcuddur.  Element  enerji  keçiriciliyinə 
malikdir.  Enerji  keçiriciliyi  olan  materiya  Günəş  tərəfindən 
qızır.  (Ümumiyyətlə  isə  hesab  etmək  olar  ki,  enerji