Kasbiy faoliyat psixologiyasi
Yüklə 73,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
kommunikativ uquvsizlik
, yoki diskommunikatsiya holatini keltirib chiqaradi. Bunda odamlar oddiy til bilan aytganda, bir - birlarini tushunolmay qoladilar, shuning oqibatida pishib turgan loyiha yoki yaxshi reja amalga 174 oshmasligi, bir necha oylarga cho‗zilib ketishi mumkin. Shuning uchun ham hozirgi zamon ijtimoiy psixologiyasining tadbiqiy yo‗nalishida, boshqaruv psixologiyasida katta yoshli odamlarni kommunikativ bilimdonlikka o‗rgatish, ularda zarur kommunikativ malakalarni hosil qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Har bir korxona, xususiy firma yoki davlat muassasasini boshqaruvchi menejer, rahbar tayyorlash muammosi ana shu rahbarlarni, boshqaruvchilarni psixologik jihatdan odamlar bilan ishlashga o‗rgatish muammosini chetlab o‗tolmaydi. Umuman, hozirgi davrda har qanday mutaxassis - vrach, muhandis, o‗qituvchi, iqtisodchi, agronom, quruvchi, jurnalist, madaniyatshunos yoki boshqalar ham kommunikativ malakalarga ega bo‗lmaguncha, bozor munosabatlari sharoitida tezda jamoaga kirishib, ko‗pchilik bilan til topishib, o‗z professional mahoratini ko‗rsata olmaydi. Har bir ziyo`li inson boshqalar bilan hamkorlik qilish mahorati va san‘atiga ega bo‗lishi kerak. Bu vazifa odamlarni muomala va muloqot etikasiga o‗rgatishni har qachongidan ham dolzarb qilib qo‗ymoqda. To‗g‗ri, muloqotga kirishish - ijtimoiylashuv jarayonida barcha sifatlardan oldinroq shakllanadigan qobiliyatlardan, u tabiiy va hayotiy narsa. Bola tili juda yaxshi chiqib ulgurmay, atrofidagilar bilan aktiv muloqotga kirisha boshlaydi. Lekin masalaning paradoksal tomoni ham shundaki, yillar o‗tgan sari ongli, aqlli odam har bir gapini o`ylab gapiradigan, har bir qadamini o`ylab bosadigan bo‗lib qoladi, bu uning jamiyatdagi mavqeini belgilovchi vositadir. Bu muloqotga kirishishga ruhan tayyorlanishning ahamiyatini ham odam anglashini taqozo etadi. Shunday qilib, ana shu eng tabiiy va bir qarashda oddiy inson faoliyati shu qadar murakkab va serqirraki, uning mexanizmlarini o‗rganish, guruhlarda to‗g‗ri munosabatlarni tashkil etish va odamlarni samarali muloqotga o‗rgatish muammosi bugungi ijtimoiy psixologiyaning muhim masalalaridandir. Ma‘lumki, gaplashayotgan odamlarning biri gapiradi, ikkinchisi tinglaydi, eshitadi. Muloqotning samaradorligi ana shu ikki qirraning qanchalik o‗zaro mosligi, bir-birini to‗ldirishiga bog‗liq ekan. Noto‗g‗ri tasavvurlardan biri shuki, odamni muomala yoki muloqotga o‗rgatganda, uni faqat gapirishga, mantiqan 175 asoslangan so‗zlardan foydalanib, ta‘sirchan gapirishga o‗rgatishadi. Uning ikkinchi tomoni - tinglash qobiliyatiga deyarli e‘tibor berilmaydi. Mashxur amerikalik notiq, psixolog Deyl Karnegi «Yaxshi suhbatdosh - yaxshi gapirishni biladigan emas, balki yaxshi tinglashni biladigan suhbatdoshdir» deganda aynan shu qobiliyatlarning insonlarda rivojlangan bo‗lishini nazarda tutgan edi. Mutaxassislarning aniqlashlaricha, ishlayotgan odamlar vaqtining 45%i tinglash jarayoniga ketar ekan, odamlar bilan doimiy muloqotda bo‗ladiganlar 35 - 40 % oylik maoshlarini odamlarni «tinglaganlari» uchun olarkanlar. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, kommunikatsiyaning eng qiyin sohalaridan hisoblangan tinglash qobiliyati odamga ko‗proq foyda keltirarkan. Shuning uchun bo‗lsa kerak, nemis faylasufi A. Shopengauer «Odamlarni o‗zingiz to‗g‗ringizda yaxshi fikrga ega bo‗lishlarini xoxlasangiz, ularni tinglang» deb yozgan ekan. Darhaqiqat, agar siz kuyunib gapirsangizu, suhbatdoshingiz sizni tinglamasa, boshqa narsa bilan ovora bo‗laversa, undan ranjiysiz, nafaqat ranjiysiz, balki u bilan aloqani ham uzasiz. O‗qituvchi gapirayotgan paytda uni tinglamaslik odobsizlikning eng keng tarqalgan ko‗rinishi deb baholanishini bilasizmi? Nima uchun biz ko‗pincha yaxshi gapiruvchi, so‗zlovchi bo‗la olamiz-u, yaxshi tinglovchi bo‗la olmaymiz? Psixologlarning fikricha, asosiy halaqit beruvchi narsa - bu bizning o‗z fikr-o‗ylarimiz va xohishlarimiz og‗ushida bo‗lib qolishimizdir. Shuning uchun ham ba‘zan rasman sherigimizni tinglayotganday bo‗lamiz, lekin aslida hayo`limiz boshqa yerda bo‗ladi. Tinglashning ham xuddi gapirishga o‗xshash texnikasi, usullari mavjud. Ularning turi ham ko‗p, lekin asosan biz kundalik hayotda uning ikki usulini qo‗llaymiz: so‘zma - so‘z qaytarish va boshqacha talqin etish. Birinchisi, suhbatdosh so‗zlarining bir qismini yoki yaxliticha qaytarish orqali, sherikni qo‗llab-quvvatlashni bildiradi. Ikkinchi usul esa - sherigimiz so‗zlarini tinglab, undagi asosiy g‗oyani muxtasar, o‗zimizning talqinimizda ifoda etish. Ikkala usul ham sherik uchun muhim, chunki u sizning tinglayotganingizni, hattoki, undagi g‗oyalarga qarshi emasligingizni bildiradi. Bundan tashqari, biz yaxshi tinglayotgan bo‗lib, «Yo‗g‗-e?», «Naxotki?», «Qara- ya?», «Yasha!» luqmalari bilan ham suhbatdoshimizni gapirishga, yanayam o‗z 176 fikrlarini oydinlashtirishga chaqirib turamiz. Demak, aslida bizdagi gapirayotgan shaxs yetakchi, u suhbatning mutloq xokimi, degan tasavvur unchalik to‗g‗ri emas. Yaxshi tinglashda ham shunday kuch borki, u suhbatdoshni Sizga juda yaqinlashtiradi, ishonchni tug‗diradi. Chunki muloqot jarayonidagi eng qimmatli narsa - bu axborotning o‗zi. Tinglayotgan odam ma‘noli, yaxshi dialogdan faqat yaxshi, foydali ma‘lumot oladi. Gapirgan esa, aksincha, o‗zidagi borini berib, gapirmaydigan suhbatdoshdan «teskari aloqani» olib ulgurmay, hech narsasiz qolishi ham mumkin. Shuning uchun muloqotga o‗rgatishning muhim yo‗nalishlaridan biri - odamlarni faol tinglashga, bunda barcha paralingvistik va noverbal omillardan o‗rinli foydalanishga o‗rgatishdir. Professional tinglash texnikasiga quyidagilar kiradi: aktiv holat, bu - agar kreslo yoki divan kabi mebel bo‗lsa, unga bemalol yasanib, yoki yotib olmaslik, suhbatdoshning yuzidan tashqari joylariga qaramaslik, mimika, bosh chayqash kabi harakatlar bilan uning har bir so‗ziga qiziqayotganligingizni bildirishni nazarda tutadi; suhbatdoshga samimiy qiziqish bildirish, bu nafaqat suhbatdoshni o‗ziga jalb qilib, balki keyin navbat kelganda o‗zining har bir so‗ziga uni ham ko‗ndirishning samarali yo‗lidir. o‘ychan jimlik , bu suhbatdosh gapirayotgan paytda yuzda mas‘uliyat bilan tinglayotganday tasavvur qoldirish orqali o‗zingizning suhbatdan manfaatdorligingizni bildirish yo‗li. Agar biz suhbatdoshimizni yaxshi, diqqat bilan tinglasak, bu bilan biz unda o‗z-o‗ziga hurmatni ham tarbiyalaymiz. Demak, tinglash jarayoni ko‗pchilik tasavvur qilgani kabi unchalik passiv jarayon emas ekan. Uning muloqotning samarali bo‗lishidagi ahamiyati nihoyatda katta. Chunki tinglash qobiliyati gapiruvchini ilhomlantiradi, uni ruhlantiradi, yangi fikrlar, g‗oyalarning shakllanishiga sharoit yaratadi. Shuning uchun ma‘ruzachi professorning har bir chiqishi va ma‘ruzasi agar talabalar tomonidan diqqat bilan tinglansa, bu pedagogik muloqotdan ikkala tomon ham teng yo`tadi. 177 Agar muloqot jarayonida ishtirok etuvchi ikki jarayon - gapirish va tinglashning faol o‗zaro ta‘sir uchun teng ahamiyatini nazarda tutsak, bu jarayon qatnashchilarining psixologik savodxonligi va muloqot texnikasini egallashining ahamiyatini anglash qiyin bo‗lmaydi. Shuning uchun ham ijtimoiy psixologiyada odamlarni samarali muloqotga ataylab o‗rgatishga juda katta e‘tibor beriladi. Bu boradagi fanning o‗z uslubi bo‗lib, uning nomi Yüklə 73,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|