62
3.
Shaxsni kasbga yo‘llashda uning olamni idrok qilish imkoniyatlariga izoh
bering?
4. Shaxs tuzilmasini tushuntiring?
5. Shaxs qiziqishlari olami va imkoniyatlari nimalardan iborat?
6. Kasbiy oriyentatsiya va shaxs haqida ma’lumot bering?
7. Kasbga yo‘llashda psixik jarayonlarning roli nimalardan iborat?
5-mavzu. Muomala texnikasi. Shaxs insoniy munosabatlar tizimida
Reja
1. Insoniy munosabatlar psixologiyasi
2.Shaxslararo muomalaning shaxs taraqqiyotidagi o‘rni
3. Muloqotning psixologik vositalari
Insoniy munosabatlar psixologiyasi
Shaxs - ijtimoiy munosabatlar mahsuli deyilishining eng asosiy sababi -
uning doimo insonlar davrasida, ular bilan o‘zaro ta’sir doirasida bo‘lishidir. Bu
shaxsning eng yetakchi va nufuzli faoliyatlaridan biri
muloqot ekanligiga ishora
qiladi. Har bir normal inson o‘zgalarni tinglashga, o‘z fikrini birovlarga
yetkazishga, ya’ni gapirishga, fikrlarini ba’zan yozma tarzda bayon etishga tug‘ma
qobiliyatliday o‘zini tasavvur qiladi. Lekin ana shu birovlarni tushunish va o‘z
fikrlarimiz, o‘ylarimizni birovlarga yetkaza olish qobiliyati aslida bizning insoniy
munosabatlar
tizimida ekanligimizni, har birimiz o‘zimizga o‘xshash inson
jamiyatisiz mavjud bo‘la olmasligimizni bildiradi.
Muloqotning turi va shakllari turlichadir. Masalan, bu faoliyat bevosita
“yuzma-yuz”, u yoki bu texnik vositalar (telefon, telegraf, faks)
orqali amalga
oshiriladigan, biror professional faoliyat jarayonidagi amaliy yoki do‘stona
bo‘lishi, sub’yekt - sub’yekt tipli (diologik), sub’yekt - ob’yektli (monologik)
bo‘lishi mumkin.
Insoniy munosabatlar o‘zaro shunday ta’sir jarayonlariki, unda shaxslaro
munosabatlar shakllanadi va namoyon bo‘ladi. Bunday jarayon dastlab odamlar
63
o‘rtasida ro‘y
beradigan fikrlar, his-kechinmalar, tashvishu - quvonchlar
almashinuvini nazarda tutadi. Odamlar muloqotda bo‘lishgani sari, ular o‘rtasidagi
munosabatlar tajribasi ortgan sari umumiylik, o‘xshashlik va uyg‘unlik
kabi sifatlar
paydo bo‘ladiki, ular bir-birlarini bir qarashda tushunadigan yoki «yarimta jumladan»
ham fikr ayon bo‘ladigan bo‘lib qoladi, ayrim hollarda esa ana shunday
muloqotning tig‘izligi teskari reaksiyalar - bir-biridan charchash, gapiradigan
gapning qolmasligi kabi vaziyatni keltirib chiqaradi. Masalan, oila muhiti va undagi
munosabatlar ana shunday tig‘iz munosabatlarga kiradi. Faqat bunday tig‘izlik oilaning
barcha a’zolari o‘rtasida emas, uning ayrim a’zolari o‘rtasida bo‘lishi mumkin (ona-
bola, qaynona-kelin va hokazo).
O‘zaro munosabatlarga kirishayotgan tomonlar munosabatdan ko‘zlaydigan
asosiy
maqsadlari - o‘zaro til topishish, bir - birini tushunishdir. Bu jarayonning murakkabligi,
betakrorligi shundaki, o‘zaro bir xil til topishish yoki tomonlarning aynan bir xil
o‘ylashlari va gapirishlari mumkin emas. Agar ana shunday vaziyatni tasavvur qiladigan
bo‘lsak, bunday muloqot eng samarasiz, eng beta’sir bo‘lgan bo‘lar edi. Masalan,
tasavvur qiling, uzoq vaqt ko‘rishmay qolgan do‘stingizni ko‘rib qoldingaz. Siz undan
hol-ahvol so‘radingiz, lekin u tashabbusni sizga berib, nimaiki demang, sizni ma’qullab,
gapingizni qaytarib turibdi. Bunday muloqot juda bemaza bo‘lgan va siz ikkinchi marta
o‘sha odam bilan iloji boricha rasman
salom-alikni bajo keltarib, o‘tib ketaveradigan
bo‘lardingiz. Ya’ni, muloqot faoliyati shunday shart - sharoitki, unda har bir shaxsning
individualligi, betakrorligi, bilimlar va tasavvurlarning xilma-xilligi namoyon bo‘ladi va
shunisi bilan u insoniyatni asrlar davomida o‘ziga jalb etadi. Amerikalik olim Uolter
Lippman har bir inson qalbining o‘ziga xosligi va buning muloqotda namoyon bo‘lishiga
ishora qilib shunday yozgan edi: «Hamma bir xil fikr yuritgan yerda, hech kim ko‘p
o‘ylamaydi», yani, odamlarning muloqotga intilishlarining
asosida yotgan birlamchi
motiv ham aynan suhbatlar mobaynida turlicha qarashlarga ega bo‘lish, o‘z fikrlarini
takomillashtirishdir.
Dostları ilə paylaş: