Keyin ikkinchi davr keladi - "kasb tanlash" (yoki "boshlang'ich" va hayot yo'lini loyihalash davri). 4 bosqich. Stage optant (lot. Optatio - istak, tanlov) yoki variant – hayotga ongli ravishda tayyorgarlik ko'rish, mehnatga ongli va mas'uliyatli rejalashtirish va tanlash. Yoshi 11-12 yoshdan 14-18 yoshgacha. Ushbu bosqichning paradoksi shundaki, kattalar, masalan, ishsiz, "variant" holatiga tushishi mumkin. E. A. Klimov ta'kidlaganidek, variant – bu yoshni belgilash emas, balki kasb tanlash holati.
Keyingi davr – kasbiy tayyorgarlik va mutaxassisni yanada rivojlantirish - 6 bosqichni o'zichiga oladi. 5 bosqich. Usta bosqichi yoki kasbiy tayyorgarlik bosqichi 15-18 yoshdan 16-23 yoshgacha. Bu maktab bitiruvchilarining ko'pchiligi o'tadigan kasb-hunar ta'limi. Agar biz mutaxassisnio’zoqmuddatlio'qitishhaqidagapiradiganbo'lsak, unda birinchi, ikkinchisi va boshqalarda bo'lganlarni ajratib ko'rsatish kerak. O'qish yillari: yildan yilga o'zlikni anglash, shaxsga yo'nalish, ong, mahorat va individuallikning boshqa jihatlarida sezilarli o'zgarishlar yo’z beradi. Bu erda rivojlanish inqirozlari ham mavjud.
6 bosqich.Moslashuvchanlik bosqichi bir necha oydan 2-3 yilgacha davom etadigan kasb – hunar ta'limi tugagandan so'ng kasbga kirish.
7 bosqich. Ichki bosqich kasbga barqaror ishlay oladigan va talablarni me'yorda belgilangan darajada bajara oladigan to'laqonli hamkasb sifatida kirib keladi. E. A. Klimovning aytishicha, bu bosqich, hamkasblar xodimni "o'zlari orasida" deb bilishadi, ya'ni, xodim allaqachon professional guruhga to'laqonli a'zosi fatiga kirgan.
8 bosqich. Usta bosqichi, u ishchi haqida u oddiy va yaxshilar orasida eng yaxshi deb aytsa bo'ladi, ya'ni, xodim umumiy fonda sezilarli darajada ajralib turadi. Xodim oddiy va eng qiyin professional vazifalarni ham hal qilishi mumkin, bu, ehtimol, hamkasblarning hammasi ham bajara olmaydi. U o'ziga xos individual, o'ziga xos faoliyat uslubiga ega bo'ldi, natijalari doimiy ravishda yaxshi va o'zini qandaydir tarzda o'rnini bosmaydigan ishchi deb hisoblashga asos bor.
