Kegl cc pechat indd

lashsa, odam va uning tas viri orasidagi masofa qanday o‘z garadi?
A) 2 m kamayadi. 
B) 1 m kamayadi.
C) 2 m ortadi. 
D) 2 m ortadi.

---

153
9.  Yorug‘lik havodan shishaga, shi 
shadan suvga o‘tdi. Bunda yorug‘-
likning tezligi qanday o‘z garadi?
A) 
Havodan shishaga o‘tganda ortadi, shishadan suvga o‘tganda 
kamayadi.
B) Havodan shishaga o‘tganda kama 
yadi, shishadan suvga o‘t 
ganda 
ortadi.
C) Havodan shishaga o‘tganda kama 
yadi, shishadan suvga o‘t 
ganda 
o‘z gar maydi.
D) Havodan shishaga, shishadan suvga o‘tganda kamayadi.
10. Qizil rangdagi buyumga yashil shisha orqali qaralsa, bu 
yum qan 
day 
rangda ko‘rinadi?
A) Yashil.      B) Qizil.      C) To‘q sariq.      D) Qora.
YAKUNIY SUHBAT
Bunda Siz VI bobda o‘rganilgan mavzularning qisqacha xulosalari 
bilan tanishasiz.
Yorug‘lik 
manbalari
O‘zidan yorug‘lik chiqaradigan jismlarga aytiladi. Shartli 
ravishda tabiiy va sun’iy manbalarga ajratiladi.
Yorug‘lik qa 
-
bul qilgichlari
Yorug‘lik ta’sirida ishlaydigan jismlarga aytiladi. Masalan, foto-
p lyonka, fotosurat, videokamera, quyosh batareyalari va h.k.
Yorug‘likning 
tarqalishi
Shaffof bir jinsli muhitda to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqaladi. 
Yorug‘lik tarqalayotgan chiziq yorug‘lik nuri deyiladi.
Yorug‘likning 
qaytish qonuni
1
2
Tushgan nur va nur tushgan nuqtaga 
o‘tka zilgan perpendikulyar orasidagi 
 
burchak – tu shish burchagi, qaytgan nur 
va perpendikulyar orasidagi 
 bur-
chak – qay tish burchagi deyiladi. Tushish 
burchagi qaytish burchagiga teng.
Yorug‘likning 
sinishi
1
2
Singan nur va nur tushgan nuqtaga o‘tka-
zilgan perpendikulyar orasidagi 
 bur-
chak – sinish bur 
chagi deyiladi. Yorug‘lik 
tez ligi katta bo‘lgan muhitdan tezligi kichik 
bo‘lgan muhitga o‘t 
ganda sinish burchagi 
tushish burchagidan ki chik bo‘ladi.
Soya va yarim 
soya
S
T
Yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘y 
lab 
tarqalishi tufayli to‘siq orqa 
sida 
yorug‘lik mutlaqo tushmay 
digan 
soha  soya, qisman tushadi 
gan soha 
yarim soya deyiladi.

---

154
Quyosh 
tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Yer va Quyosh oralig‘iga 
Oy tushib qolganda, Qu-
yosh dan Yerga kela 
digan 
nurlarni  Oy  to‘sib  qoli sh 
hodisasi. Yerdagi kuza-
tuv  chining joylashgan o‘r niga bog‘liq holda to‘la tutilish yoki 
qisman tutilish kuzatiladi.
Oy tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Oy va Quyosh oralig‘iga 
Yer tushib qolganda, Yer-
ning  soyasi  Oyga  tushish 
hodisasi.
Yorug‘lik 
tezligi
Yorug‘likning bir jinsli muhitda 1 sekundda bosib o‘tgan 
yo‘li. Vakuumda eng katta 
=300000 km/s ga teng. Boshqa 
muhitlarda undan kichik. Tabiatda birorta jism yoki zarra 
yorug‘likning vakuumdagi tezligiga teng yoki undan katta 
tezlikda harakatlana olmaydi. Birinchi bor 1676-yilda dani-
yalik astronom O.  Ryomer o‘lchagan.
Ko‘zgular
Bir tomoni kumush bilan qoplangan shisha plastina. 
Plastina shakliga qarab yassi,  qavariq va botiq bo‘ladi. Yassi 
ko‘zguda  tasvir buyum kattaligida, mavhum, to‘g‘ri, buyum va 
ko‘zgu  oralig‘idagi  masofasi  ko‘zgu  va  tasvir  oralig‘iga  teng, 
chap va o‘ng tomonlari almashgan holda bo‘ladi.
Sferik ko‘z-
guda tasvir 
yasash
1
2
2F
F
O
d
f
Tasvir yasash uchun ikkita nur ki-
foya:
 buyum uchidan ko‘zgu fokusiga;
 buyum uchidan bosh optik o‘qqa 
parallel, so‘ngra ko‘zgudan qaytib, 
ko‘zgu fokusidan o‘tadigan.
Linza
Sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jism. Turlari: qavariq 
(yig‘uvchi), botiq (sochuvchi). Fokus masofasi (F ) linza op-
tik markazidan fokusgacha bo‘lgan masofa. 
 
 –  linza-
ning optik kuchi. 
= 1 dptr. (dioptriya).
Optik asboblar Proyeksion apparat.
Yorug‘lik 
spektri
Oq yorug‘lik nurining uchburchakli shisha prizmadan 
o‘tganda rangli nurlarga ajralishidan hosil bo‘lgan tasvir. 7 
ta rangdan iborat: qizil, zarg‘aldoq, sariq, yashil, havorang, 
ko‘k, binafsha.

---

155