Kiberxavfsizlik tushunchasi, uning tashkil etuvchilarining xarakteristikalari. Axborotli jamiyatda xavfsizlik. Xavfsizlik tushunchasi Ishdan maqsad

Kompyuter etikasi doirasida ishlab chiqilgan tamoyillar
Privacy (shaxsiy hayot siri) – insonni avtonomiya va shaxsiy hayot erkinligiga huquqi, unga hukumat organlari va boshqa insonlarni kirishidan himoyalanish huquqi;
Accuracy (aniqlik) – tizimlarni joriy qilish bo’yicha qo’llanmani aniq bajarilishi va o’z majburiyatlariga ijtimoiy-javobgarlik, va adolatli munosabat bilan axborotni qayta ishlanishi bilan bog’liq me’yorlarga amal qilinishi;
Property (xususiy mulk) – xususiy mulk daxlsizligi – iqtisodiyotda mol-mulk tartibining asosi. Bu tamoyilga rioya etilishi axborotga egalik qilish huquqi va mualliflik huquqi me’yorlariga rioya etilishini anglatadi;
Accessibilitiy (foydalanuvchanlik) – fuqarolarni axborotga, uning istalgan vaqt va joyda foydalanilish huquqi.
Blogerlik etikasi
Internet tarmog’ida bloglarni keng tarqalishi bilan kompyuter etikasini o’ziga xos ko’rinishi shakllanishni boshladi – bu e’lon qilinayotgan axborot ishonchliligi, plagiat, axloqiy va ma’naviy me’yorlarni rioya etilishi masalasiga tegishli blogerlik etikasidir.
Xakerlik etikasi
“Xaker” tushunchasiga ulkan miqdirda tushunchalar keltiriladi. Etikaning bu yo’nalishini rivojlantirayotgan mualliflardan biri Erik Reymond o’zining “Xakerni yangi lug’ati”da quyidagi sakkiz ta’rifni keltiradi:

• 
  O’z ishida minimal biimlar bilan cheklanadigan ko’pchilik dasturchilardan farqli tizimni yaqqol bo’lmagan va nozik imkoniyatlari o’rganish katta zavq beradigan dasturchi;
  
• 
  Amaliy dasturlash, komyuter mavzusi atrofida nazariylashish, ulkan zavq beradigan dasturchi-muxlis yoki shunchaki dasturchi;
  
• 
  Istalgan soha eksperti yoki muxlisi, masalan, “astronomic xaker” yoki “xaker-botanik”;
  
• 
  Murakkab masalalarni yechish zavq bag’ishlaydigan inson; umumiy qabul qilingan qoidalar va cheklovlarni aylanib o’tishni yaxshi ko’radigan kimsa.
  

Birinchi xakerlar va xakerlik fenomeni o’zi ma’lum hayot tarzi sifatida 60-yillarda AQShda Massachusets texnologiya institutida paydo bo’lgan. Bu insonlarni kompyuter tizimlari barcha ayyorliklarini bilish va texnologiyani ma’lum imkoniyatlar chegarasidan tashqariga chiqrish istagi ilgari surgan. Xakerlik etikasi kompyuter professionallari muhitida ishlab chiqilgan bir qator qoidalari, tamoyillar va me’yorlardir. Ulardan asosiylari, birinchidan “insonlar boshqalar bilan axborot ulashganda, ular juda yaxshi va ijtimoiy foydali ish qilishadi. Bunga muvofiq insonlarga o’z mahoratini yetkazish, ya’ni dasturiy mahsulotni bepul yaratish har taomolama foydalanuvchilarga axborotdan vaturli kompyuter resurslaridan foydaanishni yengillashtiradi – bu har bir xakerning ma’naviy majburiyatidir”. Ikkinchidan, xakerlar “kimningdir tizimiga qiziqish va zavq uchun kirish – agar bunda buzg’unchi hech nima o’g’irlamasa, sindirmasi, tizim konfidensialligini buzmasa bu tabiiydir” deb hisoblashadi.