Kiberxavfsizlik tushunchasi, uning tashkil etuvchilarining xarakteristikalari. Axborotli jamiyatda xavfsizlik. Xavfsizlik tushunchasi Ishdan maqsad

Axborot huquqi tushunchasi
Axborot huquqi – axborotni aylanishi, axborot resurslarini shakllanishi va foydalanilishi, fuqarolar, tashkilotlar, davlat va jamiyat axborot ehtiyojlarini xavfsiz qondirilishini ta’minlash maqsadida axborot tizimni yaratilishi va ishlashi bilan bog’liq axborot sohasida ijtimoiy munosabatlarni nazoratlovchi huquqiy me’yorlar majmui, huquq sohasidir.
Axborot huquqining predmeti va usullari
Axborot huquqini huquqiy nazoratlashning asosiy predmeti sifatida axborot, ya’ni, axboriy jarayonlarni – axborot ishlab chiqish, yig’ish, qayta ishlash, to’plash, saqlash, qidirish, yuborish, tarqatish va iste’mol qilish jarayonlarini amalga oshirishda paydo bo’ladigan axborot ijtimoiy munosabatlari hisoblanadi.
Axborot huquqida axborot huquq munosbatlariga nazoratlovchi ta’sir usullarining barcha to’plami foydalaniladi, ya’ni ham dizpozitiv nazoratlash (tanlash erkinligi, tomonlar tengligi, markazlashmaslik, koordinatsiya), ham imperative nazoratlash (hukumat vakolatlarini marlashgan holda amalga oshirish, qat’it subordinatsiya). Axborot huquqi tizimiga turli usullarni qo’shilganligi ularni ixtiyoriy to’qnashishi yoki raqobatini anglatmaydi. Axborot huquqi uchun u yoki bu usullarni ahamiyatliligi masalasi bo’yicha munozarani axborot xususiyatlari munosabatlarida paydo bo’ladigan muammolarni yechish uchun mustaqil huquqiy tizimini shlab chiqibgina tugatish mumkin.
Kompyuter etikasi kodeksi
Kompyuter etikasini yaqqol ko’rinishi axloqiy kodekslar ishlab chiqish sohasida namoyon bo’ldi. Ko’rilayotgan muammoga sezilarli munosabat AQSH da bo’ldi, birinchi bo’lib 1974-yilda kompyuter etikasi kodeksi ishlab chiqildi. Kodeks qabul qilinishi injinerlar, olimlar va texnologlar o’zini faoliyati natijalari bilan axborot jamiyatida barcha insonlarni hayotini sifati va shartlarini belgilab berishini tushunilishi bilan aytib o’tildi. Shu sababli kodeks preambulasida axborot texnologiyalari vositalarini ishlab chiqish va joriy etilishida etikani barcha me’yorlariga roiya etilishi hayotiy muhim zaruratligi ajratib ko’rsatiladi. Natijada AQSH da axborot texnologiyalari sohasi bilan bog’liq ko’plab tashkilotlarda kodekslar ishlab chiqildi va qabul qilindi, xususan, “Kompyuter texnologiyalari ishlab chiquvchilar assotsiatsiyasi” (ACM), “Axborot texnologiyalari menejerlari assotsiatsiyasi” (DPMA), “AQSH axborot texnologiyalari foydalanvuchilari assotsiatsiyasi” (ITAA), “Sertikatlangan kompyuter professionallari assotsiatsiyasi” (ICCP).
“Axborot texnologiyalari bo’yicha xalqaro federatsiyasi” (IFIP) kodekslarida foydalaniladigan etika standartlari asosida mahalliy ma’daniy va etika an’analarini hisobga olgan holda boshqa davlatni milliy tashkilotlarning kompyuter etikasi kodekslari qabul qilinishi tavsiya etildi. Alohida kodekslar tarkibi bir-biridan farq qiladi, biroq ularning asosida axloqiy o’rnatmalarni ba’zi invariant to’plami yotgan bo’lib, quyidagilarga keltirish mumkin:

• 
  Boshqa insonlarga zarar ketirish maqsadida kompyuterdan foydalanmaslik;
  
• 
  Kompyuter tarmog’ni boshqa foydalanuvchilari ishiga aralashmaslik va xalaqait bermaslik;
  
• 
  Erkin foydalanish uchun mo’ljallanmagan fayllardan foydalanmaslik;
  
• 
  O’girlik uchun kompyuterdan foydalanmaslik;
  
• 
  Yo’lg’on axborot tarqatish uchun kompyuterdan foydalanmaslik;
  
• 
  O’g’irlangan DT dan foydalanmaslik;
  
• 
  Begona intellectual mulkni o’zlashtirmaslik;
  
• 
  Ruxsatsiz yoki muvofiq kompensatsiyasiz kompyuter qurilmalari yoki tarmoq resurslaridan foydalanmaslik;
  
• 
  Yozayotgan dastur yoki ishlab chiqayotgan tizimingizni ehtimoliy ijtimoiy oqibatlari to’g’risida o’ylash;
  
• 
  Kompyuterdan sizni ogohligingiz va boshqalarni hurmat qilishingizni ko’rsatadigan o’zaro cheklovlar bilan kompyuterdan foydalanish.