Kimyo fakulteti noorganik vanalitik kimyo kafedrasi

Xromatogrammalar olish usullari. Elyuentli xromatografiya nazariy likopchalar konsepsiyasi. Xromatografiyaning miqdoriy tavsiflari. Yupqa qavat xromatografiyasi.Xromatografiyaning afzallik va kamchiliklari

Murakkab aralashmani (xlororofillni) xromatografik ajaratib birinchi bulib 1903 yildan svet M.S. tomonidan amalga oshiriladi.

Xromatografik ajratish alohida komponentlarni kolonka buylab (yupka yuza buylab) turli xil tezlikda harakatlanib bir vaktning o‘zida turli xil yul bosib bir-biridan ajratishiga asoslangan.

Kolonkadan utuvchi erituvchini elyuent, moddaning elyuent bilan birga xarakatlanish jarayoni elyuirlash deyiladi.

Xromatografiyada moddaning ikki faza orasida taasimlanishi kuzatiladi, bunda moddaning [S] konsentratsiyasi 1-chiziqcha fazada kamayadi. P-fazada esa S² S₂/S₁=K bo‘lguncha ortadi. Bunda K-taqsimlanish koeffitsienti xar bir Ci ga ikkinchi fazadagi S₂tug‘ri keladi. Bu bog‘lanish doimiy haroratda tug‘ri chiziqli yoki yanada murakkabroq bo‘lishi mumkin. Modda chekli eruvchi bulganda murakkablashadi, shuning uchun P-fazada tuyinish ketadi va moddani konsentratsiyasi P-fazada doimiy bo‘ladi



Jarayonlar uchun chiziqli bo‘lmagan izotermalar kimyoviy o‘zaro ta’sir bo‘ladigan hisobga olinishi murakkab bo‘lgan faktorlar ta’siri xarakterlidir. Bunda tug‘ri chiziqli sohalarni tanlash va bu konsentratsiyalar bilan ishlash kerak.

Elyuentli xromatografiyada dastlab kolonkani boshqalarga nisbatan kam sorbilanadigan yoki umuman sorbilanmaydigan A elyuenti bilan uzluksiz elyuent kiritiladi. Bunda kompponentlar kolonkada turli tezlikda adsorbsion kobiliyatlari asosida zonalarga taqsimlanadi.

Demak kolonkadan dastlab elyuent bilan V modda, so‘ngra elyuent bilan D modda chiqadi. Metodning effektivligi juda yuqori, komponentlarni amaliy jihatidan to‘lik, ajratishga erishiladi.

3. Siqib chikdrish xromatografiyasi.

Bu metod aralashma komponetlari desorbsiyasi kuchli

sorbsiyalanadigan siqib chikaruvchi modda oqimi yordamida amalga oshiriladi. Bu metod bilan ishlashda sorbent bilan to‘ldirilgan kolonkani dastlab sorbsiyalanmaydigan modda bilan yuviladi., so‘ngra analiz qilinadigan moddalar aralashmasi kiritiladi. Aralashma komponentlari harakati va ularni kolonkadan yuvish chikib chikaruvchi oqimi yordamida amalga oshiriladi. Analiz kilinadigan moddalar aralashmasi komponentlari siqib chiqaruvchi oldida sorbsiyaga moyilligi asosida zonalarga ajratiladi.

Frontal metoddan farqio‘laroq bu metodda olingan xromatogrammaning har bir pog‘onasi bitta komponentning miqdoriga tug‘ri keladi.

Elyuentli metoddan farqli ravishda bu metodda komponentlar yuvuvchi modda bilan suyulmaydi. Bu metod asosan aralashmalarning mikromikdorlarini anikdashda qo‘llaniladi.

4. Elementar akt tabiati bo‘yicha.

1. 
   Adsorbsion xromatografiya
   
2. 
   Taqsimlanish xromatografiyasi
   

5. Ko‘llaniladigan texnika bo‘yicha

1. 
   Kolonkali xromatografiya
   
2. 
   Yuza sirt xromatografiya
   

a) Qogozli (ionalmashtirgichli, Taqsimlanish xromatografiyasi) xromatografiya.

b) Yupka qavatli xromatografiya (xromatografiyaning xamma mexanizmlaridan foydalaniladi).

Xromatografiyaning xamma turlarida xarakteristikasi umumiy va ish metodikasi hamda amalga oshiriladigan jarayonlarda ham umumiylik mavjud.

1. 
   Metodika va apparaturani tayyorlash
   
2. 
   Xromatogrammalar analizi
   

Yupqa qavatli xromatografiya adsorbsion va taqsimlanish

xromatografiyasi turlaridan hisoblanib, unda elyuent plastinka us-

tidagi yupqa qavat bo‘ylab kapillyarlik kuchi tufayli harakat qiladi.

Elyuent ko‘tariluvchi ¸ki tushuvchi bo‘lishi mumkin. Ajratiladigan

aralashma start chizikiga tomizilgandan keyin undagi moddalarni

harakatchan faza o‘zi bilan harakatlantiradi. Yomon adsorbilanuvchi

modda ko‘proq harakatlanadi va yaxshi yutiladigan moddadan ajraladi.