Kimyo kafedrasi

1 – konun bola organizmi kancha yosh bulsa, unda usish va rivojlanish jarayoni shuncha jadal kechadi. Bolalik davrida asosiy morfologik kursatikchlar (buy, tana ogirligi, kukrak kafasi aylanasi)ning ma’lum mikdorda usishi kuzatiladi.
Bolaning buyi xayotining birinchi yili oxirida boshlangich davriga nisbatan 47% - 25 sm usadi, ikkinchi yili 13% - 10 sm, uchinchi yilda 8% usib boradi. 3-7 yoshga kirganda yillik usish 7,5-5% ni tashkil kiladi. YA’ni, dastlabki 1-3 yoshda bolaning gavda, buy uzunligi va vazni anchaga ortadi. Masalan, 1 yili bolaning buyi 25 sm ussa, 2 yili 10-15 sm gacha usadi. Vazni shunga yarasha 1 yili 6-7, 2 yili 2-3 kg ga ortadi. Keyinchalik gavda, bo’y o’sishi yil sayin 4-5 sm gacha ortib boradi. Vazni 1,5-2 kg gacha ortadi. Jismoniy balogat davriga etgach buy usish kamayib boradi. Etilish davrida xosil buladigan tayanch-xarakatlanish apparati shakllanishida 1 yoshgacha juda yukori bladi. Suyakning usishi xujayraning suyak kumigi va suyakdagi kon tomirlarni urab turgan tukima – xujayralariga boglik. YOsh utishi bilan suyakning buyga usish jadalligi kamayib boradi va epifizar zona yukolishi bilan usish tuxtaydi. Umurtka pogonasining 40% togay tukimasidan tashkil topgan, son suyagi boshchasi va kaft usti togayidan iborat. Bola xayotining birinchi yarmida bosh miya va orka miya vazni keskin ortadi. 7 yoshdan boshlab miya vazning usishi kamayib boradi. Bola 1 yoshga to’lganda ikkinchi xabar (signal) tuzilmasi rivojlanadi. 2-3 yildan boshlab esa bola uchun suz tashki muxit bilan aloka kilishning yagona manba bulib koladi. SHunday kilib bolalik davrida miya katta yarim sharlari rivojlangan bulib, uning keyingi davrlariga tenglashtirib bulmaydi.
2 – konun. Usish va rivojlanish jarayonlari bir maromda ketmaydi. Xar kaysi yoshga uzining morfo-funktsional jixatlari tegishlidir. YOsh morfologiyasi va fiziologiyasining kursatgan tasdiki buyicha kuchli usish davriga nisbatan sekin kechadigan shakllanish jarayoni bilan birgalikda kuzatiladi va aksincha, kuchli shakllanish usishning sekinlauvini keltirib chikaradi. YUrak – tomir tizimi morfo-funktsional jixatlarini urganishda va yurak rivojlanishida bir necha davrni ajratish mumkin. Birinchidan, tugilgan vaktdan 2 yoshgacha yurak tez usadi, lekin yurakning morfologik tuzilishi kam uzgaradi. Ikkinchidan, 2 yoshdan 6 yoshgacha bulgan davrda usish va rivojlanish jarayoni kamayadi, ikkala jarayonning sekinlashuvi kuzatiladi. Uchinchidan 7 yoshdan 10 yoshgacha yurak sigimi va xajmi sekin-asta kattalashadi, nerv sistemasi juda yukori rivojlanadi. 11-13 yoshda yurakda anchagina uzgarish kuzatiladi, ya’ni u yanada kuchli o’sa boshlaydi. Tana aloxida kismlarining usish kismlari xam xar xildir. YAngi tugilgan chakalokning boshi 1/4 katta odamlarda esa 1/8 nisbatni tashkil etadi. Katta boshga, kiska oyokka xamda uzun tanga ega bulgan sekinlik bilan kichik boshli, uzun oyokli va kiska tanli bolaga aylanadi. Turli yosh davrlarda uziga xos morfologik, fiziologik va psixologik jixatlar buladi.