Kimyo kafedrasi

3 – konun. Usish va rivojlanish jarayoni kechishida jinsiy fark kuzatiladi. Masalan, tananing asosiy ulchovlari – buy, vazn va kukrak kafasi aylanasi yangi tugilgan ugil bolada kiz boladan katta buladi. Bu nisbatlar jinsiy balogatga etish davri (puberat yoshi) ichki sekretsiya bezlarining ishini tezlashuvi va usish jarayonining kuchayishi bilan kuzatiladi. Tana uzunligi, vazn usishi jadal kechadi. Balogatga etish davri kiz bolalarda 10-12 yoshga etmasdan kuzatiladi, shu sababdan 12-13 yoshdagi kiz bolalar buyi, tana vazni va kukrak kafasi aylanasi bilan shu yoshga teng ugil bolalardan uzib ketadi. Ugil bolalalarda 13-14 yoshda jinsiy etilish davri boshlanadi, ularda buy usishi jadallashadi va 10-15 yoshga kirganda yana kizlarni kuvib utadi. SHu bilan tana vazni xam uzgaradi. Keyingi paytda usish va rivojlanish suratining rivojlanishi, ya’ni jismoniy rivojlanganlik kursatkichlarining tezlashuvi akseleratsiya kuzatilmokda.
Ko’pgina olimlar ijtimoiy sharoitning bir butun kompleks uzgarishi akseleratsiyaga sabab bo’ladi deb xisoblaydilar (ya’ni yashash sharoiti ovkatlanishning yaxshilanishi, yukumli kasalliklarning kamayishi kabilar).
Insonning jismoniy rivojlanishining asosiy tadkikot usullari somatoskopiya (tashki kurik) va o’lchov antropometriya (somatometriya) xisoblanadi.
Somatoskopiya usuli teri koplamini baxolashdan boshalanadi. Keyinchalik kukrak kafasining shakli, korin, oyok muskullarining rivojlanish darajasi, yog katlami, tayanch-xarakat apparati va boshka kursatkichlar aniklanadi. Masalan, terining silikligi, tozaligi, namligi, kurukligi, dag’alligi, yumshoqligi va oqishligi kabi xususiyatlari aniklanadi. Tayanch-xarakatlanish apparatining xolati kuyidagi umumiy ko’rinishlarga karab baxolanadi: tulaligi, elka kengligi va komatning shakli. Kad – komatning shakllanishida ayniksa umurtka pogonasining normal rivojlanishi umumiy axamiyatga ega. Normal xolda umurtka pogonasi bemalol egiladi. Buyin va bel kismida umurtka pogonasi biroz oldinga, kukrak va dumgaza kismida biroz orkaga egilgan buladi. Bu tabiiy egilishlar 1 yoshgacha bulgan bolalarda bulmaydi. Bolaning tik turishi, yurishi va boshining tik tutishi natijasida asta-sekin bu egilmalar xosil buladi. Ularning normal xolda bulishi yoki norma ortikcha egilishi kad-komatning notugri shakllanishiga ta’sir etadi. Bundan tashkari kad-komatning shakllanishida kukrak kafasi, kul va oyok suyaklari xamda tana muskullarining normal rivojlanishi xam muxim axamiyatga ega.
Kad-komati tugri odam tik turganda boshini, buynini tanasiga nisbatan tugri va tik tutadi, ikkala elkasi va kuragi bir tekisda buladi. Oyoklar tik va tugri xolda bulib, ularni juftlashtirganda tovon, oshik va tizza bir-biriga tegib turadi, korin biroz ichga tortilgan, kukrak kafasi esa biroz oldinga chikkan buladi.
Kad-komatning notugri shakllanishining egilgan, kifotik, lorotik va skoliotik turlari farklanadi.